Bilimlendiriw ministirligi

5. Shartli reflekslerdin’ payda bolıu mexanizmi.
Shartli reflekstin payda bolıwı ha’mme waqıt O.N.S.nın’ belgili bir ornı ha’m ulken miy yarım sharlarının’ belgili bir orayı arasındag’ı baylanıs tiykarında iske asadı. Shartli refleks payda bolıuda O.N.S.nda kanday protsess juz beretugınlıg’ın silekey bezinen silekey suyıqlıg’ının’ bo’liiniw mısalında karap otemiz.
İyttin’ O.N.S.na tasir etiushi signal arnawlı analizator jardeminde kabıllanıp, onda kozıu protsesin payda etedi. Usı waqıtta shartsiz refleks titirkendirgish tasiri na’tiyjesinde ulken miy yarım sharları kabıq bo’liminde de kozıu protsesi juredi. Bul kozıu shartsiz titirkendirgish tiykarında iske asadı. Natijede shartli refleks payda bolıu uaktında ulken miy yarım sharları kabıq bo’liminde bir waqıt ishinde eki kozıu orayı payda boladı. Waqıttın’ otiui menen eki kozıu orayı arasında baylanıs duzilip ol dominant kozıu printsipi tiykarında iske asadı. Shartli refleks duziuge qatnasıushı shartli refleks biologiyalıq jaktan bir kansha kushli bolatugın bolganlıqtan, ol nerv oraylarındag’ı kozıu protsessin yamasa nerv impulsların ozine tartıp alıu mumkinshiligine iye boladı. Natijede eki kozıu orayı arasında zamıqaniya - birigiu protsessi iske asıp shartsiz refleks tiykarında shartli titirkendirgish, shartli reflekske aylanadı. Bul protsess shartli refleks titirkendirgish penen shartsiz titirkendirgish penen bir neshe ret bekkemleniui tiykarında iske asadı. İyitte svetke yamasa esitiw orayı onın’ as pisiriu orayı menen xesh kandaay anatomiyalıq baylanıs payda etpeydi. Bul baylanıs shartsiz titirkendirgish awkatlıq zat tiykarında gana duziledi ha’m svetke yamasa zvonok sestine bolgan shartli refleks payda boladı.
6. Shartli reflekslerdin’ turleri.
Shartli refleksler naturallıq ha’m jasalma bolıp ekige bo’linedi. Natural yamasa tabiygıy refleksler titirkendirgishtin tabıygıy kasietine baylanıslı duziledi. Mısalı: awkatlıq zatlarga bolgash shartli refleks awkattın’ turine ha’m iyisne payda boladı.
Jasalma shartli refleksler - xar kıylı dasalma titirkendirgishler tasiri natijesinde payda boladı. Mısalı: svetke, zvonok sestine mixanikalıq tasirlerge ha’m t. b.
Shartsiz ha’m shartli refleksler retseptorlıq ha’m effektorlıq kasietleri boyınsha da bo’linedi.
Retseptorlıq kasietleri boyınsha.
A) eksteroretseptivlik
B) interoretseptivlik
V) proprioretseptivlik

Effektorlıq kasieti boyınsha.

A) vegetativlik (ishki organlar)
B) somatodvigatellik, deneni xareketke keltirgish (bulshıq etler)

Biologiyalıq kasieti boyınsha.

A) awkatlıq
B) korganısh
V) jınısıy
G) bag’darlaw
D) lokomotorlıq