Bilimlendiriw ministirligi

10. Birinshi ha’m ekinshi signal sistemaları.
Bas miyi kabıq bo’liminde birinshi ha’m ekinshi signal sistemaların atap usı signal sistemaları boyınsha onın’ iskerligin anıqlaydı. Bul sistemanın’ iskerligi shartli refleksler turinde korinip ol kalegen titirkendirgishke juwap retinde payda boladı. Mısalı: bunday titirkendirgishlerge svet, ses, mexanikalıq tasir ha’m tag’ılar bolıwı mumkin. Sonlıqtan birinshi signal sistemasının’ shartli refleksları xayuanlarga ha’m adamlarga sırtqı tasir tiykarında duziledi.
Birinshi signal sistemasının’ refleksleri bas miyi kabıq bo’liminin’ xızmeti tiykarında payda boladı. Birinshi signal sisteması iskerligi tiykarında xayuanlardı ha’m adamlardı zattı konkret ayıra biliu mumkinshiligi payda boladı. Birak adamlarda xayuanlarga karag’anda ayrıqsha ozgeshelik oylaw mumkinshiligi payda boladı.
Birinshi signal sistemasının’ jetilisip rawajlanıwı tiykarında ekinshi signal sisteması yagnıy tek adamlarga ten bolgan “soz” soyleu mumkinshiligi payda bolgan. Miynet protsessi ha’m soyleu mumkinshiligi koldın’ ha’m bas miyinin’ rawajlanıwına seziu organlarının’ jetilisiuine mumkinshilik beredi.
Ekinshi signal iskerliginin’ sistemasının’ iskerligi sozge baylanıslı bolgan shartli refleksler tiykarında korinedi.
Sonlıqtan N.P.Pavlov sozdi “signallardın” - signalı dep atag’an. Soz adamga ortalıqtı ha’m onda bolıp atırgan uakıyalardı tolıq manili turinde jetkerip beredi.
Aytılgan yamasa kadegen jazılgan soz kalegen konkret predmetti esitedi ha’m ol xakkında signal beredi.
Sozdin’ signaldın’ kasieti tek onın’ soz dizbegi turinde aytılıwında emes, al onın’ manisinde bolıp esaplanadı. Birak xayuanlardın’ ayırım sozlerge bolgan shartli refleks mısalı- iyitlerde “day lapu” degen sozlerge bolgan juwabı onın’ manisi tiykarında emes, al soz aytılıudag’ı - ses dizbegine baylanıstı bolıp tabıladı.
Solay etip xayuan ha’m adam organizimi tek gana shartsiz refleksler menen tuwılıp dunyaga keledi. Jeke tirishilik iskerligi dawamında xayuanlarda shartli refleksli iskerlik payda boladı. Adamlarda birinshi signal sisteması bazasında yamasa tiykarında ekinshi signal sisteması payda boladı, bul adamnın’ soylep ha’m ozin korshag’an ortalıg’ın bilip uyrenip baslaw dawirinen baslap kaliplese baslaydı.
Birinshi ha’m ekinshi signal sistemaları arasında bir-birine juda jakın bolgan funktsionallıq baylanıs bar. Ekinshi signal sisteması adamnın’ minez-kulkın retleushi onı ozin korshag’an ortalıq ha’m sotsiallıq jag’day menen baaaylanıstırıwshı retlegish xızmetin atkaradı.