Bilimlendiriw ministirligi

4. Tkanlardag’ı bioelektrik qubılıs. Tınısh ha’m ha’rekettegi potentsial.
Tiri organizmdegi elektr togı qubılısı haqqında ta’liymat erte da’wirlerden baslap-aq adamlardı qızıqtıra basladı. Tiri organizmde elektr qubılısının’ yag’nıy elektr togının’ bar ekenligin anıqlaw XVIII a’sirdin’ ekinshi yarımına tuwra keledi. Bug’an sebepshi bolg’an ayırım haywanlardın’ mısalı: balıqlardın’ (tok payda etiwshi skat, ugor, balıqlları) nın’ o’zinin’ jemtigin elektr zaryadı menen ha’reketsizlendiretug’ını tiykar bolg’an. Haywan organiziminde elektr togin izertlew ha’m anıqlaw I-ret L. Galvani ta’repinen ju’rgizildi. Ol 1791-jılı Bulshıq et qısqarıwı payda bolatug’ınlıg’ın ha’m zaryadtın’ nerv talshıg’ı boylap tarqalatug’ınlıg’ı xaqqında jazdı.
Ha’zirgi da’wirde qa’legen nerv bulshıq tkanının’ yamasa preparatının’ qozıw waqtında onda belgiligi mug’darda elektr impulsinin’ payda bolatug’ınlıg’ı ha’m onı jazıp alıw mu’mkinshiligi tuwralı ken’nen ushırasadı. Bug’an mısal retinde ju’rektin’ jumısın jazıp alıw EKG, bulshıq ettin’ jumısın jazıp alıw EMGYu, EEG h. t. b. da mısallardı ko’plep keltiriwge boladı. Bunın’ tiykarı, tkanlardı payda etiwshi kletkalardın’ sırtqı bo’liminin’ + plyus, al ishki bo’liminin’ yamasa protoplazmasının’ – minus zaryad penen zaryadlanatug’ını bolıp esaplanadı. Bul qubılıslar bir qansha fiziologiyalıq eeksperimentlerde da’lillengen ha’m tolıqtırılg’an.
Tınısh jag’daydag’ı potentsial (biotok): Qa’legen kletkanın’ sırtqı ha’m ishki protoplazma bo’limi arasında ha’mme waqıt 60-90 MV mug’darındag’ı potentsial ayırmashılıg’ı saqlanadı. Kletkanın’ u’stingi bo’limi (sırtqı bo’limi) ha’mme waqıt + plyus zaryadqa, al ishki protoplazma bo’lim - zaryadqa iye. Biopotentsiallardın’ bul ayırmashılıg’ın elekrofiziologiya tarawında tınısh jag’daydag’ı potentsial dep ataydı yamasa membranalıq potentsial dep ataydı. Membranalıq potentsialdı jazıp alıw arnawlı mikroelektrodlar ja’rdeminde ju’rgiziledi.
Ha’rekettegi potentsial: Nerv - bulshıq et preparatına belgili ku’shke iye bolg’an titirkendirgishti ta’sir ettirgenimizde bul orında protsessi payda boladı. Bul membranalıq yamasa tınısh jag’daydag’ı potentsialdın’ o’zgeriwi menen ju’redi. Qozıw protsessinin’ payda bolıwı, qozıw payda bolg’an orında teris elektr zaryadının’ payda bolıwı menen ju’redi, al qozıw payda bolg’an orında elektr zaryadı on’ + zaryadqa iye boladı. Sonlıqtan potentsialdın’ bul tu’rin fiziologiyada ha’reketke keliwshi yamasa ha’rekettegi potentsial dep ataydı. Biopotentsialdın’ bul tu’rinde elektrodlar ja’rdeminde anıqlaw ha’m jazıp alıw mu’mkinshiligine iyemiz. Onı jazıp alıw eki tu’rli usılda ju’rgiziledi.
1. Preparattın’ u’stine ornalastırg’an.
2. Elektrodlar ja’rdeminde.
3. Kletka ishine o’tkeriletug’ın mikroelektrodlar ja’rdeminde.