Bilimlendiriw ministirligi

9-ámeliy. Oraylıq nerv sistemasınıń reflektorlıq iskeriligi.Ápiwayı hám quramalı háreket refleksleri
1. Neyron nerv sistemasının’ funktsionallıq birligi.
Neyron ha’m nerv kletkası nerv sistemasının’ strukturalıq ha’m funktsionallıq birligi ekenligin da’lillemesten burın bizge burınnan belgili bolg’an mag’lıwmatlarg’a su’yene otırıp nerv sistemasının’ qanday xızmetler atqaratug’ınlıg’ın qısqasha eslep o’teyik.
Nerv sisteması eki bo’limnen turıp, onı oraylıq ha’m qaptal nerv sisteması dep bo’lemiz. O. N. S. na bas ha’m arqa miy kiredi.
Endi oraylıq nerv sistemasının’ tiykarg’ı xızmetleri qanday?
1. O. N. S. nın’ tiykarg’ı xızmetine denemizdin’ barlıq organlarında, tkanlarında jaylasqan retseptorlarda payda bolg’an qozıw, nerv impulsin orayg’a umtılıwshı nerv jolları ja’rdeminde orayg’a jetkerip beriw ha’m orayda ju’retug’ın analiz yaki sintez protsessinde payda bolg’an nerv impulslerin oraydan qosıwshı nerv jolları qozıw protsessi payda bolg’an qaptal organlarına jetkerip berip, olardın’ iskerligin ku’sheytiw yamasa pa’seytiw xızmetin atqarıw bolıp tabıladı. Mine bul qubılıs nerv sistemasının’ retlesiwshilik xızmeti bolıp esaplanadı.
O. N. S. sı organizmnin’ o’zi jasag’an ortalıqqa iykemlesiwshiligin retleydi ha’m organizmnin’ barlıq bo’limlerinin’ xızmetin jumısın retlestiriw menen birge organizmnin’ bir pu’tinligin saqlaydı. O. N. S. nın’ retlesiwshilik xızmeti barlıq organlardın’, tkanlardın’ xızmetin basqarg’anda, ondag’ı en’ a’hmiyetli jag’day afferentlik ha’m efferentlik baylanıs tiykarınday iske asadı. Usıg’an tiykarlana otırıp nerv sisteması yamasa O. N. S. qanday bo’limlerden ha’m onın’ strukturalıq funktsionallıq birligi neden turatug’ının anıqlaw za’rurligi kelip shıg’adı.
2. Nerv sistemasının’ strukturalıq ha’m funktsionallıq birligi neyron yamasa nerv kletkası bolıp esaplanadı. Neyronnın’ o’zine ta’n bolg’an qa’siyeti, onın’ titirkendiriwshilikti qabıllaw ha’m payda bolg’an nerv impulsin o’tkeriw xızmeti bolıp tabıladı. Neyronnın’ strukturası ha’m ko’lemi ju’da’ ha’r qıylı bolıp keledi. Yag’nıy yarım neyronlardın’ diametri 4-6 mikron bolsa, al ayırım mısalı: bas miyi u’lken yarım sharlarının’ piramidag’a uqsas kletkalarının’ diametri 130 mikrong’a ten’ boladı. Sonlıqtan neyronlardın’ formaları da ju’da’ ha’r qıylı bolıp keledi. En’ quramalı du’ziliske iye neyronlar u’lken miy yarım sharlarında ha’m miyshede (kishi miyde) ushırasadı. Sebebi nerv sistemasının’ bul bo’limleri ju’da’ quramalı xızmetlerdi atqaradı. Ha’r bir neyronda onın’ dene ha’m o’sindi bo’limleri boladı. O’sindi bo’limi akson ha’m dendritlerge bo’linedi. Akson bul neyronnın’ en’ uzın o’sindisi bolıp, onın’ xızmeti qozıwdı bir neyronnan ekinshi neyrong’a yamasa basqa qaptal organlarına jetkerip beriw bolıp esaplanadı. Aksonnın’ neyronnın’ basqa o’sindilerinen ayırmashılıg’ı sonda tek ha’r bir neyronda bir uzın o’sindi yamasa yag’nıy askon boladı. Onın’ neyron denesinen baslang’an orında akson du’mpekshesi boladı. Akson o’sindisinin’ da’slepki 50-100 mikron aralıg’ında onın’ denesi mielin qabıqshasına iye bolmaydı. Sonlıqtan bul bo’limdi baslang’ısh buwın dep aytadı. Bul bo’limnin’ o’zine ta’n qa’siyeti ju’da’ qozıw uqıplılıg’ına iye bolmaydı.
Dendritler - bul nerv kletkasının’ yamasa neyronnın’ ko’p sanlı o’sindileri bolıp olardın’ tiykarg’ı xızmetleri qon’sılas neyronlardan kelip tu’sken nerv impulsların neyron denesine jetkerip beriw bolıp tabıladı.
O. N. S. da neyron denesi u’lken miy yarım sharlarının’ ha’m onın’ qabıq astı bo’limlerinin’, miysheni ha’m arqa miydin’ sur zatları dep atalıwshı bo’limlerinde jaylasadı. Neyron o’sindilerinin’ mielin qabıqshası menen qaplang’an bo’limi joqarıda atalg’an O. N. S. nın’ bo’limlerinin’ aq zatlardan turatug’ın bo’limlerin payda etedi.
Neyron denesi ha’m onın’ o’sindileri sırtınan saylandı o’tkeriwshilik qa’siyetine iye membrana menen qaplang’an bolıp, ol tınısh jag’dayında kaliy ionların, al qozıw jag’dayında natriy ionların o’tkeriw uqıplıg’ına iye.