Bilimlendiriw ministirligi

3. Kese jolaq ha’m tegis bulshıq et tkanının’ du’zilisi.
Omırtqaları haywanlarda ha’m adamlarda bulshıq et tkanının’ u’sh turi bar. Olarg’a skelet yamasa kese-jolaq bulshıq et tkanı, ju’rektin’ kese-jolaq bulshıq et tkanı ha’m ishki organlardı payda etiwshi tegis bulshıq et tkanı kiredi.
Skelet bulshıq etleri ko’p sandag’ı bulshıq et jipshelerinen turadı. Onın’ qısqarıwshı bo’limi uzın bulshıq eti jipsheleri bolg’an miofibrillalardan turadı. Olar tiykarınan kesesine jaylasqan, sonlıqtan bul tkandı kese-jolaq bulshıq et dep atag’an. Kese-jolaq bulshıq et tkanının’ iskerligi nerv sisteması ha’m onın’ a’hmiyetli basqarıwshı bo’limi bolg’an miy qabıg’ı bo’limi iskerligi tiykarıda retlenedi ha’m adamnın’ ka’lewine bag’ınadı.
Tegis bulshıq et tkanı tiykarınan ishki organlar diywalın payda etip, onın’ du’zilisi kese-jolaq bulshıq et tkanınan bir qansha ajıraladı. Bul onın’ mikroskopiyalıq du’zilisinde anıq ko’ringen. Tegis bulshıq et tkanının’ miofibrillalarında kesesine jaylasqan ko’rinis bayqalmaydı sonlıqtan onı tegis bulshıq et dep atag’an. Tegis bulshıq et tkanının’ fiziologiyalıq qa’siyeti onın’ du’zilisine baylanıslı. Onda qozıw protsessi birqansha to’men boladı ha’m adamnın’ qa’lewine bag’ınbaydı. Tegis bulshıq et tkanında payda bolg’an qozıw protsessi onın’ jipshelerinen bir-birine o’tiw mu’mkinshiligine iye, sonlıqtan olarda sharshaw protsessi bayqalmaydı. Bul jag’day nerv ha’m kese-jolaq bulshıq et tkanında bolmaydı, sonlıqtan olarda payda bolg’an qozıw protsessi belgili waqıt aralıg’ınan olarda payda bolg’an qozıw protsessi belgili waqıt aralıg’ınan keyin sharshaw protsessin payda etedi.
4. Bulshıq ettin’ jumısı ha’m ku’shi.
Bulshıq ettin’ qısqarıw ku’shi yag’nıy talshıqlarının’ kelteriwi onın’ morfologiyalıq ha’m fiziologiyalıq jag’dayına baylanıslı boladı. Uzın bulshıq etler kelte bulshıq etke qarag’anda bir qansha ko’birek qısqaradı. Bulshıq ettin’ a’stelik penen sozılıwı onın’ qısqarıwın ku’sheytedi. Eger bulshıq et ku’shli sozılsa onda onın’ kısqarıwı bir qansha to’menleydi. Eger uzaq dawam etken fizikalıq jumıstan bulshıq et sharshasa onda onın’ qısqarıw mu’mkinshiligi bir qansha to’menleydi.
Bulshıq ettin’ ku’shin anıqlaw ushın onın’ maksimallıq salmaqqa iye ju’kti ko’teriw mu’mkinshiligin anıqlaymız. Bul ku’sh bulshıq etlerde ju’da’ ku’shli ha’m joqarı boladı. Bulshıq ettin’ ku’shi onın’ uzınlıg’ına emes, al onın’ jipshelerinin’ kese kesimine baylanıslı boladı. Bulshıq et jipsheleri uzınına ha’m qıyasına jaylasqan bolıp qıyasına jaylasqan bulshıq etlerdin’ ko’teriw ku’shi ko’p boladı.
Bulshıq ettin’ jumısı onın’ ko’tergen ju’gi salmag’ı menen anıqlanadı ha’m ol kilogrammda o’lshenedi. Eger bulshıq et ju’k ko’termey qısqarsa onda onın’ jumısı nolge ten’ boladı. Ju’ktin’ ko’beyiwi menen bulshıq et jumısı joqarılaydı, biraq belgili bir shamadan keyin ol to’menleydi. Sebebi bulshıq et jipshelerinde sharshaw protsessi payda bola baslaydı. Eger ju’k ju’da’ ko’p yamasa awır bolsa onda bulshıq et onı ko’tere almaydı ha’m ol jumıs atqarg’an bolıp esaplanbaydı.