Tema: kletkaniń joqari fiziologiyaliq aktiv zatlari. Reje

1-suwret Ósimlik kletkası.


Sitoplazma — kletkanıń tiykarǵı strukturalıq bólegi esapla - nadi. Ol reńsiz, tınıq, suyıq yamasa shilimshiq halda bolıp, mudami háreketlenip turadı. Yadro — kletkanıń eń zárúrli strukturalıq bólegi. Ol hu- dikobrazlar bóliniwinde úlken rol oynaydı. Ko''k-jasıl shalanlar, bakteriyalardıń yadrosı formalan- magan, onıń elementları sitoplazmada tarqaq halda jaylaw - gan boladı. Yadro násillik belgilerdiń jańa áwladqa ótiwinde zárúrli áhmiyetke iye. Plastidalar — kletkanıń tiykarǵı tiri bólimlerinen biri. Zamarıqlar, bakteriyalar, kók-jasıl shalanlarda plastidalar bolmaydı. Plastidalar úsh qıylı boladı : leyko- plastlar (reńsiz), xromoplastlar (sarǵalaq, qızg'ish), xloroplastlar (jasıl ). Xloroplastlar jasıl xlorofill pig- mentiga iye plastidalar bolıp, olarda fotosintez jarayo- ni baradı. Xromoplastlarda qızıl, sarı reńli pigmentlar boladı. Xromoplastlar gúl hám miywelerge reń beredi. Leykoplastlar reńsiz plastidalar bolıp tabıladı. Olarda rezerv mod- deler saqlanadı. vakuol — sitoplazma ishindegi kletka shirasi menen tolǵan boslıq. Ol túrli formada boladı. Kletka shirasi quramında 70-9590 suw hám ol jaǵdayda erigen kóplegen mineral hám belok, may, qumsheker sıyaqlı organikalıq elementlar boladı. Bul shira quramına kóre miywelerdiń ta'mi shıyrın, ashqıltım hám ach- chiq boladı.

Piyaz qabıqınan preparat tayarlaw kletka qabıǵı yadro vakuol sitoplazma Piyaz qabıqı Bp kletkalarınıń mikroskop Kletka bólimleri : = astında kórinisi 10 -súwret. Kletkalardıń túrli-tumanlıǵın kóriw ushın ósimlik- larning túrli shólkemlerinen preparat tayarlaw kerek. Mısal ushın piyazdıń ashıq juqa perdesidan pre- parat tayarlaw talay ańsat. Onıń ushın onıń etli qo- big'idan juqa ashıq perdesi ajıratıp alınadı hám buyım aynası daǵı tamshı suwǵa qóyıladı. Onıń kletkaları shak- lining cho'ziqligi, tıǵızraq jaylasqanlıǵı hám plastidalarning reńsizligi menen basqa ósimlik kletkalarınan parıq etedi (10 -súwret). Kletkalar ólshemi tárepinen de bir-birinen parıq etiwi endi sizge málim. Kópshilik ósimliklerdiń kletkası júdá kishkene boladı. Lekin irileri de bar. Mısalı, shigit maydanı daǵı talshıq (túk) bir kletkadan ibarat bolıp, uzınlıǵı 3—4 sm ga jetedi (11-súwret). Sonday etip, hár túrlı túrge tiyisli ósimlikler kletkası ayriqsha formada bolıwına isenim payda etdik. Hátte bir top ósimliktiń túrli shólkemlerindegi kletkalar da hár túrlı — cho'ziq, domalaq, kóp qırlı hám basqa sırtqı kórinislerde bolıwı múmkin. Kletkalar formasına hám atqaratuǵın wazıypasına qa- rab túrme-túr boladı.