Bilimlendiriw ministirligi

2. Neyronlardın’ klassifikatsiyası. Neyronnın’ du’zilisi ha’m onın’ belgileri.
O. N. S. nın’ neyronları atqaratug’ın xızmetlerine baylanıslı u’lken u’sh gruppag’a bo’linedi.
1. Retseptorlıq neyronlar (eki o’sindili neyron)
2. Effektorlıq neyronlar (qosımsha neyronlar)
3. Kontaktlıq (baylanıstırıwshı neyronlar)
Retseptorlıq neyronlardın’ tiykarg’ı xızmetleri: qozıwdı qabıllaw ha’m onı denenin’ qaptal bo’limlerinen oraylıq nerv sistemasına qarap o’tkeriw xızmetin atqarıw bolıp tabıladı. Bul neyronlar du’zilisi boyınsha bipolyarlıq neyronlar bolıp tabıladı, yag’nıy eki o’sindili.
Retseptorlıq neyronlardın’ denesi oraylıq nerv sistemasının’ sırtta jaylasadı. Retseptorlıq neyronnın’ en’ uzın o’sindisi, denenin’ qaptal bo’limlerine ketip, onın’ en’ keyingi ushı seziwshi retseptorlardı payda etedi. Bul o’sindi retseptorlarda payda bolg’an qozıwdı orayg’a qarap jetkeredi. Retseptorlıq neyronnın’ ekinshi o’sindisi arqa ha’m uzınsha miy menen tutasıp, olarda jaylasqan effektorlıq ha’m kontaktlıq neyronlarg’a sinaps xızmetin atqaradı. Retseptorlıq neyronlarg’a O. N. S. nın’ ayırım neyronları kiredi, biraq olar nerv impulsin qaptal retseptorlarınan emes al o’zlerinen to’mende jaylasqan basqa neyronlardan aladı. Bunday neyronlarg’a mısalı: ko’riw du’mpeshesi neyronları mısal bola aladı. Retseptorlıq neyronlardı ko’pshilik jag’dayda seksorlıq yamasa seziwshi neyronlar dep ataymız, sebebi olar ha’r qıylı seziw mu’mkinshiligin payda etetug’ın ha’m olardı O. N. S. na jetkerip beretug’ın neyronlar bolıp esaplanadı.
Effektorlıq neyronlar (ha’reketke keltiriwshi neyronlar) - O. N. S. nın’ effektorlıq neyronları O. N. S. analiz ha’m sintez protsessinde payda bolg’an nerv impulslerin qaptal organlarg’a jetkerip beriw xızmetin atqaradı. Orayda payda bolg’an nerv impulsin qaptal organlarına jetkerip beriw xızmetin effektorlıq neyronlardın’ ha’reketke keltiriwshi nerv jipshelerinen du’zetug’ın tu’rlerine, yag’nıy bulshıq etlerge barıwshı nerv jiplerin du’ziwshi tu’rlerine motoneyronlar dep at berilgen. Motoneyronlardın’ denesi arqa miyinin’ aldın’g’ı u’yizshesinin’ sur zatlarında jaylasqan. Ko’pshilik effektorlıq neyronlar qozıw protsessin tikkeley qaptal organlarına jetkerip bermey, ol o’zinin’ to’mende jaylasqan bo’limleri jetkerip beredi. Mısalı: bunday effektorlıq neyronlarg’a u’lken miy yarım sharlarının’ effektorlıq neyronları kiredi. Olar o’zinde payda bolg’an qaptal organlarına jetkerilip beriliwi tiyis bolg’an nerv impulsların arqa miydin’ motoneyronlarına g’ana jetkerip beredi ha’m olardan qaptal organlarına jetkeriledi. Effektorlıq neyronlar vegetativ nerv sistemasına kiredi, olar O. N. S. nan tısqarıda yag’nıy qaptal nerv tu’yinshelerinde jaylasadı.
Kontaktlıq yamasa aralıq neyronlarda - bul oraylıq nerv sistemasının’ en’ ko’p tarqalg’an neyronlar gruppasın quraydı. Olardın’ tiykarg’ı xızmetleri retseptorlıq ha’m effektorlıq neyronlardın’ bir-biri menen baylanıstırıwı bolıp tabıladı. Jumıs islew o’zgesheligine baylanıslı olar qozıwshı ha’m qozıwdı irkiwshi bolıp ekige bo’linedi.

Sınaw sorawları

1. Oraylıq nerv sistemasının’ axmiyetli kanday?
2. Neyronnın’ duzilisi kanday ha’m onın’ bo’limlerinin’
xızmetleri kanday?
A’debiyatlar
1. M.A.Ajibekov, T.B.Eshanov “Adam ha’m xaywanlar fiziologiyası”
I-II tom “Bilim” Nokis, 1998.
2. A.B.Kogan “Fiziologiya cheloveka i jivotnıx” I-II chast
“Vısshaya shkola” Moskva, 1984.
3. A.D.Nozdrachev “Obshiy kurs fiziologii cheloveka i jivotnıx”
v dvux chastyax, “Vısshaya shkola” Moskva, 1991.
4. R.Shmid, J.Tevs. Fiziologiya cheloveka. N.1985, Tom 1
5. M.A.Ajibekov. Ekologiyalıq fiziologiya. No’kis “Bilim” 1995