Tema: kletkaniń joqari fiziologiyaliq aktiv zatlari. Reje

Antibiotikler hám fitoncidler. Antibiotiklerdi tómen dárejeli ósimlikler kletkasi, fitoncidlerdi bolsa joqari dárejeli ásirese gúlli ósimlikler islep shiǵaradi. Bul zatlar ósimliklerdi hár túrli ziyankes mikroorganizmlerdiń tásirinen qorǵaniw waziypasin atqaradi. Antibiotik hám fitoncidlerdiń qurami hár túrli: olarǵa aminokislotalar, alkaloidlar, organik kislotalar, efir maylari hám álbette bir komponent sipatinda sinil kislotasi boladi. Fitincidler hám antibiotikler tek ǵana ósimlikler ushin ǵana emes bálkim, haywan hám adamlardida túrli mikro organizmlerdiń tásirinen qorǵaydi. Házirgi waqitta keń tarqalǵan pencillindi 1929-jili anglichan alimi A. Fleming ashqan. Biraq, taza preparat sipatinda 1940-jildan baslap alina baslaǵan. Endilikte medicina hám veterinariyada tek ǵana penicillin emes balim, onnan da ótkirrek streptomicin, sintomicin, terromicin, tetraciklin, biomicin siyaqli 100den artiq antibiotikler paydalanilmaqta.
Fitoncidler haqqindaǵi táliymattiń tiykarshisi Tokinniń gúzetiwinshe, tásirsheń hám eń aktiv fitoncidler piyaz, sarimsaq piyazi, pomidor, pion sállegúli, xren, túrpi, qizil burish, gorchica siyaqli ósimliklerde boladi. Áne sol fitoncidlerden fitoftora (Phytoftora ingestans) zamarriǵina qarsi gúreste paydalaniwǵa boladi.
Kletka - kóp kletkalı organizmdiń elementar bólegi bolıp tabıladı. Ol biologiyalıq sistema bolıp, sırtqı ortalıq menen onıń ortasında mudami element hám energiya almasınıp turadı. Kóp kletkalı organizmde kletka ushın sırtqı ortalıq bolıp kletka sırtındaǵı suyıqlıq esaplanadı.
Kletka — tiri organizmdiń eń mayda strukturalıq bólegi. Ol tirilikke tán barlıq ayrıqshalıqlardı ózinde sáwlelengenlentirgen. Ósimliklerdiń barlıq shólkemleri kletkalardan shólkemlesken. Olar forma tárepinen parq qilsa-de, ishki dúzilisine kóre bir-birine júdá uqsas boladı. Kletkalarda júz be- radigan turmıslıq processler birden-bir nızamǵa muwapıq ámelge asadı. Kletkanıń dúzilisin úyrenetuǵın hám ol haqqında tolıq táliymat beretuǵın pán sitologiya (grekshe «sitos» — hu- dikobraz, «logos» — táliymat ) dep ataladı. Limon, mandarin, pomidor, ǵarbız mıywesi kesip kórilgende olardıń kletkaların ápiwayı kóz menen kóriw múmkin. Kletkalar ósimliktiń qaysı organında jaylawı - shiga qaray forması, reńi, úlken-kishiligi, ishki dúzilisi hám funksiyasına kóre bir-birinen parıq etedi. Ósimlikler bir yamasa kóp kletkalı bolıwı múmkin. Bir kletkalı o'sim- liklarga ayırım tómen ósimlik wákillerin (xlorella, xlami- domanada hám b.), kóp kletkalı ósimliklerge bolsa barlıq joqarı ósimlik wákillerin mısal retinde keltiriw mum- ashıw. Kletka ingliz fizigi Robert Guk tárepinen 1665-jılda jańalıq ashılǵan. Kletkalar úlkenlashtirib kórsetetuǵın ásbap - lar járdeminde uyreniledi. Kletka jáne onıń strukturalıq bólimleri. Kletka kletka qabıǵı, sitoplazma hám yadrodan shólkemlesken (1 -súwret). Kletka qabıǵı kletchatkadan ibarat bolıp, tınıq hám bekkem boladı. Ol kletkanı sırtqı tásirden qorǵaw qi- ladi hám formasın saqlap, sırtqı ortalıq menen baylanıstırıp turadı.