Bilimlendiriw ministirligi

10-ámeliy. Joqarı nerv iskeriligi fiziologiyası


Tayanısh tu’sinikleri: nerv tipleri, reflektorlıq teoriya, reflekslerdin’ klasifikatsiyası, tuwma jasalma refleksler, mexanizm, irkiliu, so’niw, 1-2-signal sistemaları, uyqı, esleu, este saqlaw, ko’z aldına keltiriu


1. Jokarı nerv iskerligi xakkında tusinik.
Bas miyi ulken yarım sharları kabıg’ı ha’m kabıq astı bo’limleri kanlı xaywanlarda ha’m adamlarda O.N.S.nın’ en jokargı bo’limi bolıp esaplanadı. Bul bo’limlerdin’ xızmeti tiykarında organizmdegi barlıq reflektorlıq reaktsiyalar iske asadı. Jokargı nerv iskerligi xaywanlardın’ ha’m adamlardın’ minez-kulkin, olardın’ ortalıq penen qatnasın belgileydi ha’m onı retleydi. Bul xızmet ulken miy yarım sharlarının’ kabıq ha’m kabıq astı bo’limlerinin’ retleushilik xızmeti tiykarında iske asadı. Jokargı nerv iskerligi tiykarınan eki jag’dayda iske asadı: 1. İnstinkt; 2. Shartli refleksler
İnstinkt - bul xaywanlarga tam bolgan shartli turdegi reflektorlı reaktsiya esaplanadı. İnstinkttin’ iske asıwında aralıq miydin’ axmiyeti ulken. Bunı iske asırıwda aralıq miyde jaylaskan koriu dumpekshesi ha’m gipotalamus xızmetleri ayrıqsha orın tutadı. Xaywanlarga ten bolgan tiykargı shartli reflekslerge asirese awkatlanıu, korganıu ha’m kobeyiu instinktleri bolıp tabıladı.
Shartli refleksler - bul xar bir organizmnin’ jeke tirishilik iskerliginde tek gana ozine ten bolgan reflektorlı reaktsiyası bolıp tabıladı. Olar ha’mme waqıt tek shartsiz refleksler tiykarında payda boladı.
2. I.P.Pavlovtın’ reflektorlıq teoriya printsipi.
Bas miyi iskerliginin’ reflektorlı xarakterge iye ekenligin en 1-ret İ.M.Sechenov 1883 jıl ozinin’ “Bas miyi refleksleri” degen miynetinde en jokargı tajriybe tiykarında dalliledi. Sechenovtın’ bul ideyasın onın’ shakirti İ.P.Pavlov dawam etti ha’m rawajlandırdı. Na’tiyje Pavlov tarepinen shartli reflekslerdi payda etiu metodı ha’m onın’ payda bolıu mexanizmi xakkında koplegen tajriybelerde islenip onın’ juwmag’ında Pavlov tarepinen reflektorlıq teoriya printsipi kaliplesti. Bul teoriyanın’ tiykargı rejeleri tomendegilerden ibarat bolıp:
Onda birinshiden reflektorlıq akt payda bolıuda.
1. Strukturalıq printsipi korsetilgen. Bunda xar bir morfologiyalıq strukturag’a iye bolgan bo’lim ushın belgili atkaratugın xızmettin’ bolatugınlıg’ı anıqlangan. Mısalı: ulken miy yarım sharlarının’ kabıq bo’limi ushın shartli reflekslerdin’ payda bolıwında waqıtsha nervlik baylanıstı duziu bolıp tabıladı.
2. Determinizm printsipi - bul printsip boyınsha xar bir uakıyanın’ juz beriuinde og’an sebepshi bolatugınlıg’ın belgileydi. Sonlıqtan kalegen reflekstin payda bolıwı ushın og’an sebepshi jag’day onın’ kozgawshı kushi bolıwı kerek. Bunday jag’day organizmge sırtqı ishki ortalıg’ınan yamasa sırtqı tasirler tiykarında bolıwı mumkin.
3. Anlaiz ha’m sintez printsipi - bunda O.N.S.nın’ analitikalıq ha’m sintetikalıq iskerligi kozde tutılgan. Kalegen tasirge juwap reaktsiyası payda bolarda en daslep tasir yamasa titirkendirgish daslep O.N.S.nın’ arnawlı bo’liminde analizlenedi ha’m sintez jolı menen og’an ten bolgan juwap reaktsiyası payda boladı degen soz. Sonlıqtan bas miyi yarım sharlarının’ kabıq bo’liminin’ sintetikalıq iskerligi xar bir jag’dayga baylanıslı bolgan juwap reaktsiyasın payda etiu bolıp tabıladı. Usı reaktsiya tiykarında organizm jeke tirishilik iskerliginde zarurli bolgan shartli refleks duziledi.