Махида Бакхадировна, [

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Tema. Tarbiyanin jamiyetlik kubilis ham pedagogikaliq protsess ekenligi.

Joba

1. Shaxstin qaliplesiwinde tarbiya ham jamiyetlik turmis sharayatlarinin roli.

2. Ortaliq ham biogenetik faktorlardin roli

3. Balanin ruwhiy rawajlaniwinda tarbiya ham talimnin roli.

4. Balanin har tarepleme rawajlaniwinda iskerliklerdin roli.

1. Rawajlaniw insandagi fizikaliq, ruwhiy ham jamiyetlik protsess bolip, ol barliq tuwma ham iyelegen sipat ozgerislerin oz ishine aladi.

Fizikaliq rawajlaniw boyinin osiwi, dene ham muchkul kushinin artiwi, sezgi agzalarinin bekkemleniwi, hareketlerin duris basqara biliwi ham usigan uqsasliqlar menen baylanisli.

Ruwhiy rawajlaniw bolsa insan shaxsindagi psixikaliq sipat ham belgilerinin qaliplesiwi,emotsional erklilik, biliw protsessinde zarur ozgerisler juz beredi.

Balanin jamiyetlik rawajlaniwi ol jamiyetlik turmista qatnasa baslaganda, onin minez-qulqinda, dogerek-atirapga bolgan qatnasinda, ayniqsa jamaat islerinde qatnasiwinda payda boladi.

Insannin rawajlaniwi bul insan organizmi ham ruwhiyatinda dogerek-atiraptagi turmis tasirinde juzege keliwshi sipat ozgerisler.

Sirtqi tasir ishki protsess penen qarama-qarsiliqti juzege keltiredi, maselen, balanin jana talabi menen imkaniyati ortasinda juzege kelgen qarama-qarsiliq yamasa saykeskelmewshilik onin rawajlaniwin hareketke keltiriwshi kush esaplanadi.

Baladagi mine usinday fizikaliq ham ruwhiy ozgerislerdin juz beriwinde, balanin rawajlaniwi, yagniy shaxstin qnaliplesiwinde biologiyaliq ham jamiyetlik faktor jetekshi rol oynaydi.

Tabiiy ham jamiyetlik faktordin oz-ara tasiri shaxstin tariyxi ham ontogenetik rawajlaniwi protsessinde juzege keledi. Insan jamiyetlik iskerlik protsessinde ozindegi biologik, tabiiy ozgesheliklerdi joq etpeydi, al ozlestiredi. Har bir isan iskerliktin bir turine basqa turlerge qaraganda kobirek qabiletli boladi.

Insan qabilet ham qizigiwlarin amelge asiriw ushin dogerek-atrapdagi tabiyat ham insanlar menen oz-ara tasir etiwge kirisedi. Onin dogerek-atraptagi barliqqa aktiv qatnasi onin zatlar menen bolatugin iskerligi arqali amelge asiriladi.

Insan ozinin talabin qandiriw ushin dogerek-atiraptagi turmis ham insanlar menen oz-ara aktiv tasirge kirisedi. Insannin dunyaga aktiv qatnasi onin zatlar menen bolatugin iskerliginde payda boladi.

Islep shigariw usili, islep shigariw qatnaslari ham olar tiykarinda juzege keliwshi jamiyetlik ortaliq, nsannin aktiv ruwhiy turmisi onin shaxsi mazmunin belgileydi.

Pedagogika shaxs tariyxiy protsessinin obekti ham subekti sipatinda rawajlanadi. Iskerlik ham tarbiya tasirinde, jamiyet tarepinen jaratilgan ideyalar, nizam ham normalardi ozlestiriw natiyjesinde insannin shaxsga say bolgan ozgeshelik ham sipatlari qaliplesedi, miynetke, adamlarga, ozine qatnasi sistemasi qaliplesedi. Insan shaxsi onin jamiyette tutqan ornina, maqsetine, turmisdagi roline, nege tiykarlanip hareket qiliwina qarap belgilenedi.

2. Shaxs degende insannin jamiyetlik negizi tusiniledi. Shshaxs tusinigi oz ishine har qiyli tasirler ham jamiyetlik ortaliq tasirinde qaliplesken ozgeshelikler, sipatlar jiyindisi.

Pedagogika pani insan shaxsinin qaliplesiwinde insanlar menen qatnasta boliwdin ahmiyeti ulken ekenligin korsetedi.

Ortaliqtin tasiri haqqinda gap bolganda, daslep jamiyetlik ortaliq itibarga alinadi, sebebi jamiyetlik ortaliq tusinigine shaxs jasaytugin jamiyettegi materialliq sharayat, onin ekonomikasi, jamiyetlik ham mamleket duzimi, islep shigariw qatnaslarnin sistemasi ham insanlardin solar menen belgilengen turmisi kiredi.

Insan jamiyetlik ortaliqtin maxsuli. Bul ortaliq ozgeriwi menen insanda ham ozgerisler juz beredi. Insan shaxsinda onin ozi jasap turgan jamiyetlik ortaliq, yagniy onin turmis sharayati, qaysi klassqa tiyisligi h.b. sawlelenedi. Jamiyetlik sharayat tupten ozgerse, insannin ruwhiyati ham o`zgeredi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Insannin jamiyetlesiwi, jamiyetke kirip keliwi shanaraqtan baslanadi. Insan shaxsinin qaliplesiwinde shanaraqtin roli ulken. Shanaraq insanda daslepki jamiyetlik ham adep-ikramliq tusiniklerin, xarakterinin qaliplesiwi ushin shart-sharayat jaratadi, sezimnin rawajlaniwina tasir etedi. Balanin shanaraqta tutqan orni usi shanaraqta neshe bala tarbiyalaniwina ham baylanisli. Balani qorshap turgan ulkenler onin turmisin saqlaw, den sawligin bekkemlew, dogerek-atiraptagilar menen qatansta boliwi haqqinda gamhorliq qiladi.

Bala mektepke bariwi menen onin jamiyetlik qatnasi tezlesedi. Mektepte bala klasindagi doslari, balalar ham jaslar sholkemleri, oqitiwshilar jamaati ham tarbiyashilar menen qatnasqa kirisedi. Sonin menen bir waqitta balanin mektepten tisqari qatnaslari ham keneyedi. Bul waqitta endi teatr, muzey, kinoteatr, kitapxanalar siyaqli madeniy oraylar balanin ruwhiy dunyasinin qaliplesiwine unali tasir korsetedi ham onin shaxsiy qizigiwlarin oyatadi.

Bala mektepke bargannan keyin ham shanaraq tasiri bala shaxsinin qaliplesiwinde zarur orindi iyeleydi. Bala dunya karasinin qaliplesiwinde shanaraqtagi uliwma adep-ikramli ortaliq- ata-analardin jamiyetlik aktivligi, miynetke qatnasi ulken tasir korsetedi. Eger shanaraqta duris emes tarbiya berilse, mektepte berilgen talim menen shanaraq ortasinda balanin dunya karasinda karsiliq juzege keledi. Bul waqitta mektep shanaraqqa, balanin sanasina tasir etiwde jetekshi rol oynawi,onin turmis jolin tanlap aliwinda ogan jardem beriwi lazim.

Isan shaxsi onin putun omiri dawaminda qaliplesip baradi, biraq garezsiz miynet iskerligine otken waqitta onin xarakterindegi tiykargi ozgeshelikler payda bolgan boladi. Miynet jamaatinde bir neshe jil islegennen keyin ol islep shigariwda jas kadrlarga basshiliq qiliwi mumkin, shanaraq kurgannan keyin dunyaga koz qarasi ham ozgeriwi juz beredi. Endi ol toplangan ham qabil etilgen turmis tajiriybesin jas awladqa uyrete baslaydi.

Deiek, insan shaxs sipatinda tabiyat inam etken hamde tarbiya ham jamiyetlik qaliplesiw sharayatlarina qarab belgili tarizde rawajlangan talant hamde onin putun omiri dawaminda atiraptagi waqiyalar menen oz-ara qatnasi kuralinda payda bolgan ozgeshelik ham sezimlerdin bekkem jiyindisinan ibarat. Natiyjede har bir insannin shaxsinda ogan belgili jamiyettin wakiline, onin jamiyetlik toparina say jamiyetlik ozgeshelikler hamde shaxs sipatinda ogan tiyisli bolgan ozine say psixologiyaliq ozgeshelikler boliwi mumkin. Bul ozgeshelikler bolsa barliq sirtqi faktorlardin shaxsga tasiri natiyjesinde juzege keledi ham onin ozine say minez-qulqinda payda boladi.

3. Shaxstin qaliplesiwi insan jamiyeti tarepinen jaratilgan jamiyetlik-tariyxiy tajiriybeni ozlestiriw, talim ham tarbiya beriw arqali amelge asiriladi. Bul har qiyli iskerliklerde juzege keledi. Talim-tarbiya natiyjesinde bala ozi jasap turgan jamiyettegi siyasiy sistema menen qatnasqa kirisedi yaki qatnasta bola baslaydi.

Balanin jamiyetlik tajiriybeni ozlestirip aliwi uzaq dawam etetugin bekkem protsess. Bunin bekkemligi sonda, bala bir tarepten, mazmuni ham kolemi tarepinen bekkem bolgan insaniyat tajiriybesin, ekinshi tarepten, usi tajiriybeni iyelew usillarin ozlestiriw protsessinde qaliplesip baradi.

Balalar iyelewi lazim bolgan mazmundi tanlaw, onin iyelep aliwina basshiliq etiw ulkenler tarepinen talim ham tarbiya protsessinde amelge asiriladi.

Bunda balanin ruwhiy-fiziologiyaliq ozgeshelikleri ham rawajlaniw dinamikasi itibarga alinadi. Sonin ushin tarbiya ham talimnin mazmuni, formasi ozgerip, bekkemlesip baradi, ogan tasir etiw usillari ham o`zgerip turadi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Tarbiya balanin Grawajlaniw aldi zonasinaG qarap ozgeredi, yagniy balada bekkemrek mazmundagi bilimlerdi ozlestirip aliw imkaniyati payda boliwina qarap belgilenedi (maselen, bobek embeklewdi ozlestirip algannan keyin juriwge otedi, ayrim buwinlardi aytiwdi uyrengennen keyin aktiv tilge otiwi, zatlar menen hareketlerdi ozlestirip algannan keyin oyin, miynet iskerliginin payda boliwi h.t.b.).

Talim ham tarbiya Grawajlaniw aldi zonasinaG tiykarlanip, balanin rawajlaniwi bugungi darejesinen aldinga qarap jetekleydi.

Insan shaxsi qaliplesiw dawirinde bir qansha basqishlardi basip otedi. Har bir jana basqish aldingi basqish tiykarinda juzege kelip, joqariraq basqishqa shigiwga umtiladi. Erte jasta baslangan rawajlaniw har dayim adam ushin zarur ahmiyetke iye. Talim-tarbiya beriwdegi mazmun, metod, oni sholkemlestiriw formalari ortasinda baylanistin barligi tarbiya beriwdegi zarur ozgeshelik.

Har tarepleme rawajlaniw imkaniyatlarinan ayirilgan balalar shaxsin qaliplestiriwde jamiyetlik tarbiya mekemelerinde tarbiyanin sheshiwshi roli payda boladi. Bunday balalar ushin islep shigilgan tarbiyaliq tasir korsetiw sistemasi olardi omirge, miynet iskerligine tayarlaydi.

Biraq tarbiyani balanin imkaniyatina qarap kusheytiriw qadagan etiledi. Sonin ushin mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasinda mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalar shaxsin har tarepleme baylanisli rawajlandiriwdin maqseti onin osiwin bayitiwdan ibarat ekenligi aldinga suriledi.

Bala shaxstin qaliplesiwinde tarbiya ham talim, bul isti amelge asiriwshi pedagog jetekshi rol oynaydi. Bul bolsa har bir bala shaxsinin qaliplesiwinde olardin juwapkerligin asiradi.

4. Jamiyetlik-tariyxiy tajiriybeni ozlestiriw aktiv is protsessinde juz beredi. Aktivlik balaga say ozgeshelik. Tarbiya protsessinde aktivlik tiykarinda iskerliktin har qiyli turleri qaliplesedi. Olardan tiykargilari qatnasta boliw iskerligi, biliw, zatlar menen bolatugin iskerlik, oyin, apiwayi miynet ham oqiw iskerligi.

Iskerlik turlerinin ozi jamiyetlik-tariyxiy tajiriybenin bolegi. Ol yaki bul iskerlikti ozlestirip atirgan bala iskerlik korsetedi, sonin menen bir waqitta usi iskerlik penen baylanisli bolgan bilim, uqipliliq, konlikpelerdi iyelep aladi. Bunin tiykarinda balada har qiyli shaxsiy qabilet ham ozgeshelikler qaliplesip baradi. Balanin iskerlikte aktiv jol tutiwi oni tarbiyanin obekti yamasa subektine aylantiradi. Balanin rawajlaniwinda iskerliktin jetekshi rol oynawi usi menen belgilenedi. Bala rawajlaniwinin har qiyli dawirlerinde iskerliktin har qiyli turleri amelge asiriladi, biraq balanin rawajlaniwi ham tarbiyasinda iskerliklerdin turleri har qiyli bolmaydi, rawajlaniwdin har bir basqishinda jetekshi iskerlik boladi, rawajlaniwda erisilgen tiykargi korsetkishler usi arqali aniqlanadi.

Talim ham tarbiya arqali amelge asirilatugin iskerliklerdi balalar birden ozlestirip almaydi., olardi balalar tarbiyashi basshiliginda asten iyelep baradi.

Balalar har qiyli iskerliklerdi jetiskenlikli iyelep aliwlari tiykarinan shanarakta, balalar baqshasinda talim-tarbiya isinin qay darejede sholkemlestiriwine baylanisli.

Insan omirinin birinshi jilinda iskerliktin apiwayi en apiwayi trleri ondagi jeke qabiletler, ozgeshelikler, dogerek-atirapqa belgili bir qatnastin qaliplesiwinde tiykar bolip xizmet qiladi. Maselen, ulkenlerdin bala menen bolatugin sezgi, sezgi-predmetli qatnaslarda balada dastlepki jamiyetlik talapti payda qiladi, daslepki hareket ham oy-pikirler qaliplese baslaydi.

Hareket usillarin iyelep bariw arqali balada aktivlik rawajlaandi. Biraq aktivliktin qay darejede rawjlanip bariwi nasige hamde eliklewshilik qabiletine baylanisli. Bala omirinin daslepki jillarinda ulkenler menen bolatugin qatnasi ham zatlar menen orinlagan hareketi tiykargi iskerlik turi esaplanadi. Bala menen qatnasta boliw arqali ulkenler olardi asten zatlar alemine alip kiredi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Usi jol menen bala zatlar menen bolatugin iskerliktin ozine say tareplerin iyelep baradi. Bul waqitta qatnastin ozi narse ham zatlar menen bolatugin iskerlikke aylanip qaladi.

Balanin narse ham zatlar menen bolatugin iskerlikti sholkemlestiriw balaga daslepki jasinan baslap shanarak ham mektepke shekemgi tarbiya mekemelerinde tarbiya ham talim beriwdin tiykargi waziypalarinin bir esaplanadi. Bunday iskerlikte balalar tarbiyashi basshiliginda narse ham buimlardin ozgeshelikler haqqindagi daslepki bilimlerdi, olar menen bolatugin hareketler, analiz, sintez, uliwmalastiriw, abstraktsiyalaw siyaqli en apiwayi protsesslerdi iyelep aladi.

2,5 jastan keyin zatlar menen bolatugin iskerlikte balalar ansha joqari korsetkishlerge erisedi ham olardin oyin hamde suwretlew iskerligine otiwleri ushin tiykar jaratadi. Ulkenler tarepinen sholkemlestirilgen qatnaslarda, iskerliklerde oz-ozin anlap aliwdin daslepki formalari qaliplesedi.

Bala jamaatte ozin shaxs sipatinda anlay baslaydi. Bala rawajlaniwdin usi basqishinda olar ulkenlerdin korsetpesisiz, oz betinshe hareket qiliwdi qaleydi. Balada minez-quliq sebebinin payda boliwi ham oni oz qalewine boysindira aliwi onda sananin qaliplesiwinen derek beredi.

Eger baladagi iskerlik ham oz betinshelik ulkenler tasirinde oyatilgan bolsa, onda 4-6 jasli balalar ansha oz betinshe bolip qaladi ham harqiyli iskerliklerge tez kirisip kete aladi. Bunda balalar sanaliginin roli artadi, ol hatteki doretiwshilik ozgeshelik boladi.

Mektepke shekemgi dawir ushin say bolgan oyin iskerligi balalardagi jamiyetlik biliw iskerliginin qanday rawajlanip bariwi ilimiy izertlew juwmaqlari korsetip beredi.

Oyinda balalar tarbiyashinin basshiliginda har qiyli hareket usillarin, zat ham buimlar haqqindagi bilimlerdi, olardin sipat ham ozgesheliklerin bilip aladi. Balalar, sonday aq waqit qatnasiqlari, uxsasliq, tenlik siyaqli tusiniklerdi ham iyelep baradi.

Birgelikte orinlangan hareketli oyinlar arqali balalar insanlar omirindegi, olar ortasindagi qatnaslardi, kelisip hareket qiliwdi bilip aladi, olardin dogerek-atirap haqqindagi tusinikler keneyedi.

Ulken topar balalardin oyin iskerligi har qiyli bolip qaladi ham har tarepleme rawajlaniw imkaniyatlari ham keneyedi. Oyin balalardin qiyalin ham rawajlandiradi, dogerek-atiraptagi barliq, insanlar miyneti haqqindagi bilimlerin keneytiredi, shaxsda jamaatshilik sipatlarin qaliplestiredi.

Bul jastagi balalarda oyin iskerligi menen bir qatarda iskerliktin ameliy formalari ham rawajlana baslaydi. Suwret jabistiriw, zatlar jasaw h.t.b. Bular balalarda qiyaldi, ameliy oylawda, adebiy qabiletti, doretiwshilikti rawajlandiriwda derek bolip xizmet qiladi.

Barhama berip barilatugin miynet tapsirmalari balalar iskerligin jamiyetlik maplerge boysindiriwga, jamiyetlik paydali miynet iskerlik penen shugillaniwga, miynetten kelgen uliwma natiyjeden kuwaniw siyaqli sipatlardi tarbiyalawga alip keledi. Shinigiwlardagi oqiw iskerligi arqali balalar dogrek-atiraptagi tabiyat haqqindagi, jamiyetlik omir, insan haqqindagi bilimlerdi ozlestirip aladi, sonday-aq olardin aqliy ham ameliy bilimleri keneyip baradi.

Eger talim protsessinde 3-4 jasli diqqati tabiyat, insanlar haqqindagi konkret faktge qaratilsa, 5-6 jasli balalarga talim beriwde tiykargi itibar zarur baylanislar ham qatnaslarga, olardi uliwmalastiriwga, olardagi apiwayi tusiniklerin qaliplestiriwge qaratiladi ham bular arqali balalarda tusinikli oylaw rawajlanadi.

Balalar iyelegen bilimlerinen, aqliy qabiletlerinen ozlerinin turli iskerliklerinde paydalanadi. Bulardin hammesi bala shaxsinin qaliplesiwine tasir etedi, olarda jana mazmundagi iskerlikke qizigiw oyanadi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasi dawirinde bala shaxsin qaliplestiriwge qaratilgan tarbiyaliq tasirler sonday darejege koteriledi, bul onin mektep talimine otiwin ta`miyinleydi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Kishi mektep jasinda balalar ushin oqiw tiykargi iskerlik bolip qaladi ham bul iskerlik balalar jamiyetlik ahmiyetli iskerlik dep anlay baslaydi. Bala ozinin mektep oqiwshisi ekenligin tusine baslaydi. Ulkenlerdin bala xulqina, iskerligine qoyatugin ham bekkemlesip baratugin talaplardi aktivlik penen doretiwshi orinlay baslaydi.

Osmirlik dawirinde bala omirinde oqiw iskerligi menen bir qatarda miynet ham jamiyetlik iskerlik zarur orindi iyeley baslaydi. Bunday iskerlikti jetiskenli orinlaw natiyjesinde balalar asten ulkenler ham qatarlari menen qatnasiq qagiydalarin iyelep baradi, sonday-aq olarda adep-ikramliq ham ruwhiy dasturlerge sanali qatnasta boliw qaliplese baslaydi, olar balanin talabinda, xulqinda, dogerek-atirapqa bolgan qarim-qatnasinda sawlelenedi.

Demek, balani tarbiyalawda, onin rawajlaniwinda iskerlik jetekshi rol oynaydi. Sonin ushin talim-tarbiya mekemelerinde ham shanarakta balanin omirin ol turli iskerlik penen shugillana alatugin qilip sholkemlestiriw kerek. Bugan, albette, balalar iskerliginin mazmunin bayitip bariw, jana bilim, uqipliliqlardi sindiriw, ozbetinshelikti rawajlandiriw ham usi siyaqli menen erisiledi.

Tayanish tusinikler. Tarbiya, ortaliq, nasillik, oyin, miynet, oqiw, dastur, balalar baqshasi, fizikaliq, ruhiy, jamiyetlik rawajlaniw.

Sorawlar.

1. Rawajlaniw tusinigine aniqlama berin

2. Bala rawajlaniwina qanday faktorlar tasir etedi

3. Shaxs tusinigine aniqlama berin

4. Balanin rawajlaniwinda iskerliklerdin ornin aytip berin

Paydalanilgan adebiyatlar

1. Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.Uzbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizlik uz kuch-qudratimiz, xamjixatligimiz va qatiy irodamizga boglik. 1-2 jild .T. Uzbekiston 2004.

3. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

4. GTalim tugrisidagiG Qonun. T.- 1997.

5. GKadrlar tayyorlash milliy dasturi G T.- 1997.

6.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

7. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

8. Uquvchi manaviyatini shakllantirish T. 1999.

9. S.A.Kozlova,T.A.Kulikova Doshkolnaya pedagogika -M. 2000.

10. B.Ziyamuxammedov va boshq Pedagogika .- T. 2000.

Tema. Bobeklik dawirindegi balalardin rawajlaniwi ham tarbiyasi.

Joba.

1. Bobeklik dawirindegi balanin ozgeshelikleri.

2. Bobek balalardin dene tarbiyasi, kun rejimi, awqatlaniwi.

3. Balanin bobeklik dawirindegi madeniy gigienaliq konlikpelerdi tarbiyalaw.

1. Nareste tuwilganinan baslap 3 jasqa shekemgi dawir bobeklik dawir dep ataladi. Omirinin daslepki jillarinda bala organizminin rawajlaniw ozgerisleri bayqaladi. Duris bolgan kutilgen jagdayda gana ol tez osip rawajlanadi. Daslepki yarim jilliqta 600-700 gramm salmaq qosilip, boyi 2-3 sm osedi. Jildin aqirinda salmagi 10-10,5 kg, boyi 74-75 sm ge jetedi. 7-8

ayliginda sut tisleri shiga baslaydi. Organlarinin funktsiyasi kuramalasip arta baslaydi.

Bala omirinin daslepki bir ayinda oyaw waqti 20-30 minut boladi, jildin aqirinda 3,5 saatqa jetedi. Osip kiyatirgan balani jaqsi tarbiyalaw ushin omirinin daslepki jili bir-birinen ajiralatugin bir neshe etaplarga bolinedi.

Tuwilganinan 2,5-3 ayliqqa shekemgi etap.

Omirinin daslepki 3 ayliginda balanin osip rawajlaniwin korsetetugin narse koriw, esitiw ham emotsionalliq reaktsiyalari bolip tabiladi. Bul balanin sensorliq rawajlaniwina tiykar salip, atirapindagilarga bagdarlaw orisin keneytedi, kol hareketin, son uliwma hareketinin rawajlaniwina jardemlesedi.

Bobeklik etaptin en ahmiyetli protsessi koriw ham esitiw aalizatorlarinin rawajlaniwi bolip tabiladi. Biraq zatqa uzaq karap tura almaydi. Tek shitirlawiq emes, al ashiq boyawli oyinshiqlardi korsetiwge boladi. Duris tarbiyalawdin natiyjesinde bul etaptin aqirina kelip belgili bir zatqa kozin qadaw, nazerin awdariw, dawisqa kulagin turiw uqipliligi rawajlanadi.

2-3 ayliqtan 5-6 ayliqqa shekemgi etap.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Bul ayliqtagi balalardin koriw, esitiw ham dawis reaktsiyalari jetiledi, koli menen narseni uslaw, enbeklewge tayarliq hareketleri payda bolip rawajlanadi. Psixikaliq jaqtan yagniy dawisti, zatlardin renin, formasin ajirata biliw uqipliligi jetiledi. Ush ayliginda oz anasin tanip, alti ayliginda tanis adamlardi korgende kuwanadi, basqa adamlardi korse jatirqap, teris qarap hatte jilap jiberiwi mumkin. Ulken adamnin soz irgagin ajrata aladi. Endi har turli rende, formada turlishe shitirlaytugin oyinshiqlardi paydalana otirip, onin sensorliq rawajlaniwina tiykar saliwga boladi.

Koriw, esitiw analizatorlarinin elede rawajlaniwi zatlar menen hareketlerin, ulkenler menen qarim-qatnas jasaw protsessi amelge asadi. Kokirek kletkasi menen bas aynalasi rawajlaniwin dawam etedi. Usi dawirde balanin kozinde jas payda boladi.Sebebi jas ajratip shigaratugin bezlerdin aktivligi artadi. Beriletugin awqatlarda kuramalasip baradi.

Bes ayliginin aqirina elip koplegen balalar arkasinan dus tomeninen aylana aladi, basin joqari koterip,kollari arqasinda gimnastika ham massaj sabaqlarin alip bariwdi dawam ettiriw kerek. Dawis shigariw iskerligi yamasa buwinlardi ayta aladi. Ayaq, kol hareketleri rawajlaandi. Aldinda turgan oyinshiqti aliwga umtiladi.

Alti ayliqqa kelip til shigiwdin aldin ala jagdaylari qaliplese baslaganliqtan oyinshiqlardi awzina sala beredi.

5-6 ayliqtan 9-10 ayliqqa shekemgi etap.

Bul etap ushin enbeklep jure baslaw, soylewdin jetiliwi, atirapindagi adamlardin tilin tusiniwdin rawajlaniwi tan. Balanin aktiv kozgalisi enbeklewge, otirgan jerinen turgelip turiwga, tas basip juriwge jardemlesedi. Daslepki sozleri payda boladi. Enbeklew bala ushin juda paydali, sebebi ol balanin suyek bulshik et sistemasin rawajlandirip, bekemleydi, atirapindagini agdarlaw orisin keneytedi. Enbeklewdi qiziqli oyinshiq arqali uyretiwge boladi. Enbeklewdi uyrengen son ozi otira baslaydi. Balani 8-9 ayliginan burin otiriwga uyretiw ziyan, sebebi ol omirtqasinin qiysayiwina alip keliwi mumkin.

Buwinlardi jiyi aytatugin boladi. Sonliqtan tilin qaliplestiriw maqsetinde daslep ozi aytip jurgen tanis, son jana basqa soz buwinlarin ayttirip uyretiw kerek. Bala menen aniq soylesiw kerek.

9-10 ayliqtan 1 jasqa shekemgi etap.

Bul etapta bala oz betinshe jurp oyinshiqlar menen shugillanadi, ulken adamlar is hareketi menen sozine elikleydi. Kol menen hareketleri jetilisedi. Bul onin hareketlerin kuriwga tiykar saladi. Balalardi is hareketke uyretiwde bir neshe metodlar boladi.

1. Passiv hareketler metodinda tarbiyashi balanin qolinan uslap onin menen birge uyrenetugin hareketlerdi jasaydi.

2. Oz betinshe hareket jasaw - ol hareketti korsetip orinlawga tiykarlangan.

3. Aytiw boyinsha hareket jasaw.

Bir jasli balanin sozlik sostavinda 20-30 soz boladi. Bala boladi, bolmaydi degen sozlerdin manisin tusine baslaydi.

Bala tuwilganda ol shartsiz refleksler menen birge tuwiladi. Bul onin sirtqi ortaliqqa iykemlesiwine jardem beredi. Narestin bobeklik dawirinde ayirim organ ham omirtqalardin duzilisi ham xizmetinde ahmiyetli ozgerisler juz beredi. Skeletinin shemirshek boleginde suyek tkani payda boladi. Omirtqasinin iyiliwi kozge taslanadi. Bulshiq etleri halsiz boladi. Sonliqtan aste osedi. Biraq olardin qisqariw qasiyetleri jaqsi boladi. Bala jureginin salmagi artip sogiwi tezlesedi. Bul jagday zat almasiw protsessin jaqsilaydi.

Bobeklik dawirindegi en ahmiyetli ozgeris bul nerv sistemasinin rawajlaniwi bolip tabiladi. Nerv talalarinin mielinizatsiyasi analizatorlardin rawajlaniwi, miydin tez osiwi ,miydin turli bolimleri ortasinda baylanislar ornatiliwi, nervlerdin rawajlaniwi juz beredi. Sol tartipte balanin motorikasin, den-sawligin rawajlandiriw ushin qolayli boladi. Bobektin duris rawajlaniwinda semya ortaligi ata-ananin tarbiyaliq tasiri sheshiwshi rol atkaradi. Bobek balalar menen islesiw, onin gigienaliq kutimine ko`p waqit ketedi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Mine, usi waqittan tarbiyaliq islerge kobirek paydalaniw kerek. Balanin den sawligin, salamatligin bekkemlew ushin taza hawada alip juriw kerek.

2. Har bir jas dawirdegi balalrdin dene tarbiyasinda aniq anatomiyaliq, fiziologiyaliq, psixikaliq jagdaylari esapqa aliniwi kerek. Bir jasqa shekemgi balalar tarbiyasi ushin tomendegi waziypalar birinshi darejeli ahmiyetke iye.

A) Organizmdi bekemlew barliq bulshiq etlerdi rawajlandiriwi.

V) Taza kiyiniwdin en ahmiyetli konlikpelerin tarbiyalaw.

S) Statik ham lokomotor hareketlerdi tarbiyalaw.

D) Buyimlar menen hareketlerde kollardin bulshiq etlerin rawajlandiriw.

Bir yarim eki ayliginda kollar, ayaqlar, karin, jelkesi siypalap ukalanadi. Ush - alti ayga shekemgi bala menen otkiziletugin shinigiwlarga qattiraq silaw, kol ayaqlardi sozip jazdiriw, arkasina aste-aste uriw, omirtqasin iyiw, kollarinan uslap balani otirgizip, turgiziw ham basqa shinigiwlar kiredi. Bala omirinin daslepki jilinda bir yarim, eki ayliqtan baslap uqalaw ham gimnastika jeke tartipte alip bariladi. Balalardin rawajlaniwina saykes turde shinigiwlar mazmuni ozgerip baradi.

Alti aydan togiz ayga uqalawdan barliq usillari kollaniladi. Jatqargan halda aktiv shinigiwlar otkeriledi. Shinigiwlardin bir bolegi soylew tiykarinda kuriliwi mumkin. 9-12 ayliqtan deneni tik uslaw, deneni bugiw, otirgiziw, bir narse ustinen otkeriw, jurgiziw siyaqli shinigiwlar otkiziledi. Balanin juriwdi ozlestiriw natiyjesinde hareket aktivligi artadi. Har qiyli hareketlerdi iyeley baslaydi. Sonin ushin balanin salamatligin bekkemlew, oz waqtinda dene tarbiyasina itibar beriw, shiniqtiriw islerin alip bariw kerek.

Bobeklik dawirindegi rejim balanin duris rawajlaniwi ham tarbiyalaniwi ushin tiykar boladi. Balanin rawajlaniwina karap rejimde ozgerip baradi. Bir jas rejimin baskasi menen aste aqirin, balani har tarepleme uyrengennen keyin almastiriladi. Sebebi rejimdegi muddetinen daslepki otkizilgen ozgerisler yaki nawbettegi rejimge otkiziwde keshigip kaliw zarer keltiriwi mumkin.

Jana rejimin oz waqtinda belgilew bir qansha korsetkishlerdi, jane uyqilaw erte oyaniw h.t.b. belgilerdin payda boliwin esapqa aliw kerek. Barliq rejim protsessleri belgili bir waqitta bir qiyli tartipte otkiziledi. Bir rejimnen ekinshisine otkende balani aldin-ala xabarlandiriw, korsete beriw kerek, bolmasa balada jana rejimge keskin tasirleniw payda boliwi mumkin. Bobek balalar ushin tomendegi rejimlerge itibar beriw kerek.

1. Balani uyqidan keminde bir saattan son awqatlandiriw,

2. Keshki awqatti uyqidan bir saat burin beriw,

3. Bala 1,5 jasqa kelgende eki ret uyqilawdan bir ret uyqilawga otkiziledi,

4. Qisqi, guzgi dawirde kunige bir ret son kunige eki ret seyilge shigariw,

5. Balalarda bekkemlikti rawajlandiriw en apiwayi konlikpelerdi qaliplestiriw,

rejimge kirgizilgen en ahmiyetli waziypalar bolip tabiladi. Uyqilatiwga jatqizganda, qosiq aytiw, terbetiw, jelkesine uriw kerek emes. Sebebi qosimsha tasirlerge shartli refleks payda bolip, bala tez oyanatugin bolip kaladi.

Balani tarbiyalaw barisinda kundelikli rejimdi qatan tartipke saliniwi kerek. Balani shartli turde uyqidan turgannan son awqatlandiriw kerek . Eger awqatqa toygannan keyin uyqilap qalsa, kan aylaniw, dem aliw sistemalarinin rawajlaniwi keri tasir etedi. Balani tuwilgannan keyingi daslepki aylarinda kokirek suti menen awqatlandiriladi. Ana sutinen keselliklerge qarsi immunitet payda etetugin zatlar, vitaminler, osip rawajlaniwi ushin zarurli produktler kop boladi. Tort ayliginan baslap balanin awqatlaniw ratsionina qosimsha awqatlar kirgiziledi. Maselen, paliz miywe qaynatpalari, baliq mayi, irimshik, sut h.t.b.

Bala har ush, ush yarim saattan gigienaliq sharayatta belgilengen waqitta awqatlandiriladi. Eki jastan otken balalardi kasiqti duris uslawga, keseni tuwri tutiwga awqatti jaqsi shaynawga uyreniw kerek. Ush jasqa qadem qoygan balalardi awqatti erkin ham tartipli ishteyli jewge adetlendiriw zarur.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:42]

Tarbiyashi balani awqatlandirganda xosh mamile, jumsak dawis penen qatnas islewi kerek.

3. Bobeklik dawirindegi madeniy-gigienaliq konlikpeler juda erte baslanadi. Zarurli is alip barganda 3-4 ayliqtan-aq azadaliqtin daslepki konlikpeleri payda boliwi mumkin. Balada kiyiniwge, juwiniwga, awqatlaniwga uqipliliqti qaliplestiriw, oz-ozine xizmet etiw konlikpelerin erkin hareketlerdi qaliplestiriwge tayarliq bolip xizmet etedi. Barliq islerdin izbe-izligi gigienaliq konlikpelerdin qaliplestiriwdin zarurli sharti bolip esaplanadi.

Bir yarim eki jasli bala derlik hamme kiyimlerin ozi sheshe aladi, taqlap qoyadi, ozi juwinadi, artinadi. Bulardin bari madeniy-gigienaliq konlikpelerdi duris qaliplestiriwge baylanisli boladi.

Eki jasqa qadem qoygan balaga shartli rawishte madeniy minez-quliq konlikpelerin sindiriw zarur, misali dasturxanda tinish otiriw, uyqilawga jatqarganda aste soylew, korsetilgen jardesge minnetdarshiliq bildiriw h.t.b.

Ush jasqa qadem qoygan bobek bir qansha erkin rawishte kiyinip sheshine aladi. Sonday-aq, har qiyli hareketlerdin tartibin olardin orinlaw usilin biledi. Balanin dastlepki hareketleri ushin ayriqsha buyimlardi stol atirapindagi ham basqalardi esinde saqlap qaliwga juda ulken ahmiyetke iye boladi. Bul bala uyinen balalar baqshasinda kelgende ulken ahmiyetli. Ulken jastagi adamlar jana hareketlerdi qandaay orinlaw kerekligin bir neshe ret korsetip, tiykargi hareketlerdin ahmiyetli tareplerin, ayirim islerdin izbe-izligin ajiratip korsetiw ushin hareketlerdi tusindiriw kerek. Balalar eki jasqa qadem qoygannan baslap sol maqsette olar menen arnawli didaktikaliq oyinlar otkiziledi. Oyin usillarinan paydalinadi. Madeniy-gigienaliq konlikpelerdi tabisli qaliplestiriw ushin mektepke shekemgi balalar mekemesi tarbiyashilari menen ata-analar ortasinda bekkem qatnas ham talaplar birligi boliwi zarur.

Bala tarbiyasinda daslep onin tazaligina, den sawligina, rejimine, madeniy-gigienaliq konlikpelerine ayriqsha itibar menen qaraw kerek. Sonda gana bala duris tarbiyalanip rawajlanadi.

Tayanish tusinikder. Jas dawir, iskerlik, tarbiya, rawajlaniw, balalar, shaxs, oyin, shinigiwlar, fizikaliq tarbiya, ozgeshelik, kun tartibi, analizatorlar.

Sorawlar

1. Bobeklik dawirdegi balalardin rawajlaniw ozgeshelikleri

2. Bobeklik jastagi dawirge neshe jastagi balalar kiredi

3. Bobeklik jastagi balaniin fizikaliq tarbiyasi

4. Balanin kun tartibin qanday sholkemlestiriw kerek.

Paydalanilatugin adebiyatlar

1. Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.Uzbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

3. GTalim tugrisidagiG Qonun. T.- 1997.

4. GKadrlar tayyorlash milliy dasturi G T.- 1997.

5.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

6. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

7. Uquvchi ma`naviyatini shakllantirish T. 1999.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

2 tema

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Mektepke shekemgi tarbiya mekemesinin tarbiyashisi

дemokratiakлı3 jamiyetте о2ан qoyilaту2ıн talaпlar.

Reje.

1. Tarbiyashi ham onin jamiyette tutqan orni.

2. Tarbiyashi shaxsti qaliplestiriw.

3. Mektepke shekemgi tarbiya kadrlarnin tayarlaw sistemasi.

1. Tarbiyashi jas awladti xalqimizdin munasib perzenti qilib tarbiyalawday zarur ham sonin menen birge juwapkershilikli waziypani orinlaydi.

Tarbiyashinin siyasiy jetiskenligi balalardi tarbiyalaw sipati ushin xaliq ham jamiyet aldindagi oz juwapkershiligin anlaw, talim-tarbiya waziypalarin sheshiwge doretiwshilik penen jantasiw, oz sheberligin hamme uaqit jetilistirip bariw ham jumistagi joldaslarinin osiwinde komeklesiwge jardem beredi. Tarbiyashi ozi jasap turgan ulke turmisin biliwi, tabiyat ham jamiyettin rawajlaniw nizamliliqlarin tusiniw, jamiyetlik aktiv boliw, uliwma ham mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi, bolalar ruwhiyati ham fiziollgiyasin iyelew kerek. Onin pedagogikaliq qubilislardi analizlewde ilimiy koz-qarastan jantasiw balani har tarepleme rawajlandiriwdi jetiskenlikli turde amelge asiriwga jardem beredi.

Respublikamiz basshisi oqitiwshilar ham tarbiyashilar xizmetin joqari bahalamaqta. Jas awladti barkamal insan qilip tarbiyalawda erisken jetiskenlikleri ushin, oqitiwshiliq, tarbiyashiliq isindegi doretiwshi miynetleri, aldingi tajiriybelerdi uliwmalastiriwda erisken jetiskenlikler ushin oqitiwshi ham tarbiyashilar GMetodist oqitiwshiG, GAga oqitiwshiG, GMetodist-tarbiyashiG ham basqa usigan usagan darejeler menen tagdirlenedi. Olarga respublika kolemindegi darejeler beriledi.

Jamiyetimiz turmisinda amelge asirilip atirgan reformalar bugungi kunde bagshada, mektepte, orta arnawli ham joqari oqiw orinlarinda qaliplesip atirgan jas awlad unamli minez-quliq normalari ham qagiydalarin, ilimiy bilim tiykarlari, kasip, oner, ukipliliq ham konlikpelerdi har tarepleme puxta iyelep bariwlarin talap etedi.

Bunin ushin uzliksiz talim sistemasinin zarur buwini bolgan uliwma talim mektepleri aldina har bir ul ham qizdi zarur darejedegi ilimiy bilimler menen qurallandiriw, jahan madeniyati, milliy madeniyatimiz menen tanistiriw, olardi fizikaliq ham ruwhiy jaqtan shiniqtiriw waziypasi qoyildi.

Mamleket ahmiyetine muwapiq bolgan bul zarur waziypani amelge asiriwda uliwma talim mektepleri menen birqatarda xaliq taliminin baslawish buwini bolgan balalar bagshalari zarur rol oynaydi. Istin jetiskenligi kop tarepten tarbiyashiga baylanisli.

Tarbiya pan bolip qalmay, al korkem oner ham, oni iyelew uzaq waqit dawam etedi. Ozi oqiytugin, barhama bilimin asirip baratugin insan oqitiwshi degen qagiyda tarbiyashiga ham tiyisli. Hamme waqit ozin tarbiyalaw menen, tarbiya ilimin ham sanatin iyelew menen shugillanatugin tarbiyashi haqiyqiy tarbiyashi bola aladi. Bul haqqinda alimlardin biri GBalani tarbiyalaw tarbiyashinin oz-ozin jetilistiriwden basqa narse emesG, degen edi. Biz soni esten shigarmawimiz kerek tarbiya obekti bolgan bala uzliksiz osedi, jildan-jilga tarbiya sharayatlari ozgeredi, bulardin hammesi tarbiya isinde bekkem waqiyalar jaratadi, bul bolsa tarbiyashidan doretiwshi jantasiwdi talap etedi.

Tarbiyashinin ozinde talapshanliqti, ozinin har bir hareketin baqlap bara aliwi mamleketimiz mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri aldina qoygan talaplardi jetiskenlikli turde amelge asiriwdin girewi.

Bugan tomendegiler kiredi

-balanin den sawligin saqlaw ham bekkemlew,

-aqiliy qabiletlerin ostiriw,

-jamiyetimizdin, milliy madeniyatimizdin ideyaliq-adep-ikramli printsiplerine say keliwshi karaslarin jetilistiriw,

-ana watandga muhabbat, jamiyetlik aktivlikti qaliplestiriw, juwapkershilik, dosliq sezimi, halalliq, miynetsuyiwshilikti tarbiyalaw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Albette, joqarida keltirilgen sipatlardi rawajlandiriw osip kiyatirgan jas awladti tarbiyalaw waziypasinin hamme tereplerin qamrap alalmaydi, biraq tarbiyashi bularga tiykarlanip balalardi keleshekte garezsiz turmisqa, miynetke tayyarlaw isin belgili maqset penen natiyjeli amelge asiriwi mumkin.

Oqitiwshilar, mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri kadrlarin qayta tayyarlawshi ilimiy-metodikaliq oraylar keneytirilmekte, olardin siyasiy tayyarligina talap kusheytirilmekte, har 4-5 jilda qayta tayyarlawdan otiwleri ushin sharayat jaratilmaqta.

Balalardin ilimli, adepli qilip ostiriw ata-ananin burshi. Mugallimler ham bul waziypadan shette emes. Eger mugallim bolsagiz, shakirtlerinizdin har bir hareketin koz aldanizda tutin, olardi adepli boliwga uyretin, jamiyettin paydali agzalari boliwga uyretip, ozi bolsa ozin toxtata almaytugin, ballardi dosliqqa uyretip, ozi bolsa olar menen dos sipatinda emes,al ulken basshi sipatinda katnasta bolatugin tarbiyashi jaman tarbiyashi.

Insan shaxsinin dastlepki tiykarlari payda bolatigin mektepke shekemgi tarbiya jasinda ulkenlerdin balaga tasiri ayniqsa ulken boladi. Bala aqiliy ham adep-ikramli jaqtan tek ulkenlerdin tuwridin-tuwri tasirinde tarbiyalanadi, kamalga jetedi. Hesh qanday ustav hamde shinigiwlar insan shaxsinin tasirin jasalma turde almastiriw mumkin emes. Bala shaxstin qaliplesiwinde tarbiyashinin jetekshi rol oynawi onin har bir balanin shaxs sipatinda qaliplesiwinde juwapker ekenligin korsetedi.

Tarbiyashi balanin kundelikli turmisinda, oyinlarda, shinigiwlarda, birgeliktegi miynet xizmetinde har olar menen bolatugin katnasta tasir korsetedi. Ol har bir balani diqqat penen uyreniwi, onin jeke ozgesheliklerin, qabiletlerin biliwi, pedagogikaliq sheberligin korsetiwi, balalardin minez-kulqin, is natiyjelerin haqiyqiy bahalaw kerek, olarga oz waqtinda jardem korsete aliwi, shanaraqtagi awhali menen qizigiwi zarur.

2. Tarbiyashinin pedagogikaliq sheberligi kop tarepleme. Sheberlik kasiplik tayyarliqtan, teoriyaliq bilim ham is tajiriybesin hamme waqit asirip bariwdan, balalarga bolgan katnasinan payda boladi.

Tarbiyashi mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalarga tabiyat, jamiyet kublislarin, ulkenlerdin miyneti haqqinda baslawish bilim ham tusinikler beredi, olarga madeniy adep-ikram, oz tenlesleri ham ulkenler menen madeniyatli katnasta boliw adetlerin sindiredi, jaqsiliq, haqiyqatgoylik, adalat, martlik, kemtarliq, ulkenlerge hurmet penen karaw, tabiyatga qizigiw, bahlawshiliq, osimlik ham haywanlarga gamhorliq penen qaraw, miynetsuyiwshilik, ulkenler miyneti natiyjelerin asrap-abaylaw siyaqli adep-ikram sipatlarin tarbiyalaydi. Xaliq sanatti biliw, sanatqa muhabbat tarbiyashini madeniyatli qiladi, balalar menen alip barilatugin iste jardem beredi. Pedagog kerekli bilim, uqipliliq ham konlikpelerdi belgili bir izshillik penen iyelep barsa gana balalardi tarbiyalaw ham olarga talim beriw isinde jaqsi natiyjelerge erisedi. Tarbiyashi oz kasibinin sheber ustasi boliwi ushin arnawli tayarliq koriwi kerek. Ol tomendegi shartlerge amel kiliwi lazim.

1. Pedagog jas awladti tarbiyalaw ushin joqari magliwmatli, kerekli adebiyatlardi tanlay alatugin, ilimiy adebiyatlar menen isley alatugin, aldingi tajiriybeli pedagoglardin tajiriybesin uyrenib, oz ustinde isley alatugin insan boliwi kerek.

2. Pedagog balalardi bahlay alatugin, olardin minezi, hareketleri sebeplerin duris analizlep, ogan unamli tasir etiwshi kurallar taba alatugin boliwi kerek.

3. Jas awladti kerekli bilim, uqipliliq, konlikpelerden xabardar qiliwi ushin pedagogtin sozi aniq, logikaliq ixsham boliwi lazim. Talim beriwde texnikaliq kurallardan natiyjeli paydalana aliwi kerek. Balalar bilim, uqipliliq, konlikpelerdi jaqsi ozlestirib aliwlari ushin aktivlestiiwshi sorawlardan paydalaniwi lazim.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

4. Tarbiyashi ozinejuklengen waziypani orinlawi ushin balalarda usi xizmetke qizigiw oyata aliwi, olardin diqqatin karatip, aktivligin asiriw, balalardin minezi, is-hareketlerin haqiqiy bahalay aliwi kerek.

5. Har bir xizmet ushin kerekli materialdi aldinnan tayarlap qoyiwi, jana bilimdi iyelegen bilimleri menen duris baylanistiriwi ham balalar iyelewi lazim bolgan bilim, uqipliliq, konlikpeler olardin jas imkaniyatlarina say boliwi ham olardi asten quramalastiripbariw kerek.

6. Kun tartibin duris sholkemlestirip biliwi, balalar jamaati ondagi har bir agzani itibarga algan halda basshiliq qila biliwi, olardin xizmetinin mazmunli boliwi ushin kerekli materiallar menen tamiyinlewi zarur.

7. Balalardin ruwhiy ham fizikaliq halatin aniqlay biliwi ham buni balalar menen amelge asiratugin talim-tarbiyaliq islerde itibarga aliwi lazim.

8. Kun dawaminda alip bargan talim-tarbiya isin analizlep biliw ham oni janede jaqsilaw jollarin taba aliwi kerek.

9. Tarbiyashi ata-analar menen barhama gurrinlesiw, ushirasiwlar otkiziw, olardi balalarga talim-tarbiya beriw boyinsha amelge asiratugin istin mazmuni, metodlari menen tanistirip bariwi, shanaraq tarbiyasindagi unamli ulgilerden ozinin talim-tarbiyaliq isinde paydalaniwi lazim.

10. Pedagog balalarga gamxor boliwi, har bir bala ushin qolay ruwhiy sharayat jaratiwi, qapa bolsa jubatiw, asirese kishi topar balalarga mulayim, itibarli, sabar-shidamli, jumsaq, hazilkesh, balanin kush hai imkaniyatlarina isenim menen qaraytugin boliwi kerek.

Tarbiyashi balaga mexr menen karim-qatnasta bolsa, balalar menen onin ortasinda mexribanliq, gamhorliq karim-katnaslari juzege keledi.

Balalar tarbiyashinin shaxsiy sipatlari, bilim, uqipligin, balalarga katnasin, talapshanligin tomendegishe belgileydi, kishi topar balalari tarbiyashinin olarga bolgan mexr-muhabbatina qarap (Ol meni GqoyanshamG dep shaqiradi, uyqilawga jatqanimda suyip qoyadi), 4-5 jasli balalar tarbiyashinin balalar turmisin jaqsi sholkemlestire aliwina qaray (Lola apamiz bizge gurrinler oqip beredi, bizler menen birge oynaydi, sonin ushin men olardi jaqsi) ulken topar balalari tarbiyashinin hamme balalarga haqiyqatliq penen jaqsi katnasta boliwi, jaqsi islewine qarap baha beredi (Ol kop narseni biledi, shinigiwlarda uyrenedi).

En zarurligi tarbiyashi balaqa isengim menen karawi olardin miynetsuyiwshiligi, garezsizligi, sholkemlestiriwshilig duris tagdirlew ham garezsiz xizmet qiliwlari ushin imkaniyat jaratiwi kerek. Buni balalar joqari bahalaydi.

3. Mektepke shekemgi tarbiya mekemelerin uqipli kadrlar menen tamiyinlew ushin bizde pedagogika joqari orinlari tarawlari sholkemlestirilgen. Pedagogika oqiw orinlarinda amelge asirilatugin talim-tarbiya isleri bolajak pedagoglarda jamiyet talaplarina juwap bere alatugin jeke sipatlardi qaliplestiriwge qaratilgan. Pedagogika oqiw orinlarinda beriletugin talimnin mazmuni oqiwshilarqa teoriyaliq, ameliy tarepten, sonday-aq jamiyetlik paydali miynetke tayarlawdi oz ishine aladi.

1. Mektepke shekemgi tarbiya kadrlarin teoriyaliq bilimler menen qurallandiriwdan kozlengen maqset mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalrdi mektepte bilim tiykarlarin iyelewge tayarlaw ushin olardi har tarepleme rawajlandiriw.

2. Pedagogikaliq praktika bolajak pedagogti oz qasibinin sheber ustasi qilib tayarlawda zarur kural. Tarbiyashiliq sanatin iyelew har qanday oqiw panin ozlestiriwden ham quramali. Bul pedagogikaliq kasibinin kop qirligi menen belgilenedi. Sonin ushin bolajaq pedagoglar praktika waqtinda sonday waziyyatqa tusedi, bul olardi tarbiyashiliq kasibinin har qiyli tarepleriniyelep aliwga undeydi. Natiyjede praktika waqtinda pedagogga say bolgan sipatlar, yagniy har bir balanin shaxsina xurmet penen qaraw, shidamliliq, qattiliq, talapshanliq pedagogikaliq bahlawshiliq, oqitiwshiliq adebi siyaqli shaxsiy sipatlar qa`liplese baslaydi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

3. Mektepke shekemgi tarbiya mekemelerin ukipli kadrlar menen tamiyinlew ushin pedagogika joqari oqiw orinlari tarmaqlari sholkemlestirilgen. Har jili pedagogika bilim jurtlarin pitkergen minlab jas qaniyge kadrlar xaliq talimi isshilerin keneytip baradi. Pedagogika joqari orinlarinda amelge asirilatugin talim-tarbiya isleri bolajak pedagoglarda jamiyet talaplarina juwap bere alatugin jekee sipatlarin qaliplestiriwge qaratilgan. Pedagogika oqiw orinlarinda beriletugin talimnin mazmuni oqiwshilarda teoriya, ameliy tarepten, sonday aq jamiyetlik paydali miynetke tayarlawdi oz ishine aladi.

I. Mektepke shekemgi tarbiya isshilerin teoriyaliq bilimler menen qarallandiriwdan kozlengen maqset mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalardi mektepte bilim tiykarlarin yieleuge tayarlaw ushin olardi har tarepleme rawajlandiriw.

II. Pedagogikaliq ameliyat bolajak pedagogti oz kasibinin sheber ustasi qilib tayarlawda zarur kural. Tarbiyashiliq sanatin iyelew har qanday oqiw panin ozlestiriwden ham kuramali. Bul pedagogikaliq kasiptin kop tareplemeligi menen belgilenedi. Sonin ushin bolajak pedagoglar ameliyat waqtinda sonday waziyatka tusedi, bul olardi tarbiyashiliq kasibinin har qiyli tareplerin iyelep aliwga undeydi. Natiyjede ameliyat waqtinda pedagogqa say bolgan sipatlar, yagniy har bir balanin shaxsina hurmet penen qaraw, shidamliliq, talapshanliq, pedagogikaliq baqlawshanliq, oqitiwshiliq adebi siyaqli jeke sipatlar qaliplese baslaydi.

III. Oqiw dawirindegi jamiyetlik isler aktiv puqarani, onin ideyaliq bagdarlarin ham pedagogikaliq sheberligin qaliplestiriwge jardem beredi.

Bolajak pedagoglar ozi oqip atirgan oqiw orinlarinin jamiyetlik-siyasiy turmisinda, oz-ozin basqariwda, sholkemlestiriwshilik islerinde hamde ataliq islerin alip bariwda aktiv qatnasadi. Jas pedagoglardin pedagogikaliq sheberligin qaliplestiriw keyin olar islep atirgan jamaatte dawam etedi.

Pedagogikaliq sheberlik tarbiyashinin talim, tarbiya islerin amelge asiriwda joqari natiyjelerge erisiw ushin ozine say kurallar sistemasin kollawdi talap etedi. Bunday sheberlikke erisiw ayrim pedagoglarga gana tyisli bolip kalmastan, har qanday pedagog ham oni iyelep aliwga umtiliwi kerek.

Jas pedagogka ol is baslagan jamaat agzali talapshan katnasta boliwi, oni oz kasipleslerinen pedagogikaliq sheberlikti aktivlik penen uyrenib aliwga, kerekli adebiyatlardi oqiwga, pedagogikaliq tajiriybeni uyreniwge undewi kerek. Is protsessinde jas pedagog balalar menen alip barilitugin istin mazmunin jaqsi bilmesligin sezedi ham oz bilim, uqipliligin tinbay asirip bariw kerekligine zarurlik sezedi ham izshillik penen kasip sheberligin iyelep baradi.

Pedagoglar jamaati jas pedagogta jane tomendegi sipatlardi qaliplestiriw kerek, pedagogikaliq sheberligin iyelewge bar kushi menen umtiliw, oz is natiyjeleri ushin juwapkershilikti seziw, oz isine saiqliq, doretiwshi izleniwge garezsiz umtiliw, menmenlik, ozbiliwshilikti joq etiw, oz tenleslerine qoldan kelgen isi menen jardem beriw, qala, rayon koleminde metodikaliq islerde aktiv qatnasiw. Sonday qilip, uliwma maqset penen birlesken pedagoglar jamaati jas qaniygede pedagogikaliq sheberlikti qaliplestiredi.

Zamanagoy pedagog ken tarawli qaniyge esaplanadi. Ol mektepke shekemgi tarbiya mekemelerinin metodikaliq islerinde aktiv qatnasadi, pedagogikaliq iskerligin qaliplestiriedi, aldingi pedagogikaliq tajiriybeni uyrenedi, xaliq ortasinda pedagogikaliq bilimler tarqatadi. Sonn ushin zamanagoy tarbiyashi joqari oqiw orinlarinda panler boyinsha iyelegen bilimleri menen shegaralanip qalmay, har dayim oz bilimin bayitip bariwi kerek.

Balalar baqshalari tarbiyashilarin tayarlaw arnawli oqiw orinlarinda amelge asiriladi. Pedagogika joqari oqiw orinlarinin mektepke shekemgi tarbiya fakultetinde yamasa pedagogika ham psixologiya fakultetlerinde mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri ushin kadrlar tayyarlanadi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Bul fakultetlerde, sonday aq mektepke shekemgi tarbiya pedagogika bilim jurtlarinda arnawli panlerden sabaq beriwshi oqitiwshilar ham tayarlanadi. Arnawli oqiw orinlarin pitkergen tarbiyashilar qala, walayat kurslarinda har bes jilda biliin jetilistirip baradi. Bul kurslar mektepke shekemgi talim-tarbiya isin jaqsilaw boyinsha arnawli sholkemlestirilgen seminarlarda tarbiyashilardi pedagogika teoriyasi ham ameliyatindagi jnaliqlar menen tanistirip baradi.

Bunnan tisqari, mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri isshilerin oz qaniygeligi boyinsha jana metodikaliq adebiyatlardi, mektepke shekemgi mekemelerinin aldingi tajiriybelerin uyrenip bariwlari, xaliq bilimlendiriw bolimleri qasinda sholkemlestirilgen metodikaliq birlespelerde qatnasip turiwlari kerek. Mektepke shekemgi tarbiya tarawindagi ilimiy kadrlardi tayyarlaw pedagogika joqari oqiw orinlarinda amelge asiriladi.

Tayanish tusinikler. pedagogika, tarbiyashi, tarbiya, talim, shaxs, balalar, sheberlik, kadr, ata-ona, balalar baqshasi.

Sorawlar.

1. Tarbiyashi qanday boliwi kerek.

2. Tarbiyashinin jamiyette tutgan orni.

3. Mektepke shekemgi tarbiya kadrlarin qay jerde tayarlaydi.

4. Tarbiyashi qanday shartlerge amel qiliwi kerek.

Paydalanilgan adebiyatlar.

1. Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.Uzbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizlik uz kuch-qudratimiz, xamjixatligimiz va qatiy irodamizga boglik. 1-2 jild .T. Uzbekiston 2004.

3. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

4. Karimov I.A. Uzbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bwlmaydi. T,Uzbekiston 2005.

5. Karimov I.A. Uzbekiston demokratik taraqqietning yangi bosqichida T.Uzbekiston 2005.

6. GTalim tugrisidagiG Qonun. T.- 1997.

7. GKadrlar tayyorlash milliy dasturi G T.- 1997.

8.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

9. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

10. Uquvchi manaviyatini shakllantirish T. 1999.

Tema Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi paninin maqset ham waziypalari.

Reje

1. Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi tarbiya ham talim beriw haqqindagi pan.

2. Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi ham onin negizi.

3. Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasinin basqa panler menen baylanisi.

4. Ilimiy-pedagogikaliq izertlew metodlari.

1. Jas awlad tarbiyasi uliwma xaliqliq is. Respublikamizda tarbiya isi menen shugillanip atirgan mekemeler (mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri, mektepler, mektepten tisqari tarbiya mekemeleri, kasip-oner bilim orinlari,orta arnawli ham joqari oqiw orinlari ham usi siyaqli) den tisqari, turli kasip iyeleri ham bul zarurli iste qatnasadi. Sonday eken, insan tarbiyasi, onin nizamliliqlari haqqindagi pan-pedagogikani uyreniw ogan baylanisli bolgan insanlardin zarur waziypasi.

Insaniyliq jamiyeti payda boliwi menen adamlarda miynet iskerligi protsessinde islep shigariw tajiriybeleri, miynet qiliw uqipliliqlari ham miynet qurallarin islete biliw konlikpeleri payda boldi, bul kurallardi qaliplestiriw natiyjesinde til ham oylaw osip, rawajlana basladi. Kekse awlad miynet qiliw protsessinde artirgan tajiriybesi tiykarinda jas awladti ham miynet qiliwga uyretedi, oni miynet protsessine tarbiyalaydi.

Sonday qilip, insaniyligq jamiyeti payda boliwi menen tarbiya ham payda boldi, ol menen irge rawajlandi, jamiyettin ozgeriwi menen ol ham ozgerip bardi.

Tarbiyanin jamiyetilik waziypasi insanlardin bilim bilim, ukipliliq, konlikpelerde payda bolgan miynet, bilim tajiriybelerin awladtan-awladqa jetkeriw. Tarbiyani amelge asiriw protsessin anlaw ham bul tarawdagi tajiriybelerin uyreniwge bolgan talaptin tuwiliwi pedagogika panin juzege keltirdi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Klasslardin payda boliwi menen tarbiya jamiyet waziypasina aylandi, mamleket tarepinen belgili maqsetke bagdarlap, baqlap barildi. Tarbiya hamiyshe islep shigariw kushlerinin rawajlaniw darejesine hamde belgili jamiyetlik-tariyxiy formatsiyaga say bolgan jamiyetlik katnaslar tipine muwapiq boladi. Mamleket tarbiya arqali oz siyasatin amelge asiradi., yagniy oz ideologiyasi, adep-ikramliligi ham siyasatqa juwap beretugin shaxsti qaliplestirip, ozine kerekli kadrlardi tayarlaydi.

Tarbiyani jamiyet talaplari payda qiladi hamde miynet qurallari rawajlanip, qaliplesip bargan sayin, miynet iskerliginin, miynet onimlerin bolistiriwdin jana turler ham formalari payda bolgan sayin, miynette qatnasiwshilar ortasindagi katnasiqlar ozgergen sayin tarbiya ham ozgerip baradi. Usi sebepli tarbiya tariyxiy ozgeshelikke iye bolip, belgili jamiyetlik-ekonomikaliq formatsiyanin ozine say ozgesheliklerin sawlelendiredi.

Maselen, ayyemgi jamiyette tarbiya omir, miynet iskerligi protsessinin ozinde ulkenlerge eliklew tiykarinda amelge asiriladi. Ul balalar aw qiliw, baliq awlaw, is kurallarni tayarlaw hamde olardan paydalaniw, qizlarga bolsa jewge bolatugin miwelerdi terip keliw, kiyim tayarlaw, uy umislarin orinlawga uyretiler edi, hamme balalar ulkenlerdi hurmet qiliw ruwhinda tarbiyalanar edi.

Ayyemgi jamiyet tuzimi rawajlaniwinin songi dawirinde qabile basliqlari, aksaqallar haqimiyati kusheyip, tarbiya ozgerip, bazi balalar miyras ham urp-adetlerdi basqariw isleri menen baylanisli ayriqsha waziypalardi orinlawga tayarlay basladi.

Kul iyelewshilik jamiyette tarbiya jamiyettin waziypasi bolip kalaberdi ham mamleket tarepinen bagdarlannip turildi. Bunda arnawli mektepler ashilip, bul jerde balalarga oqiw, jaziw, matematika ham diniy miyraslardin tiykarlari uyretilgen. Mirzalar mekteplerinde bolsa sawat ham esapqa, mamleketti basqariwga, kullardi baqlaw menen baylanisli bolgan islerge uyretildi.

Kul iyelewshilerdin balalari askeriy sport oyinlarina uyretiler, aqliy ham estetikaliq tarbiyaga ulken itibar berilip, olarga pan ham sanatti uyretip, olardan sheber ham erkli hakim ham sarakardalar tayarlap, fizikaliq miynetke jek koriw sezimin sindirgen edi.

Feodalizm dawirinde bolsa jamiyet dvoryanlar ham ruhaniylerge, kambagallarga ajralip, jamiyettin ayriqsha qatlamlarina xizmet etiwshi oqiw-tarbiya mekemeleri janede rawajlandi. Rossiyada ham ayriqsha qatlam balalari ushin molsherlengen ayriqsha oqiw orinlari sholkemlestirildi.

Burjuaziya miynetkeshler balalari talimnin joqariraq basqishlarina koteriliwler jolinda talay tosiqlardi payda qilip, tek gana bay ata-analardin balalari ushin kirip oqiw mumkin bolgan mekteplerdin bir qansha tiplerin jaratdi. Kambagallardin balalari ushin molsherlengen xaliq mektepleri talim mazmuni sheklengen edi, olarga mashinalar menen tamiyinlengen islep shigariw sharayatinda islew ushin zarur bolgan bilimler minimumi berilgen.

Ekspluatatsiya qiliniwshi jana klass-proletariat payda bolip, oz huqiqlari, oz balalarinin talim aliw huqiqi ushin gureskenligin tarbiya tarawindagi barliq karama-karsiliqlardi janede keskinlestirdi.

1917 jildaga Oktyabr revolyutsiyasi jana jamiyetlik formatsiyani- sotsialistlik jamiyetti payda qildi. Bul dawirde islep shigariw ham islep shigariw katnaslarinin rawajlaniwindagi jana ozgeshelik islewshilerdin jana tipine talapti keltirip shigardi. Olardi tayarlaw ushin talim-tarbiya mekemelerinin basqa sistemasi, tarbiyanin jana mazmuni ham metodlarin islep shigariw talap qilindi. Jamiyettin barliq agzalarina uliwma, son bolsa kasiplik yaki arnawla magliwmat aliw ushin imkaniyatti tamiyinleytug`in xaliq bilimlendiriy sistemasi payda bolip basladi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Jas awladti tarbiyalaw talabi pedagogikani keltirip shigardi. Pedagogikanin arnawla pan sipatinda ajralip shigiwi balalardi tarbiyalaw tarawinda toplangan tajiriybeni qabil etiw, odan belgili nizamliliqlardi keltirip shigariw, en jaqsi sholkemlestiriwshilik formalarin tabiw, sonday aq jas awladti tarbiyalaw juzesinen qagiyda ham qollanmalar jaratiw zarurligi payda boldi.

Tarbiya tajiriybelerin uliwmalastiriw hatteki ayyemgi jamiyette ham juz bergen, usi paytda dastlep urp-adetler menen baylanisli belgili minez-quliq formalari, ulkenler menen kishkeneler ortasindagi oz-ara qatnaslar rawajlana baslagan edi.

Pedagogika ilimiy pan sipatinda kul iyelewshilik jamiyetinde qaliplese basladi. Tarbiya tarawinda toplangan tajiriybeni uliwmalastiriwdi sawlelendiriwshi bul bilim ham konlikpeler nelerden ibarat boliwi kerek edi, Tarbiyashi insan shaxsin qaliplestiriw, oni omirge tayarlaw tarawindagi isinde qanday jol tutiyi lazim edi, Jas awladqa bir maqsetti kozleb tarbiyaliq tasir korsetiw ushin qanday mekemeler kerek – degen sorawlarga pedagogika pani juwap beriwi lazim edi.

Teoriyaliq pedagogika pikir derekleri filosofiya iliminen qidiriw kerek. Filosofiya ayyemgi zamannan beri omirdi qabil etiw, insannin jasawdan maqseti, onin jamiyettegi roli ham orni haqqindagi sorawlarga juwap izlewshi pan sipatinda belgili edi.

Kul iyelewshilik dawirinde Sokrat, Ploton, Aristotel, Demokrit filosofiyaliq sistemalardi jaratdi, olardin sistemalarinda tarbiyaga zarur orin ajratilgan, oni qaliplestiriw haqqinda miraatler alga surilgen edi.

Pedagogikaliq pikir tariyxina ulli chex pedagogi Yan Amos Kamenskiy, frantsuz agartiwshisi Jan-Jak-Russo, shveytsariyaliq pedagog Iogann Genrix Pestalotstsi ham basqalar oz ulesin qosqan.

Rossiyanin aldingi danishpanlari pedagogika teoriyasin rawajlandiriwga belgili tasir korsetti. V.G.Belinskiy, A.I,Gertsen, N.G.Chernishevskiy, N.A.Dobrolyubovlar xaliq agartiwshiliq islerin ozgertiwge qaratilgan proektlerin alga surdi. Miynetkeshlerdin balalarina talim aliwda ten huqiqlar beriwlerin talap qildi. Olardin ideyalarin ameldarlar qolap quwatlamadi ham bul miratlar amelge aspay qaldi, biraq bul aldingi pikirlerdi amelge asiriw waziypalari jamiyetti ozgertiriw ushin gures zarurligi menen baylanisa baslandi.

Ataqli rus xirurgi ham jamiyet arbabi N.I.Pirogov rus mektebi ham pedagogikani rawajlandiriw ushin kop isler qildi. Ol tarbiyaga uliwma jantasiwda tupkilikli ozgerisler qirgiziwdi jaqladi, bala shaxsina hurmet penen qarawdi usinis qildi.

Pedagogikaliq pikirdi rawajlandiriwda ulli rus pedagogi K.D.Ushinskiy ulken rol oynadi. Onin teoriyaliq qaraslari GInsan tarbiya predmeti sipatindaG degen shigarmasinda bayan qilip berilgen. Bul qaraslar pedagog jaratqan bir qatar oqiw kitaplarinda metodikaoiq tarepten sawlelengen. Bular arasinda GAna tiliG, GBalalar dunyasiG kitaplari hammege jaqsi belgili bolip, balalardin bir neshe awladi usi kitaplardan talim algan.

Ulli pedagog balalarda watansuwiwshilik, ana tilge muhabbat sezimlerin tarbiyalawga, adep-ikramliq paziyletlerin qaliplestiriwge, miynetke hurmet ruhinda tarbiyalawga zarur ahmiyet berdi. Ol Germek pedagogikaGsina qarsi shiqti ham oqiwdi kop kush-jiger ham ulken erk talap qilatugin miynet dep esapladi. Sonday aq ol didaktika sistemasin islep shiqti, sabaq tuzilisin uyrendi. Talim beriwdin bir qatar metodikaliq usillari ham qagiydalarin alga surdi, sonin menen birge oqiwga uyretiwdin awazli analitik-sintetik metodin islep shiqti. Ol baslawish talim mazmuni ham metodikasin qaliplestiriw hamde oqitiwshi kadrlar tayarlaw ushin kop isledi.

Ataqli rus jaziwshisi L.N.Tolstoy pedagogik-teoriya hamde ameliy talim-tarbiya beriw, oni sholkemlestiriw maseleleri menen kop shugillandi. Ol diyxanlardin balalari ushin mektepler ashti. GJana alippeG ham GarifmetikaG sabaqlarin jazdi. Jaziwshi balalardin doretiwshilik qabiletlerin rawajlandiriwga, olar shaxsin hurmet qiliwg`a shaqirdi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

XX asir aweli kopshilik xaliqti sawatli qiliw ham janalanip atirgan zamannin munasib perzentlerin tarbiyalaw maselelerin kun tartibine qoydi.

Rossiyada jasawshi onlagan milletlerdin omirinde ham ulken ozgerisler juz bere basladi. Solardan, Turkistanda qisqa muddetli ozbek agartiwshilarinin butin bir awladi jetisip shiqti. Iskerligi otken asirdin songi jillarinda baslanip, 20 jillarga kelib bul awlad halqimizdin uliwma agartiwshiliginda emes, jamiyetlik-siyasiy tarbiyasinda ham, ruwhiy jetilisiwinde ham ulli xizmet korsetti. Mahmudxwja Behbudiy, Ishoqhon Ibrat, Siddiqiy-Ajziy, Sidrasul Aziziy, Muhammadsharif Swfizoda, Abdulqodir Shakuriy, Abdulla Avloniy, Sadriddin Ayniy, Munavvarqori Abdurashidov, Hamza Hakimzoda Nieziy siyaqli. Olar tarepinen kop sabaqliq ham dasturler islep shigildi.

Mahmudxwja Behbudiy mektepler ushin juda kop sabaqliq ham kollanbalar GQisqasha uliwma geografiyaG, Gislamnin qisqasha tariyxiG, GAmalieti islomG, GRossiyanin qisqashi geografiyasiG, GKitobatul aftolG jaratdi. Sol dawirde jana mektepler ushin duzilgen alippeler ishinde Saidrasul Aziziy tarepinen tuzilgen GUstozi avvalG sabaqligi birinshi orinda turadi. Sabaqliqta sabaq otiw metodikasi, alippeni uyreniw ham hariplerdi uyreniwge say temalar jazilgan.

Abdulla Avloniy mektep isin jaqsilawda ulken pidayiliq korsetti. Onin GBirinshi mugallimG, GEkinshi mugallimG, GMektep geografiyasiG Gesap maseleleriG, GTurkiy guliston exud axloqG siyaqli shigarmalari basilip shiqti.

Talim-tarbiya islerinde halqimizdin en aldingi, omirde ozin aqlagin ideyalari bala tarbiyasinda, insandi kamal taptiriwda ken qollaw teoriyaliq ham ameliy tarepten janasha ahmiyet iye.

2. Pedagogika oz rawajlaniw protsessinde otmishteni barliq aldingi pedagogikaliq ideyalardi sindirip aldi, watan ham shet el pedagogikasi tajiriybesindegi hamme jana tareplerden paydalandi.

Pedagogika- insanga har tarepleme tarbiya beriw nizimliliqlari, har bir shaxsti hamme jas basqishlarinda rawajlandiriw nizamliliqlari haqqindagi pan. Sonday qilip, pedagogika tek gana jas awladti tarbiyalaw nizamliliqlarin uyrenip qalmay, sonin menen birge jamiyet agzalarin tarbiyalaw nizamliliqlarin ham uyrenedi.

Pedagogika insandi har tarepleme tarbiyalaw haqqindagi pan. Pedagogika tarbiya tarawinda jamiyet talabin amelge asiradi. Pedagogika tarbiya ham talimdi sholkemlestiriw formalari, metod, kural, mazmuni, oqitiwshi-tarbiyashinin shaxsina qoyilatugin talap, sonday-aq talim-tarbiya mekemeleri sistemasin islep shigiwda jamiyettin insan shaxsina qoyatugin talabin, har qiyli jas basqishlarda shaxstin rawajlaniw nizamliliqlarin esapqa aladi. Ol aldingi pedagogikaliq tajiriybeni uyrenip, insanlardi tarbiyalaw boyinsha jaqsi nitiyje beretugin ilimiy tiykarlangan usinislardi islep shigip, ameliyatqa engizedi. Sonin menen birge jamaatte unamli katnaslardi tarbiyalawga, insanlarga basshiliq qiliwda, olardi jaqsiraq tusinip aliwga, olar menen birge islew usillarin qaliplestiriwge jardem beredi. Sonday qilip, pedagogika pani har tarepleme rawajlangan barkamal insandi tarbiyalaw teoriyasin islep shigip qalmay, oni amelge asiriw jollari ham islep shigiladi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi bolsa tuwilganinan jeti jasqa shekemgi balalarga har tarepleme tarbiya beriw nizamliliqlarin uyrenedi ham baqsha sharayatinda talim-tarbiya isin sholkemlestiriwdin mazmuni, metodi ham formalarin islep shigadi. Ol mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalar mekemeleri, shanaraq ham mektep isindegi izchillikti tamiyinleydi hamde balalardi mektep talimine tayarlaydi.

Bala omirindegi bobeklik jas en zarur dawir bolip, usi dawirde balanin fizikaliq, adep-ikramliq, aqliy, miynet, estetikaliq rawajlaniwga tiykar salinadi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi bobeklik jas ham mektepke shekemgi jastagi balalardin ozine say ozgesheliklerin itibarga algan halda uliwma pedagogika printsiplerine tiykarlanip is ko`redi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Bul pedagogika ozinin insangershiligi, balanin kush ham imkaniyatlarina, onin har tarepleme rawajlaniwina, keleshegi parlaq boliwi menen ajralip turadi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi mektepke shekemgshi tarbiya jasindagi balalardin jas ham ozine say ozgesheliklerin itibarga algan halda olardin har tarepleme rawajlaniwin tamiyinlewge qaratilgan shart-sharayatlardi islep shigadi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi pedagogika paninin uliwma sistemasinda onin ajralmas bolimi bolip qaliplesti. Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasinin teoriyasi ham ameliyati mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalarga har tarepleme tarbiya beriwdin maqseti, balanin jas imkaniyatlari ham oni erte jastan baslap tarbiyalawdin roli, mektepke shekemgi tarbiyani omir menen baylanisli alip bariwdin zarurligi, bala shaxsinin qaliplesiwinde jamiyetlik ortaliqtin sheshiwshi ahmiyetine tiykarlanadi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi jamiyetimizde balani tarbiyalaw nizamliliqlari haqqindagi pan bolip, erte jasli ham baqsha jasindagi balalardin fizikaliq, aqliy tarbiyasi ham olarga talim beriw maselelerin islep shigadi.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi jamiyetlik tarbiya tajiriybesin terenirek uyrenedi. Bul bolsa mektepke shekemgi tarbiya mekemeleri islerin har waqitta qaliplestirip bariwga jardem beredi. Pedagogika pani tarbiyani pedagogikaliq qubilis sipatinda uyrenedi ham bir qatar tusiniklerdi oz ishine aladi. Pedagogikada tarbiya, talim, magliwmat tiykargi tusinikler esaplanadi.

Tarbiya pedagogikaliq qubilis bolip, jas awladqa ilimiy bilimler sistemasi, uqipliliq ham konlikpelerdi arnawla metod ham kurallar arqali rejeli turde sindirip bariw ham bunin natiyjesinde har tarepleme qaliplesken insandi tarbiyalaw maqset qilip qoyadi.

Magliwmat- tiykargi pedagogikaliq tusinik bolip, ol jamiyetlik omir waqiyalarin obektiv sawlelendiredi. Bul protsess insan tarepinen tabiyat, jamiyet ham insan oylawi haqqindagi uliwmalastirilgan jamiyetlik zarur bilim, uqipliliq, konlikpeler sistemasinin iyelep aliniwi natiyjesi. Magliwmat insandi biliwge bolgan talabin tamiyinlep, ondagi qabiletlerdi belgili darejede koteredi ham ameliy iskerlikke tayarlaydi.

Maaliwmat talimnin natiyjesi bolip, ol insan tarepinen bilim, uqipliliq, konlikpelerdi oz betinshe iyelew, oz bilim darejesin qaliplestiriw.

Talim- jamiyetlik zarur bilimler, belgili konlikpe ham uqipliliqlardi oqiwshilarga sindiriw, olardin sanasina ham minez -qulqina tasir etiw, dunya qarasin ham biliw iskerligin rawajlandiriw. Ol insandi miynetke, omirge tayarlawdin tiykargi kurali esaplanadi.

Talim beriw protsessinde tarbiya ham magliwmattin maqseti amelge asiriladi. Talim eki tarepleme protsess-oqitiw ham oqiwdi oz ishine aladi.

Oqitiw - pedagogikaliq iskerlik bolip, ol bilim, uqipliliq, konlikpelerdi balalarga sindiriw, olardin biliw ham ameliy xizmetine basshiliq qiliw.

Bala shaxsti rawajlandiriw shaxsti insaniyat tarepinen toplangan hamme bayliqlarin hazirgi zamandagi pan-texnika rawajlaniwi ham madeniyat darejesinde iyelep aliwi, har tarepleme rawajlangan barkamal shaxstitin insaniy sipatlarin tarbiyalawdi nazerde tutadi. Tarbiya pedagogtin iskerligi protsessinde ham balalardin bir-birlerine tasir etiwlerinde amelge asadi. Jamiyette har bir insan ozinin erkin rawajlaniwi ushin hamme imkaniyatlardan paydalanip oz-ozin rawajlandirip bariwi zarur.

Oz-ozin tarbiyalaw- bul shaxmtin ozin, shaxs sipatlarin qaliplestiriw, zaman talabina juwap beretugin darejege sanali turde umtiliw. Oz-ozin tarbiyalaw jaqsi tarbiya natiyjesinde juzege kelib, shaxstin oz-ozin kamalga jetkiziwge alip keledi.

Pedagogikada GduzetiwG degen tusinik ham bar. Bul bazi bir unamsiz sipatlardan azat boliw. Ol adette oz-ozin tarbiyalaw protsessine kiredi. Qayta tarbiyalaw-insandagi unamsiz sipatlardi joq etip, tarbiya natiyjesinde unamli sipatlardi qaliplestiriw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

3. Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi ken ilimiy sistemanin bir bolimi sipatinda jamiyet ham insandi uyreniwshi panler menen baylanisli. Pedagogika jamiyetlik kublis sipatinda tarbiyani uyrener eken, filosofiya menen baylanisli, sebebi filosofiya tarbiyanin maqset ham waziypalarin uyreniw metodologiyasin belgileydi. Jamiyet haqqindagi materialistlik filosofiya tarbiya maselesine ilimiy tiykarlangan halda jantasiw imkanniyatin beredi. Tariyxiy materializm pedagogikaga tarbiyanin klassliq negizin aship beriw, onin payda boliwi ham rawajlaniwi jamiyetlik kublis ekenligi, jamiyet turmisinda ham insanshaxsinin rawajlaniwinda tarbiyanin rolin bahalawga jardem beredi. Didaktikaliq maselelerdi islep shigiwda pedagogika biliw teoriyasina suyenedi, adep-ikramliq teoriya maselelerin uyreniwde pedagogika etikanin adep-ikram haqqindagi taliymatina, estetik tarbiya maqsetin, jollarin, metodlarin belgilewde etika paninen tiykarlanadi. Etika adep-ikramdi teoriyaliq tarepten tiykarlap, jas awladti, onin adep-ikramliq tarbiyasi problemalarin, insan shaxsinin qaliplesiwinde adep-ikramliq ideyalar rolin tusiniwdi terenlestiredi.

Estetika insannin waqiyaga, sanatqa estetikaliq katnaslari rawajlaniwinin uliwma nizimliliqlarin uyrenedi,estetik tarbiyanin ilimiy tiykari bolip xizmet qiladi.

Pedagogika basqa panlerden biologiya, psixologiya, jas psixologiyasi menen har qiyli katnaslar ornatadi.

Pedagogika insandi biologiyaliq evolyutsiya predmeti sipatinda uyreniwshi fiziologiya menen tigiz baylanisli.

Fiziologiya pedagogikanin tabiiy-ilimiy bazasi bolip, ol birinshi nawbette insan joqari nerv iskerliginin rawajlaniwi, nerv sistemasinin tipologiyaliq ozgeshelikleri, sezgi organlari, tayansh hareket apparati, jurek-tamir ham dem aliw sistemalari, ishkisekretsiya bezleri h.t.b. rawajlaniwi haqqinda magliwmatlarga tayanadi. Pedagogika usi magliwmatlar negizinde talim-tarbiya protsessinin natiyjeliligin asiriw maselelerin jetiskenlik penen sheshe aladi, psixikaliq waqiyalar ham protsesslerdin ayirim nizamliliqlarin terenirek uyreniw imkaniyatina iye boladi. Hazirgi zaman fiziologiyasi en zarur pedagogikaliq problemmalardi duris sheshiwde balanin rawajlaniwina, onin qabiletlerinin qaliplesiwine ortaliq, nasillik ham tarbiyanin tasiri ham usi siyaqlilardi belgilewde pedagogikaga jardem beredi.

Osip baratirgan organizm duzilisinin ham hareket qiliw nizamliliqlarinin tiykargi printsiplerin aship beriwshi jas fiziologiya talim ham tarbiya beriw maselelerin islep shigiw ushin ayniqsa ulken ahmiyetke iye. Bul ozgesheliklerdi bilmey turip, tarbiyalaniwshilardin jasina say tarbiya kurallarin ham metodlarin, ol yamasa bul shinigiwlardi yamasi tarbiyaliq tadbirlerdi otkiziwdin sholkemlestiriwshilik formalarin duris belgilep bolmaydi. Fiziologiyanin joqari nerv iskerligi, nerv sistemasinin tipologik ozgeshelikleri haqqindagi juwmaqlarga pedagogikaga oqiw-tarbiya protsessi metodikasin islep shigiwda, balalar iskerligi ushin jaqsirak shart-sharayat jaratiwga jardem beredi.

Uliwma psixologiyani insannin rawajlaniwi, tarbiyalaniwi ham dogerek-atirap penen oz-ara qatnaslari protsessinde qaliplesetugin sezimlerdi uyrenedi. Ol pedagogikani osip baratirgan insan shazsin turli sezim ham ozgeshelikleri qaliplesiwinin ishki protsessleri qanday keshiwi shart-sharayatlari ham mexanizmlerin uyreniw menen kurallantiradi. Pedagogika olardan paydalanip, tarbiyanin mazmuni ham metodlarin islep shigadi.

Jas psixologiya pedagogikaga turli jastagi balalardin biliw imkaniyatlari,ol yamasa bul tarbiyaliq tasirdi olar qanday qabil qiliwin aiqlawda jardem beredi.

Pedagogika fizikaliq rawajlaniw maselesin, bala organizminin is qabiletlerin asiriw, onin iskerligin normallastiriw maselelerin uyreniwde uliwma ham sotsial gigiena, miynet gigienasi, mektep gigienasi, pediatriya ham basqa panlerdin erisken jetiskenlikleri juwmaqlarinan paydalanadi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi uliwma pedagogika menen ham baylanisli, sebebi uliwma pedagogika tarbiyanin uliwma nizamliliqlari, jamiyette jas awladti har tarepleme tarbiyalaw hamde talimnin negizi ham nizamliliqlarin uyrenetugin pan.

Mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasi ayirim jeke metodika (ana tili, tabiyattaniw metodikasi, fizikaliq tarbiya metodikasi, suwretlew metodikasi h t.b.) panleri menen ham baylanisli, sebebi tarbiyanin tiykargi maqset ham waziypalari balalarga talim beriw protsessinde amelge asiriladi.

Sonday qilip, basqa panlerdin juwmaqlari pedagogikaliq teoriya ham usinislardi islep shigiw ushin zarur.

4. Ilimiy izertlew isi talim-tarbiya isinin natiyjeligin asiriw menen baylanisli halda juzege kelgen waziypalardi, haliq bilimlendiriwinin hamme buwinlarindagi oqiw-tarbiya islerin keleshekte janede jaqsilaw jollarin tabiw ushin amelge asiriladi.

Ilimiy izertlew jumislarinda alimlar, pedagogika ham psixologiya paninin wakilleri, mektep oqitiwshilari, balalar baqshalarinin tarbiyashilari ham sonday aq tarbiya beriwdin ameliyati menen baylanisli bolgan insanlar qatnasadi. Pedagogikaliq waqiyalardi nizamliliqlarin aship beriw har qiyli jollar menen amelge amelge asiriliwi mumkin.

Izertlewdin empirik darejesinde har qiyli faktik materiallar jiynaladi, olar toliq jazip bariladi, waqiyalar ortasindagi toliq obektiv baylanislar aniqlanadi, izertlenip atrigan waqiya har tarepleme uyreniledi. Ilimiy izertlew isinin empirik darejede alip bariliwi toliq manistegi ilimiy izleniw bolip, ol pedagogikanin tiykargi mazmunin sholkemlestiredi.

Izertlewdin teoriyaliq darejesi uyrenilip atrigan waqiyanin negizin aniqlawda bagdarlangan arnawli sistemalastiriw ham analizlew usili. Pedagogika ilimiy izleniwdin teoriyaliq darejesine koterilgende tarbiya, talim ham bilimlendiriwdin printsipial jana maselelerin sheshiw imkaniyatina iye boladi.

Ilimiy izertlewdin har bir darejesi ozine muwapiq keletugin metod, kural, sharayatlardi talap etedi. Har qanday darejedegi izertlewdi qollawda oni duris planlastira aliw ham sholkemlestirip biliw zarur orin iyeleydi. Pedagogikaliq izertlew bir qansha basqishlardan sholkemlestiriledi.

I basqish. Izertlenetugin maseleni, ondan kutken maqsetti aniqlap aliw ham usi tiykarda maselenin tariyxi ham teoriyasin uyreniw. Pedagogikaliq tajiriybeni uyreniw arqali gipoteza - ilimiy gipoteza duziledi ham izertlewdin waziypasi belgilenip alinadi.

Gipoteza - bul ilimiy boljah yuolip, har bir basqishta istin ilimiy izleniwge bagdarlanganligin aniqlawga jardem beredi. Ol ilimiy izleniw protsessinde ham odan kutilgen juwmaqlardi aldindan kore biliw. ilimIy izleniwden alingan natiyjeler kozlengen maqsetlerge, juwmaqlarga saykesligi ilimiy darejenin jaqsiligidan derek beredi.

II basqish. Ilimiy

Metod- tartipke keltirilgen iskerlikke, maqsetke erisiw usili. Ilimiy izertlew metodin talim metodinan parq qila biliw kerek.

Ilimiy izertlew jumisin alip bariwda qollanilatugin, pedagogika paninin rawajlaniwin tamiyinleytugin ilimiy izertlew metodlarina tomendegiler kiredi.

Har qandaa pedagogikaliq problemani izertlew adebiyatlardi uyreniwden baslanadi. Adebiyatlardi uyreniwde uliwma ilimiy metodlardan – bibliografiya duziw, annotatsiya, referat jaziw, konspekt aliw, tsitata ham senelerdi jazip aliw usillarinan paydalaniladi.

Adebiyatlardan paydalaniw isinin maqsetine baylanisli bazi bir kitaplar diqqat penen uyreniledi, bazila oqip shigiladi, ushinshileri qarap shigiladi.

Pedagogikaniqn juda kop problemalarin sheshiwde oqiw-tarbiyaliq protsess uyreniledi, teoriyaliq tarepten analizlenedi ham islep atirgan isshilerdin unamli pikirleri qaytadan islep shigiladi, yagniy aldingi tajiriybeler uliwmalastiriladi ham tarqatiladi.

Bunin ushin tomendegi metodlardan paydalaniladi, baqlaw, gurrinlesiw, anketa joli menen soraw, mektepke shekemgi tarbiya jasindagi ballardin` islerin, pedagogikaliq xujjetlerin uyreniw h.t.b.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

Baqlaw metodi - belgili bir pedagogikaliq kubilisti bir maqsetti kozlep barliq waqit uyreniw, talim-tarbiya protsessinin turli sharayatlarda onin rawajlaniwi ham ozgerisin baqlap bariw. Baqlawdan kozlengen maqset faktlerdi toplaw, onin zarur tareplerin ajratip bariw.

Izertlewshi baqlawga aldandan puxta tayarlaniwi, baqlawdan kozde tutilgan maqsetti aniqlaw, baqlaw jobasin duzip shigiw, natiyjelerdi jazip bariw ham rasmiylestiriw kurallarin (protokol, kundelik jazip ariw, suwretke aliw h.t.b.) oylap qoyiw kerek.

Gurrinlesiw metodi. Gurrinlesiw aniqlaniwi kerek bolgan maselelerdi aydinlastirip aliw maqsetinde,aldinnan duzilgen joba boyinsha otkiziledi. Gurin jeke tartipte hamde jamaat formasinda boliwi mumkin. Gurrinlesiw balalar turmisinin ol yamasa bul waqiyalar haqqindagi qizigiwshiliqlarin, pikirlerin ham dodalawlarin aniqlap aliwga jardem beredi. Gurrinlesiw balalar menen ham, ulken jastagi insanlar menen ham otkiziledi.

Gurinlesiwden metod sipatinda paydalaniwda onin maqset ham jobasin aniq belgilep aliw kerek. Gurrinlesiwdin bariwi toliq jazip alinadi. Bunin ushin gurrin izertlenip atrigan insanga bildirmey, magnit lentasina jazip aliniwi lazim.

Anketa joli menen soraw metodinin basqa metodlardan abzalligi sonda, qisqa waqit ishinde anketa arqali kop insanlarga sorawlar berip, olardan jazba juwaplar aliwi mumkin. Alingan juwaplar keyin islep shigiladi ha`m analizlenedi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:44]

3 tema

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Balalar baqshasinda pedagogikaliq protsessti sholkemlestiriw

Reje

1. Baqshada balalar omirin sholkemlenstiriw

2.

3.

4.

1. Fiziologiya, gigiena, psixologiya, pedagogika tarawinda alip barilgan ilimiy-izertlew natiyjesinde balalar baqshalarinda kishkeneler omirin sholkemlestriwdin tomendegi printsipleri juzege keledi.

1. Har bir jas toparda balalardi jamaatshilik ruwhinda tarbiyalaw ham har bir balanin har tarepleme rawajlaniwin tamiyinleytugin bir qiyli shart-sharayatlar jaratiw.

2. Balalardi jas toparlarga bolistiriwde har bir toparga tek gana bir qiyli jastagi balalardi tanlaw ham usigan qarap talim-tarbiya protsessin sholkemlestriw.

3. Balalardin har qiyli iskerlik penen shugillaniwlari ham bir-birleri menen qarim-qatnasqa kirise aliwlari ushin zarur bolgan materiallin ortaliqti jaratiw. Bunin ushin topar xanasi ham maydanshani gigienaliq, pedagogikaliq, estetikaliq talaplar darejesinde kerekli asbap-uskeneler menen tamiyinlew.

4. Balalardin jasina say kun tartibine amel etiw ham onin birgiyligin tamiyinlew.

5. Balalar shaxsin qaliplestiretugin iskerlik turlerin sholkemlestiriw ham bul iskerlikler ushin kun tartibinen belgili waqit ajiratiw.

Balalardin har qiyli iskerliklerin ilimiy tiykarlangan printsipler tiykarinda almastirip bariw balalar baqshasinin har qiyli jas toparlarinda balalar omirin tuwri sholkemlestiriwdi tamiyinleydi

2. Balalardin har tarepleme rawajlaniwin tamiyinlewge qaratilgan pedagogikaliq protsess kuramali ham har qiyli.

Tarbya maseleleri talim-tarbiya isinin sholkemlestiriwshi formalari, balalar iskerliginin har qiyli turleri, shinigiwlarda talim beriw arqali, doretiwshilik ham qagiydali oyinlar, balalardin oz betinshe iskerlikleri, olardin oz miyneti ham ulkenler miyneti menen tanistiriw arqali, oz-ozine xizmet etiw, seyiller olkiziw gigienalin is ilajlar arqali amelge asiriladi.

Talim-tarbiya islerin jetiskenlikli amelge asiriw balalar baqshasindagi pedagogikaliq proyessti, har bir iskerlik turin tuwri sholkemlestiriwge baylanisli.

Balalar baqshasinin pedagogikaliq proyesste talim zarur ahmiyet kasip etedi ham ol kundelik omirde, oyinda, msiynetde, shinigiwlar arqali amelge asiriladi. Shinigiwlarda talim ham tarbiya waziypalari sheshiledi. Balalar dogerek-atiraptagi omir ham tabiyatpenen tanisiw, tilin osiriw ham sawat uyreniw, matematika, fizikaliq madeniyat, suwretlew iskerligi, muziqa boyinsha en apiwayi sawleler ham bilimlerdi, uqip ham konlikpeler sistemasin iyelep aladi. Balalar iyelep aliwlari kerek bolgan bilim, uqip ham konlikpeler balalar baqshasi dasturinde belgilep berildgen bolip, ol balalardin uliwma rawajlaniwinda ham olardi mektep talimine tayarlawda zarur ahmiyetke iye. Shinigiwlardi talim beriw didaktika printsiplari tiykarinda balalardin jas ham ozine say ozgesheliklerin esapqa alip belgili izbe-izlikte alip bariladi, mazmuni asten kuramalasip bariladi. Natiyjede ol rawajlandiriwshi ham tarbiyalawshi ozgeshelikke iye boladi.

Dasturde har bir jas toparinda hapte dawaminda otkiziletugin shinigiwlar sani ham har bir shinigiw qansha dawam etiwi belgilep qoyilgan.

BALALAR BAQShASINDA TALIM-TARBIYa ISLERIN REJELESTIRIW HAM ESAPQA ALIW

Reje

1. Pedagogikaliq protsessti planlastiriw.

2. Azanga saatlardi rejelestiriw.

3. Seyildi rejelestiriw

4. Kunnin ekinshi yarimin rejelestiriw

5. Talim-tarbiya islerin esapqa aliw

1.Balalar baqshasinda amelge asirilatugin talim-tarbiya islerin rejelestiriw belgili maqsetke qaratilgan protsess bolip, onin waziypasi, mazmuni ham metodi mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalardin ruhiy fiziologiyaliq rawajlaniwin ham olardin ozine say tareplerin itibarga algan halda ta`rbiyalaw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Mektepke shekemgi tarbiya mekemelerindegi talim-tarbiya islerin rejelestiriw quramali bolip, tarbiyashidan balalardin ruhiy fmiziologiyaliq rawajlaniw darejesi haqqindagi bilimlerdi, talim-tarbiya dasturin, talim ham tarbiyanin metod ham usillarin biliwdi oz ishine aladi.

Reje tarbiyashiga jol boyi amelge asiratugin talim-tarbiya islerin bir tegiste bolistirip, belgili izbe-izlik penen amelge asiriwga jardem beredi.

Reje balalar menen amelge asirilatugin talim-tarbiya islerine aldinnan puxta tayarliq koriw metod ham usillardi jaqsilap oylap aliw, kerekli material ham jihazlardi tayarlaw imkaniyatin jaratadi. Tarbiyashi rejelestirgen hamme isler har bir balanin har tarepleme rawajlaniwin tamiyinlewi lazim. Sonin menen birge reje qatip qalgan narse bolmay, waziyatdan kelip shigip, ogan ozgerisler kiritiw mumkin.

Sonin ushin balalar baqshasinda bir-birin toltiratugin bir neshe har qiyli reje duziledi, balalar baqshasinin jilliq rejesi, perspektivaliq reje ham tarbiyashinin kalendarliq rejesi.

Jilliq reje tiykarinan baqsha basligi, metodist tarbiyashi iarepinen duzilip, balalar baqshasinda amelge asirilatugin barliq islerdi oz ishine aladi.

Perspektivaliq reje 1-3 ayga molsherlengen bolip, onnan kozlengen maqset balalar menen alip barilatugin talim-tarbiya islerin tartipke saliw ham onin belgili maqsetke qaratilgan ham natiyjeli boliwin tamiyinlew.

Perspektiv rejede dasturdin amme bolimleri boyinsha amelge asiriliwi lazim bolgan talim-tarbiya isleri dizimi balalar iskerliginin hamme turlerinde aniq temalar boyinsha belgilep shigiladi.

Kalendar reje 10-12 kunge duziledi. Ol kun dawaminda amelge asirilatugin talim-tarbiya isleri mazmunini sawlelendiredi. Oni duzuwde dastur talaplari, balalardin rawajlaniw ham tarbiyalaw darejeleri, mektepke shekemgi tarbiya mekemelerinin is sharayati emapqa alinadi.

Kalendar rejege balalardin aniq bilim ham koz aldina keltiriw protsessi ham olarda dogerek-atiraptagi narse ham buimlar haqqinda uliwmalastirilgan bilimlerdi qaliplestiriw, biliwge qizigiw ham aqiliy qabiletlerin ostiriw, adep-ikramliliq sanasin qaliplestiriw, adep-ikramliliq minez-quliq, adet ham uqipliliqlardi iyelewi ham basqalar kiredi.

Balalar baqshasi tarbiya dasturin jaqsi biliw kalendar rejeni jetiskenlikli duziwdin tiykargi girewi.

Pedagog ham psixolog alimlar alip bargan ilimiy izertlew islerinin juwmaqlari balalardin uqip ham konlikpelerin iyelewi belgili jas basqishinda juzege keliwin korsetedi.

Tarbiyashi mine usi dawirdi qoldan bermey , balani har tarepleme rawajlandiriwga erisiwi zarur.Tarbiyashi ozi islep aiirgan topar, sonday-aq ozinen aldingi ham keyingi toparlar dasturi talaplari ham mazmunin jaqsi biliwi kerek. Maselen, dasturdin kishkene topar balalarin dogerek-atirap penen tanistiriw boliminde balalardi haywanlar, osimlikler ham usigan uxsaslar haqqindaga en apiwayi bilim ham tusinikler menen tanistiriw waziypasi belgilengen.

Orta toparda dastur balalardi doggerek-atirap penen tanistiriw ham narse-buimlarga, waqiya-qublislarga karay qizigiwshiligin ostiriw ham usi tiykarinda en apiwayi tusinikler payda etiw, en zarurlisi bolsa, baqlawshiliqti, narse ham buimlar, waqiya-qublislar ortasindagi oz-ara baylanisliqti taba bilige uyretiw bas waziypa esaplanadi. Ulken ham tayarlaw topari balalarin narse-buimlar, waqiya-qublislar haqqindagi haqiyqiy tusinikler, olardin tabiiy sebepler menen baylanisli ekenligin qaliplestiriw dasturdin zarur waziypasi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalarga talim-tarbiya beriw isin jetiskenlikli amelge asiriw ushin dasturdi jaqsi biliwdin ozi jeterli emes, sonin menen bire, har bir balanin shaxsin rawajlandiriw jollarin jaqsi biliw balanin bilim, uqip, konlikpelerin iyelep aliw qabileti har qiyligin ham itibarga aliw kerek.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Tarbiyashinin isin jetiskenlikli rejelestiriwdin jane bir zarurligi –onin metodikaliq qollanba, pedagoglar kenesi, metodikaliq birlespe, kurslarda ham usigan uxsaslardan algan usinislardan ken paydalaniw.

Kalendar rejeni toparda islewshi har eki tarbiyashi birlesip maslahatlesip duziwleri lazim. Tarbiyashilar aqti-waqti menen balalardin islerin analizlep bariwlari lazim. Kalendar reje bir-eki haptege duziledi ham tarbiyashinin majburiy hujjeti esaplanadi.

Dasturge muwapiq hamme talim-tarbiya isleri balalar iskerliginin barliq turleri oyin, miynet, turmis ham shinigiw arqali amelge asiriladi. Kalendar rejenin mazmuni balalar iskerliginin hamme turlerinde sawlelendiriledi. Kalendar rejeni tarbiyashi kun tartibine muwapiq duzip shigadi. Balalardin oyini ham miynet shinigiwi ham, turmis iskerligi ham tarbiyashinin har kungi kalendar rejesinen orin aliwi lazim.

Kalendar rejenin mazmuni ham formasi balalardin har tarepleme barkamal shaxs bolip qaliplesiwi qay darejede barip atirganina qarap bahalanadi.

2. Azangi saatlardi rejelestiriw.

Azangi saatlarga tomendegiler rejelestiriledi

1. Balalardin awiz-eki tilin duzetiw ham rawajlandiriw

A) kitaplar, oyinshiqlar, balanin dem aliw kunin qanday otkizgenin, onin shanaraq agzalari ata-anasi, ajapasi, ajagasi ham usigan uxsaslar haqqinda jamaat tarzinde ham jeke tartipte gurrinler otkiziw.

B) albomlar, jurnallar, jana kitaplar, otkritkalar, suwretshilerdin jana shigarmalarin koriw,

V) taqmaqlardi takirarlaw,

G) duris aytiwga uyretiw, tildin grammatik duzilisin qaliplestiriwshi didaktikaliq oyinlar,

D) dawislardi duzetiw boyinsha jeke tartipte shugillaniw.

2. Balalardi ulken, tur, waqit penen tanistiriw boyinsha didaktikaliq oyinlardi rejelestiriw.

3. BYualalar qalegen iskerlik rejelestiriledi. Balalardin oz betinshe shugillaniwlari ushin plastalin, bayawlar, qalemler, boyawlari ushin suwretli kitaplar ham ozlerinin sizgan suwretleri beriledi.

4. Balalar tamasha etiwleri ushin xaliq oyinshiqlari, kiyimler, idis-tabaqlar, narse-buimlar, milliy kiyimdegi quwirshaqlar beriledi.

5. Balalardi madeni-gigienaliq uqipliliqlarga uyretiw boyinsha jeke tartiptegi isler rejelestiriledi, maselen, kishkene toparda bet oramaldan paydalaniwga uyretiw boyinsha didaktikaliq oyin otkiziledi.

6. Dopti domalatiw, tirmasip shigiw, embeklep juriw siyaqli tikargi harektlerdi rawajlandiriwshi isler rejelestiriledi.

7. Qosiq ham oyinnin ayirim bolimlerin takirarlaw rejelestiriledi.

Balalardin oyin iskerlikleri rejelestiriledi.

A)qurilis oyinlari, rol, syujet penen baylanisli qurilis oyinlari rejelestiriledi,

B) syujetli-rolli oyinlar, turmisti sawlelendiriwshi ham basqa usigan uxsas oyinlar rejelestiriledi,

V) stol usti baspa didaktikaliq oyinlari, sozli, buimlar menen oynalatugin didaktikaliq oyinlar, ermek oyinlar, xaravod oyinlar, xaliq didaktikaliq oyinlari rejelestiriledi.

9. Miynettin ar qiyli turleri rejelestiriledi

A) tabiyatdagi miynet,

B) xojali turmis miyneti,

V) qol miyneti .

Har bir jas toparda miynettin qaysi turi otkiziliwi dasturde korsetilgen. Azanda 2-3 qiyli iskerlik rejelestiriledi. Azangi saatlardi rejelestiriwde uchi kungi otkiziletugin shinigiwlar itibarga alinadi. Shinigiwlarda bir narse oqip beriw rejelestirilgen bolsa, azangi saatda suwret koriw, anasi haqqinda soylep beriw, oqiw rejelestirilmeydi, usi kungi azangi saatga miynet, ulken, forma menen tanistiriw, suwret iskerligi rejelestiriledi.

Tarbiyashi har qiyli shinigiwlardi rejelestiredi, balalarga jana bilim beriwshi shinigiwlar olardin algan bilimlerin, arttirgan tajiriybelerin bekkemlewshi ham tartipke smaliwshi shinigiwlar, kompleks shinigiwlar ham esap-baqlaw shinigiwlari boladi. Tarbiyashi kalendar rejesine shinigiwdin ati ham dastur mazmunin jazip qoyadi. Dastur mazmunina shinigiwdin talim-tarbiyaliq waziypalari ham balalar iyelep aliwlari aniqlaw ham bekkeemlew kerek bolgan bilim, uip ham konlikpeler kolemi ha`m jaziladi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Shinigiwdi rejelestiriw balalar tarepinen belgili kolemdegi bilimlerdi iyelew ham keneytiriw imkaniyatin jaratip qalmay, usi menen birge olardin bilimlerin aniqlaw, bekkemlew, oz betinshe iskerliklerinde qollaw imkaniyatin beredi. Balalarga beriletugin bilim, uqip ham konlikpelerdin kolemi shinigiwdan-shinigiwga keneyip, kuramalasip bariladi. Maselen, tarbiyashi birinshi shinigiwda balalardi uy haywanlari menen tanistiradi, balalar olardi bahlaydi, atin aytiwga uyrenedi. Keyingi shinigiwda bolsa bul bilimler bekkemlenip, haywanlardi baqlaw protsessinde jana bilimler payda boladi. Balalar bul haywanlardin paydali belgilerin, hatti-hareketin baqlasa, keyingi shinigiwda balalar uy haywanin adamlar qanday qarawi ham bul qarawga haywanlar oz minnetdarshiligin qanday bildiriwi haqqinda gap baradi.

Dastur materialin uyreniw shinigiwdan-shinigiwga mine usi izbe-izlik penen amelge asirilip biriladi.

Balalardin bilim, konlikpe ham uqipliliqlarin jetiskenlikli ozlestiriwleri tarbiyashinin qollagan metod ham usillarina, shart-sharayatlarga baylanisli boladi. Bul jastagi balalardin jas eshgeshelikleri tiykarinan korgizbeli metoddan, baqlaw, korsetiw, soz metodi, gurrin, gurrinlesiw, tusindiriw, ameliy metod, shinigiw, oyinnan paydalaniw.

Har bir metod uliwma waziypani amelge asiriwga qaratilgan jeke jol bolip, usillar jiyindisinan sholkemlestiriledi. Hamme usillardi shartli rawishte ush toparga boliw mumkin, korgizbeli, awiz eki, ameliy.

Kop hallarda metod ham usillardan kompleks tarizde paydalaniladi. Shinigiw waqtinda berletugin bilim, uqip, konlikpeler balalar jaqsi ozlestirip aliwlari olardin sezim halatin koteriw ushin xizmet qiladi.

Tarbiyashi ozinin kalendar rejesinde shinigiwlarda paydalanatugin usildigana jazip qalmastan, sonin menen birge onin mazmunin ham aship jaziwi kerek.

Balalarga beriletugin sorawlar ham qanday izbe-izlikte berilse, sonday jazip qoyiw kerek. Eger tarbiyashi shinigiwda jumbaq yamasa qosiqtan uzindi keltirmekshi bolsa, onin mazmunin jazip qoygan makul. Salistirganda uyretiwde qaysi buimlardan, olardin qaysi belgisinen, qanday sorawlardan paydalaniw lazimligi ham jaziladi.

Tarbiyashinin shinigiwdi rejelestiriwdegi bazibir metod ham usillardi korip shigamiz.

Tarbiyashi shinigiwga tayarliq korip atirganda, albette, jas balanin oylawi korgizbeli-obrazli boliwin itibarga aladi ham tiykarinan shinigiwda korgizbeli metodlardirejelestiredi. Baqlaw metodi tarbiyashi basshiliginda baqlanip atirgan obekti balanin sezim kabil etiliwin tamiyinleydi. Narse ham buimlardi korsetiw ham sonday ahmiyetke iye. Kop shinigiwlarda, asirese-til ostiri shinigiwlarinda tarbiyashinin gurrininen paydalaniladi. Bul balalarga tanis bolgan adebiy shinigiwdan, dogerek- atiraptagi omirden alingan waqiya-qubilislardi tarbiyashi sezim menen janli, obrazli etip bayan etiwi.

Gurrin metodi ham rejelestiriledi. Gurrin balalarga daslep iyelegen bilimleri menen janasin baylanistiriw imkaniyatin jaratadi, sonday-aq, jana bilimlerdi ozlestirip aliwlarin jenillestiredi. Tarbiyashi shinigiwlarda paydalanilatugin sozli metodda onin kopshiligin sorawlar sholkemlestiredi. Sorawlardi balalardin biliw protsessleri, seziw, qabil etiw, oylawdi aktivlestiretugin etip duziw kerek. Sorawlar balalarda aqliy zor beriwge, sebep-natyjelerdi aniqlawga qaratilgan boliwi zarur. Bunday sorawlar balalardi oz betinshe pikirlewge uyretedi.

Shinigiwlarda problemali waziyatlar jaratiw ham balanin pikirlew iskerligin kusheytiredi, bilimlerdi iyelep aliwin jeillestiredi., olardin parasatli, oz betinshe pikirleytugin boliwga jardem beredi.

Shinigiwlarda salistiriw usillarinan paydalaniw insannin en qimbatbaha aqliy gaziynesi bolip, ol buimlardi jaqsiraq uyreniw ham tusindiriwge ja`rdem beredi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Imkaniyat barinsha har bir shinigiwda obekttin uxsas ham uxsamasligin salistiriw usillarinan paydalaniw kerek, asirese eki ham onnan kop buimdi bir-biri menen salistiriw balalardin pikirlew shenberin aktivlestiriwde jana natiyje beredi. Tarbiyashi kishi toparda-yaq salistiriw usillarinan paydalaniladi. Bunda buimlardin parqi kozge jaqsi taslanatugin boliwi kerek. Bular buimlar ham olar boliminin ulken-kishiligi, forma, duzilisi, reni, dawisi h.t.b.

Kishi toparlarda salistirilatugin buimlar bir-ekinshisinen kop bolmaydi. Tarbiyashi salistiriwdi qanday izbe-izlikte alip bariwdi ozinin kalendar rejesinde jazip qoyadi.

Orta toparda salistiriwga molsherlengen buimlardagi belgiler sani kobeyedi ham balalardan buimlardi baqlap olardagi belgilerddi belgili izbe-izlikte bayan etiw talap etiledi.

Ulken ham mektepke tayarlaw toparlarindagi balalardan tek gana olar korip turgan buimlardin belgilerin soraw menen shegaralanip qalmay, olardi salistiriwda tasirlerden paydalaniw ham talap etiledi.

Salistiriw bul kuramali forma balalardin jasina mas boli, olardin aqliy rawajlaniwlari ushin zarur ahmiyet kasip etedi.

Tarbiyashi shinigiwlarda oyin usilinan ken paydalaniladi. Oyin usili shinigiwdin qiziqli otiwin tamiyinleydi, shinigiw protsessinde juzege keletugin qiyinshiliqlardi bala ansatliq penen jenedi.

Shinigiw rejesinde balalardin minez-kulqi, qizigiwi, rawajlaniw darejesine qarap jeke tartiptegi isler ham rejelestiriledi. Uliwma rawajlaniw biraz arqada qalip atirgan, ozine isenim joq yamasa ozi haqqinda joqari pikirli balalarga kobirek itibar beriw kerek.

Sonday etip, kalendar rejege shinigiwdin dastur mazmuni, metodikaliq usil ogan kerekli korgizbeli ham tarqatpa materiallar, balalar menen jeke islew rejelestiriledi.

3. Seyildi rejelestiriw.

1.Qagiydali oyinlardin talim-tarbiyaliq waziypasi korsetilgen halda rejelestiriledi. Kishi toparda bir jana oyin yamasa tanis oyindi rejelestiriw mumkin. Ulken toparda ham balalarga tanis bolgan ekinshi oyindi seyildin basinda ham aqirinda rejelestrgen makul.

2. Tabiyatdagi, jamiyetlik omirdegi waqiya-kublislardi baqlaw rejelestiriledi. Maselen, hareketlenip atirgan transporti, bayramga bezetilgen kosheni ham usigan uxsaslardi baqlaw, Bular haptesine 5-6 marte baqlanadi. Xawa rayin baqlawdi aldinnan rejelestirip bolmaydi. Buni kalendar rejege tomendegishe jaziladi, jaqin aradaqar jawiwdi baqlaw. Bul tadbir otkiziletugin shinigiw menen oz-ara baylanisli boliw kerek.

3. Balalardin maydanshadagi, atizdagi miyneti rejelestiriledi,

a) tabiyattagi miynet,

b) turmis-xojaliq miyneti.

4. Balalar menen alip barilatugin jeke tartiptegi isler, fizikaliq tarbiyadan tiykargi hareketlerdi shinigiw etiw, sanat, ana tilin uyreniw h.t.b.

Tiykargi hareketlerdi shinigiw etiw boyinsha is ilajlar jil mawsimlerine qarap tanlanadi, maselen, qista jugiriw, sekiriw, juriw siyaqli isler rejelestiriledi, embeklep juriw, gimnastika zangisinde bir qalipti saqlawga uyretiwshi shinigiwlar rejelestirilmeydi.

5. Sport oyinlari, sport ermek oyinlari.

6. Maqsetli seyiller maydansha boylap ham maydanshadan tisqarida otkiziledi. Daslep ekskursiyaga barip kelingen jerge maqsetli seyil sholkemlestiriledi.

7. Qurilis oyinlari ham olarga kerekli materiallar, qurallar.

Seyilde balalardin syujetli-rolli oyinlari juzege keliwi ham rawajlaniwi, oyin hareketlerine balalardi uyretiw usillari ham rejelestiriledi. Tarbiyashi kalendar rejesinde oyin ushin alip shigilatugin oyinshiqlardi, olardin ayirim bolimlerin ham korsetedi. Seyilge shigiwdan aldin tarbiyashi bugun seyil waqtinda ne menen shugillaniwlari, qanday miynet iskerligin orinlawlari yamasa qanday oyin materiallarin alip shigiwlari kerekligi haqqinda balalar menen soylesip aladi.

4. Kunnin ekinshi yarimin rejelestiriw. Kunnin ekinshi yarimi eki bolimnen ibarat, topardagi ham seyildegi isler.

Kunnin ekinshi yarminda balalardin topardagi oyin iskerligi rejelestiriledi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Uyqidan keyingi oyin ushin kishi toparda – 45 minut, orta toparda 1 saat, ulken toparda -1 saat, tayarlaw toparinda -1,5 saat ajiratiladi.

Syujetli-rolli oyinlar ham rejelestiriledi. Rejede sol\onday-aq stol usti baspa oyinlari, didaktikaliq oyinlar ham molsherlengen. Rejege stol usti baspa oyinlari qagiydasi, tusindiriliwi ham jaziladi. Bul waqitta drammalastirilgan oyinlar ham rejelestiriledi.

Tarbiyashi qurilis oyinlarinda ozinin qatnasiwin ham rejege jazip qoyadi. Onda tarbiyashinin balalar menen atributlar jasawi ham molsherlenedi.

Keshki payt kewil ashar oyinlarin rejelestiriw mumkin. Ol haptesine bir marte otkiziledi.

Ulken ham tayarlaw toparinda kitaplardi bir neshe kun dawaminda oqip beriw ham rejelestiriledi. Tarbiyashi har sapar oqiwdan aldin Otken sapar men sizlerge ne oqip bergen edim deydi. Balalar buni esine tusirip, soylep beredi. Tarbiyashi sorawlar menen jardem berip turadi.

Kunnin ekinshi yarminda tiykarinan balalardin har qiyli oyin iskerlikleri sholkemlestiriledi. Balalardin syujetli-rolli oyinlari ushin sharayat jaratiw, oyinshiqlar menen oynawga uyretiw ham basqalar kalendar rejesine jaziladi.Oyinda tarbiyashinin qatnasiwi ham rejede belgilenip bariladi. Bul balalar oyinin sholkemlestiriw ham ogan tarbiyashinin basshiliq etiwi ushin shart-sharayat jaratiladi.

Ulken ham tayarlaw toparlarinda tarbiyashinin balalar oyinina basshiligi ozgerip, tarbiyashi balalardin oz betinshe iskerliklerin xoshametleydi. Tarbiyashi qurilis materiallari menen oynalatugin oyinlardi, sahnalastirilgan ham qagiydali oyinlardi ham rejelestiredi.

Kundizgi uyqidan keyin topar xanasin jiynastirip, jirtilgan kitaplardi jamaw, quwirshaq kiyimin juwiw, kishi balalar ushin oyinshiqlar jasap beriw, osimlik ham haywanlardi qqaraw siyaqli miynet iskerligi rejelestiriledi. Tarbiyashi sonday-aq kewil ashar oyinlardi ham umitpaydi. Bugan quwirshaq, soya teatri, kontsertler, sport, qosiq ham adebiy kewil ashiw saatlari, gramplastinka esitiw ham usigan uxsaslar kiredi. Tarbiyashi adebiiy shigarmalardi oqip beriw, klassik ham zamanagoy suwretkeshlerdin suwretlerin tamasha etiwdi ham esten shigarmaydi. Kunnin ekinshi yariminda har kuni seyil otkiziledi, onin mazmunina hareketli ham doretiwshilik oyinlar, miynet iskerligi kiredi.

Buimlardi, jamiyetlik omir waqiyalarin baqlaw, janli obekt penen qarim-qatnasiqta boliw ham kalendar rejesinen orin iyelewi kerek.

Tarbiyashi balalardin ozleri qiziqqan iskerlik penen shugillaniwlari ushin shart-sharayat jaratadi. Reje kun dawaminda har bir bala mazmunli, qiziqli iskerlik penen shuqgillanatugin etip duziliwi kerek.

5. Talim- tarbiya islerin esapqa aliw. Oz isin analiz ete biliw, oz hareketin duris bahalay aliw, balalar dastur materialin qanday ozlestirip alganliqlarin qanday kemshiliklerin barligin aniqlaw, balalar menen jeke-jeke is alip bariw siyaqli talap etiledi. Tarbiyashi har bir balanin dastur materialin ozlestiriw darejesine qisqasha tarip beredi. Ozlestiride qiynaliw sebeplerin analizleydi. Shinigiwda, azangi seyilde, oyinda, miynette balalar ozin qanday tutganligin, bir-birine qarim-qatnasi, rawajlaniw darejesi qandayligin tarbiyashini qiziqtiradi. Bular onin keleshekte amelge asiratugin islerinde nelerge kobirek itibar beriw kerekligin tuwri belgilep aliwga ulken imkaniyat jaratadi.

Rolli oyindi kim oynawdi miraatetedi, oyin mazmuni qanday juzege keledi. Balalar oyinda ne qildi. Oyinda neshe bala qatnasti.Oyin qansha waqit dawam etdi. Rejeden tisqari qanday oyin oynaldi. Bulardin hammesi jazip bariladi. Sonday-aq balalardin hatti-hareketleri, oyindagi jetiskenlik ham kemshilikler tariplenedi.

Mektepke shekemgi tarbiya mekemesindegi ayirim tajiriybeli tarbiyashilar balalardin rawajlaniwindagi ozgerislerdi esapqa aliwdin basqa formalarinan ham paydalanadi. Bunday esapqa aliwdin ken tarqalgan formalarinan biri dasturdin hamme bolimleri boyinsha alingan ta`sirler tiykarinda diagnostikaliq tablitsalar duziw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

Olarda balalardin bilim ham uqipliliqlari, minez-quliq ham adetleri qay darejede qalipleskenligi oz sawlesin tabadi.

Waqti-wiqti menen balalardin tasviriy iskerligi ham qol miyneti boyinsha orinlagan islerinin salistirmali analizi berip bariladi.

Tarbiyashi usilar tiykarinda jildin aqirinda oz isi haqqinda esabat jazadi.

Onin amelge asiratugin talim-tarbiya isleri qay darejede puxta rejelestiriliwi ham esapqa aliniwi is tajiriybesine, pedagogikaliq sheberligi ham toplag`an metodikaliq materiallarina baylanimli.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:48]

4 tema

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

rbiyanin jamiyetlik kubilis ham pedagogikaliq protsess ekenligi.

Joba

1. Shaxstin qaliplesiwinde tarbiya ham jamiyetlik turmis sharayatlarinin roli.

2. Ortaliq ham biogenetik faktorlardin roli

3. Balanin ruwhiy rawajlaniwinda tarbiya ham talimnin roli.

4. Balanin har tarepleme rawajlaniwinda iskerliklerdin roli.

1. Rawajlaniw insandagi fizikaliq, ruwhiy ham jamiyetlik protsess bolip, ol barliq tuwma ham iyelegen sipat ozgerislerin oz ishine aladi.

Fizikaliq rawajlaniw boyinin osiwi, dene ham muchkul kushinin artiwi, sezgi agzalarinin bekkemleniwi, hareketlerin duris basqara biliwi ham usigan uqsasliqlar menen baylanisli.

Ruwhiy rawajlaniw bolsa insan shaxsindagi psixikaliq sipat ham belgilerinin qaliplesiwi,emotsional erklilik, biliw protsessinde zarur ozgerisler juz beredi.

Balanin jamiyetlik rawajlaniwi ol jamiyetlik turmista qatnasa baslaganda, onin minez-qulqinda, dogerek-atirapga bolgan qatnasinda, ayniqsa jamaat islerinde qatnasiwinda payda boladi.

Insannin rawajlaniwi bul insan organizmi ham ruwhiyatinda dogerek-atiraptagi turmis tasirinde juzege keliwshi sipat ozgerisler.

Sirtqi tasir ishki protsess penen qarama-qarsiliqti juzege keltiredi, maselen, balanin jana talabi menen imkaniyati ortasinda juzege kelgen qarama-qarsiliq yamasa saykeskelmewshilik onin rawajlaniwin hareketke keltiriwshi kush esaplanadi.

Baladagi mine usinday fizikaliq ham ruwhiy ozgerislerdin juz beriwinde, balanin rawajlaniwi, yagniy shaxstin qnaliplesiwinde biologiyaliq ham jamiyetlik faktor jetekshi rol oynaydi.

Tabiiy ham jamiyetlik faktordin oz-ara tasiri shaxstin tariyxi ham ontogenetik rawajlaniwi protsessinde juzege keledi. Insan jamiyetlik iskerlik protsessinde ozindegi biologik, tabiiy ozgesheliklerdi joq etpeydi, al ozlestiredi. Har bir isan iskerliktin bir turine basqa turlerge qaraganda kobirek qabiletli boladi.

Insan qabilet ham qizigiwlarin amelge asiriw ushin dogerek-atrapdagi tabiyat ham insanlar menen oz-ara tasir etiwge kirisedi. Onin dogerek-atraptagi barliqqa aktiv qatnasi onin zatlar menen bolatugin iskerligi arqali amelge asiriladi.

Insan ozinin talabin qandiriw ushin dogerek-atiraptagi turmis ham insanlar menen oz-ara aktiv tasirge kirisedi. Insannin dunyaga aktiv qatnasi onin zatlar menen bolatugin iskerliginde payda boladi.

Islep shigariw usili, islep shigariw qatnaslari ham olar tiykarinda juzege keliwshi jamiyetlik ortaliq, nsannin aktiv ruwhiy turmisi onin shaxsi mazmunin belgileydi.

Pedagogika shaxs tariyxiy protsessinin obekti ham subekti sipatinda rawajlanadi. Iskerlik ham tarbiya tasirinde, jamiyet tarepinen jaratilgan ideyalar, nizam ham normalardi ozlestiriw natiyjesinde insannin shaxsga say bolgan ozgeshelik ham sipatlari qaliplesedi, miynetke, adamlarga, ozine qatnasi sistemasi qaliplesedi. Insan shaxsi onin jamiyette tutqan ornina, maqsetine, turmisdagi roline, nege tiykarlanip hareket qiliwina qarap belgilenedi.

2. Shaxs degende insannin jamiyetlik negizi tusiniledi. Shshaxs tusinigi oz ishine har qiyli tasirler ham jamiyetlik ortaliq tasirinde qaliplesken ozgeshelikler, sipatlar jiyindisi.

Pedagogika pani insan shaxsinin qaliplesiwinde insanlar menen qatnasta boliwdin ahmiyeti ulken ekenligin korsetedi.

Ortaliqtin tasiri haqqinda gap bolganda, daslep jamiyetlik ortaliq itibarga alinadi, sebebi jamiyetlik ortaliq tusinigine shaxs jasaytugin jamiyettegi materialliq sharayat, onin ekonomikasi, jamiyetlik ham mamleket duzimi, islep shigariw qatnaslarnin sistemasi ham insanlardin solar menen belgilengen turmisi kiredi.

Insan jamiyetlik ortaliqtin maxsuli. Bul ortaliq ozgeriwi menen insanda ham ozgerisler juz beredi. Insan shaxsinda onin ozi jasap turgan jamiyetlik ortaliq, yagniy onin turmis sharayati, qaysi klassqa tiyisligi h.b. sawlelenedi. Jamiyetlik sharayat tupten ozgerse, insannin ruwhiyati ham o`zgeredi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Insannin jamiyetlesiwi, jamiyetke kirip keliwi shanaraqtan baslanadi. Insan shaxsinin qaliplesiwinde shanaraqtin roli ulken. Shanaraq insanda daslepki jamiyetlik ham adep-ikramliq tusiniklerin, xarakterinin qaliplesiwi ushin shart-sharayat jaratadi, sezimnin rawajlaniwina tasir etedi. Balanin shanaraqta tutqan orni usi shanaraqta neshe bala tarbiyalaniwina ham baylanisli. Balani qorshap turgan ulkenler onin turmisin saqlaw, den sawligin bekkemlew, dogerek-atiraptagilar menen qatansta boliwi haqqinda gamhorliq qiladi.

Bala mektepke bariwi menen onin jamiyetlik qatnasi tezlesedi. Mektepte bala klasindagi doslari, balalar ham jaslar sholkemleri, oqitiwshilar jamaati ham tarbiyashilar menen qatnasqa kirisedi. Sonin menen bir waqitta balanin mektepten tisqari qatnaslari ham keneyedi. Bul waqitta endi teatr, muzey, kinoteatr, kitapxanalar siyaqli madeniy oraylar balanin ruwhiy dunyasinin qaliplesiwine unali tasir korsetedi ham onin shaxsiy qizigiwlarin oyatadi.

Bala mektepke bargannan keyin ham shanaraq tasiri bala shaxsinin qaliplesiwinde zarur orindi iyeleydi. Bala dunya karasinin qaliplesiwinde shanaraqtagi uliwma adep-ikramli ortaliq- ata-analardin jamiyetlik aktivligi, miynetke qatnasi ulken tasir korsetedi. Eger shanaraqta duris emes tarbiya berilse, mektepte berilgen talim menen shanaraq ortasinda balanin dunya karasinda karsiliq juzege keledi. Bul waqitta mektep shanaraqqa, balanin sanasina tasir etiwde jetekshi rol oynawi,onin turmis jolin tanlap aliwinda ogan jardem beriwi lazim.

Isan shaxsi onin putun omiri dawaminda qaliplesip baradi, biraq garezsiz miynet iskerligine otken waqitta onin xarakterindegi tiykargi ozgeshelikler payda bolgan boladi. Miynet jamaatinde bir neshe jil islegennen keyin ol islep shigariwda jas kadrlarga basshiliq qiliwi mumkin, shanaraq kurgannan keyin dunyaga koz qarasi ham ozgeriwi juz beredi. Endi ol toplangan ham qabil etilgen turmis tajiriybesin jas awladqa uyrete baslaydi.

Deiek, insan shaxs sipatinda tabiyat inam etken hamde tarbiya ham jamiyetlik qaliplesiw sharayatlarina qarab belgili tarizde rawajlangan talant hamde onin putun omiri dawaminda atiraptagi waqiyalar menen oz-ara qatnasi kuralinda payda bolgan ozgeshelik ham sezimlerdin bekkem jiyindisinan ibarat. Natiyjede har bir insannin shaxsinda ogan belgili jamiyettin wakiline, onin jamiyetlik toparina say jamiyetlik ozgeshelikler hamde shaxs sipatinda ogan tiyisli bolgan ozine say psixologiyaliq ozgeshelikler boliwi mumkin. Bul ozgeshelikler bolsa barliq sirtqi faktorlardin shaxsga tasiri natiyjesinde juzege keledi ham onin ozine say minez-qulqinda payda boladi.

3. Shaxstin qaliplesiwi insan jamiyeti tarepinen jaratilgan jamiyetlik-tariyxiy tajiriybeni ozlestiriw, talim ham tarbiya beriw arqali amelge asiriladi. Bul har qiyli iskerliklerde juzege keledi. Talim-tarbiya natiyjesinde bala ozi jasap turgan jamiyettegi siyasiy sistema menen qatnasqa kirisedi yaki qatnasta bola baslaydi.

Balanin jamiyetlik tajiriybeni ozlestirip aliwi uzaq dawam etetugin bekkem protsess. Bunin bekkemligi sonda, bala bir tarepten, mazmuni ham kolemi tarepinen bekkem bolgan insaniyat tajiriybesin, ekinshi tarepten, usi tajiriybeni iyelew usillarin ozlestiriw protsessinde qaliplesip baradi.

Balalar iyelewi lazim bolgan mazmundi tanlaw, onin iyelep aliwina basshiliq etiw ulkenler tarepinen talim ham tarbiya protsessinde amelge asiriladi.

Bunda balanin ruwhiy-fiziologiyaliq ozgeshelikleri ham rawajlaniw dinamikasi itibarga alinadi. Sonin ushin tarbiya ham talimnin mazmuni, formasi ozgerip, bekkemlesip baradi, ogan tasir etiw usillari ham o`zgerip turadi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Tarbiya balanin Grawajlaniw aldi zonasinaG qarap ozgeredi, yagniy balada bekkemrek mazmundagi bilimlerdi ozlestirip aliw imkaniyati payda boliwina qarap belgilenedi (maselen, bobek embeklewdi ozlestirip algannan keyin juriwge otedi, ayrim buwinlardi aytiwdi uyrengennen keyin aktiv tilge otiwi, zatlar menen hareketlerdi ozlestirip algannan keyin oyin, miynet iskerliginin payda boliwi h.t.b.).

Talim ham tarbiya Grawajlaniw aldi zonasinaG tiykarlanip, balanin rawajlaniwi bugungi darejesinen aldinga qarap jetekleydi.

Insan shaxsi qaliplesiw dawirinde bir qansha basqishlardi basip otedi. Har bir jana basqish aldingi basqish tiykarinda juzege kelip, joqariraq basqishqa shigiwga umtiladi. Erte jasta baslangan rawajlaniw har dayim adam ushin zarur ahmiyetke iye. Talim-tarbiya beriwdegi mazmun, metod, oni sholkemlestiriw formalari ortasinda baylanistin barligi tarbiya beriwdegi zarur ozgeshelik.

Har tarepleme rawajlaniw imkaniyatlarinan ayirilgan balalar shaxsin qaliplestiriwde jamiyetlik tarbiya mekemelerinde tarbiyanin sheshiwshi roli payda boladi. Bunday balalar ushin islep shigilgan tarbiyaliq tasir korsetiw sistemasi olardi omirge, miynet iskerligine tayarlaydi.

Biraq tarbiyani balanin imkaniyatina qarap kusheytiriw qadagan etiledi. Sonin ushin mektepke shekemgi tarbiya pedagogikasinda mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalar shaxsin har tarepleme baylanisli rawajlandiriwdin maqseti onin osiwin bayitiwdan ibarat ekenligi aldinga suriledi.

Bala shaxstin qaliplesiwinde tarbiya ham talim, bul isti amelge asiriwshi pedagog jetekshi rol oynaydi. Bul bolsa har bir bala shaxsinin qaliplesiwinde olardin juwapkerligin asiradi.

4. Jamiyetlik-tariyxiy tajiriybeni ozlestiriw aktiv is protsessinde juz beredi. Aktivlik balaga say ozgeshelik. Tarbiya protsessinde aktivlik tiykarinda iskerliktin har qiyli turleri qaliplesedi. Olardan tiykargilari qatnasta boliw iskerligi, biliw, zatlar menen bolatugin iskerlik, oyin, apiwayi miynet ham oqiw iskerligi.

Iskerlik turlerinin ozi jamiyetlik-tariyxiy tajiriybenin bolegi. Ol yaki bul iskerlikti ozlestirip atirgan bala iskerlik korsetedi, sonin menen bir waqitta usi iskerlik penen baylanisli bolgan bilim, uqipliliq, konlikpelerdi iyelep aladi. Bunin tiykarinda balada har qiyli shaxsiy qabilet ham ozgeshelikler qaliplesip baradi. Balanin iskerlikte aktiv jol tutiwi oni tarbiyanin obekti yamasa subektine aylantiradi. Balanin rawajlaniwinda iskerliktin jetekshi rol oynawi usi menen belgilenedi. Bala rawajlaniwinin har qiyli dawirlerinde iskerliktin har qiyli turleri amelge asiriladi, biraq balanin rawajlaniwi ham tarbiyasinda iskerliklerdin turleri har qiyli bolmaydi, rawajlaniwdin har bir basqishinda jetekshi iskerlik boladi, rawajlaniwda erisilgen tiykargi korsetkishler usi arqali aniqlanadi.

Talim ham tarbiya arqali amelge asirilatugin iskerliklerdi balalar birden ozlestirip almaydi., olardi balalar tarbiyashi basshiliginda asten iyelep baradi.

Balalar har qiyli iskerliklerdi jetiskenlikli iyelep aliwlari tiykarinan shanarakta, balalar baqshasinda talim-tarbiya isinin qay darejede sholkemlestiriwine baylanisli.

Insan omirinin birinshi jilinda iskerliktin apiwayi en apiwayi trleri ondagi jeke qabiletler, ozgeshelikler, dogerek-atirapqa belgili bir qatnastin qaliplesiwinde tiykar bolip xizmet qiladi. Maselen, ulkenlerdin bala menen bolatugin sezgi, sezgi-predmetli qatnaslarda balada dastlepki jamiyetlik talapti payda qiladi, daslepki hareket ham oy-pikirler qaliplese baslaydi.

Hareket usillarin iyelep bariw arqali balada aktivlik rawajlaandi. Biraq aktivliktin qay darejede rawjlanip bariwi nasige hamde eliklewshilik qabiletine baylanisli. Bala omirinin daslepki jillarinda ulkenler menen bolatugin qatnasi ham zatlar menen orinlagan hareketi tiykargi iskerlik turi esaplanadi. Bala menen qatnasta boliw arqali ulkenler olardi asten zatlar alemine alip kiredi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Usi jol menen bala zatlar menen bolatugin iskerliktin ozine say tareplerin iyelep baradi. Bul waqitta qatnastin ozi narse ham zatlar menen bolatugin iskerlikke aylanip qaladi.

Balanin narse ham zatlar menen bolatugin iskerlikti sholkemlestiriw balaga daslepki jasinan baslap shanarak ham mektepke shekemgi tarbiya mekemelerinde tarbiya ham talim beriwdin tiykargi waziypalarinin bir esaplanadi. Bunday iskerlikte balalar tarbiyashi basshiliginda narse ham buimlardin ozgeshelikler haqqindagi daslepki bilimlerdi, olar menen bolatugin hareketler, analiz, sintez, uliwmalastiriw, abstraktsiyalaw siyaqli en apiwayi protsesslerdi iyelep aladi.

2,5 jastan keyin zatlar menen bolatugin iskerlikte balalar ansha joqari korsetkishlerge erisedi ham olardin oyin hamde suwretlew iskerligine otiwleri ushin tiykar jaratadi. Ulkenler tarepinen sholkemlestirilgen qatnaslarda, iskerliklerde oz-ozin anlap aliwdin daslepki formalari qaliplesedi.

Bala jamaatte ozin shaxs sipatinda anlay baslaydi. Bala rawajlaniwdin usi basqishinda olar ulkenlerdin korsetpesisiz, oz betinshe hareket qiliwdi qaleydi. Balada minez-quliq sebebinin payda boliwi ham oni oz qalewine boysindira aliwi onda sananin qaliplesiwinen derek beredi.

Eger baladagi iskerlik ham oz betinshelik ulkenler tasirinde oyatilgan bolsa, onda 4-6 jasli balalar ansha oz betinshe bolip qaladi ham harqiyli iskerliklerge tez kirisip kete aladi. Bunda balalar sanaliginin roli artadi, ol hatteki doretiwshilik ozgeshelik boladi.

Mektepke shekemgi dawir ushin say bolgan oyin iskerligi balalardagi jamiyetlik biliw iskerliginin qanday rawajlanip bariwi ilimiy izertlew juwmaqlari korsetip beredi.

Oyinda balalar tarbiyashinin basshiliginda har qiyli hareket usillarin, zat ham buimlar haqqindagi bilimlerdi, olardin sipat ham ozgesheliklerin bilip aladi. Balalar, sonday aq waqit qatnasiqlari, uxsasliq, tenlik siyaqli tusiniklerdi ham iyelep baradi.

Birgelikte orinlangan hareketli oyinlar arqali balalar insanlar omirindegi, olar ortasindagi qatnaslardi, kelisip hareket qiliwdi bilip aladi, olardin dogerek-atirap haqqindagi tusinikler keneyedi.

Ulken topar balalardin oyin iskerligi har qiyli bolip qaladi ham har tarepleme rawajlaniw imkaniyatlari ham keneyedi. Oyin balalardin qiyalin ham rawajlandiradi, dogerek-atiraptagi barliq, insanlar miyneti haqqindagi bilimlerin keneytiredi, shaxsda jamaatshilik sipatlarin qaliplestiredi.

Bul jastagi balalarda oyin iskerligi menen bir qatarda iskerliktin ameliy formalari ham rawajlana baslaydi. Suwret jabistiriw, zatlar jasaw h.t.b. Bular balalarda qiyaldi, ameliy oylawda, adebiy qabiletti, doretiwshilikti rawajlandiriwda derek bolip xizmet qiladi.

Barhama berip barilatugin miynet tapsirmalari balalar iskerligin jamiyetlik maplerge boysindiriwga, jamiyetlik paydali miynet iskerlik penen shugillaniwga, miynetten kelgen uliwma natiyjeden kuwaniw siyaqli sipatlardi tarbiyalawga alip keledi. Shinigiwlardagi oqiw iskerligi arqali balalar dogrek-atiraptagi tabiyat haqqindagi, jamiyetlik omir, insan haqqindagi bilimlerdi ozlestirip aladi, sonday-aq olardin aqliy ham ameliy bilimleri keneyip baradi.

Eger talim protsessinde 3-4 jasli diqqati tabiyat, insanlar haqqindagi konkret faktge qaratilsa, 5-6 jasli balalarga talim beriwde tiykargi itibar zarur baylanislar ham qatnaslarga, olardi uliwmalastiriwga, olardagi apiwayi tusiniklerin qaliplestiriwge qaratiladi ham bular arqali balalarda tusinikli oylaw rawajlanadi.

Balalar iyelegen bilimlerinen, aqliy qabiletlerinen ozlerinin turli iskerliklerinde paydalanadi. Bulardin hammesi bala shaxsinin qaliplesiwine tasir etedi, olarda jana mazmundagi iskerlikke qizigiw oyanadi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasi dawirinde bala shaxsin qaliplestiriwge qaratilgan tarbiyaliq tasirler sonday darejege koteriledi, bul onin mektep talimine otiwin ta`miyinleydi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Kishi mektep jasinda balalar ushin oqiw tiykargi iskerlik bolip qaladi ham bul iskerlik balalar jamiyetlik ahmiyetli iskerlik dep anlay baslaydi. Bala ozinin mektep oqiwshisi ekenligin tusine baslaydi. Ulkenlerdin bala xulqina, iskerligine qoyatugin ham bekkemlesip baratugin talaplardi aktivlik penen doretiwshi orinlay baslaydi.

Osmirlik dawirinde bala omirinde oqiw iskerligi menen bir qatarda miynet ham jamiyetlik iskerlik zarur orindi iyeley baslaydi. Bunday iskerlikti jetiskenli orinlaw natiyjesinde balalar asten ulkenler ham qatarlari menen qatnasiq qagiydalarin iyelep baradi, sonday-aq olarda adep-ikramliq ham ruwhiy dasturlerge sanali qatnasta boliw qaliplese baslaydi, olar balanin talabinda, xulqinda, dogerek-atirapqa bolgan qarim-qatnasinda sawlelenedi.

Demek, balani tarbiyalawda, onin rawajlaniwinda iskerlik jetekshi rol oynaydi. Sonin ushin talim-tarbiya mekemelerinde ham shanarakta balanin omirin ol turli iskerlik penen shugillana alatugin qilip sholkemlestiriw kerek. Bugan, albette, balalar iskerliginin mazmunin bayitip bariw, jana bilim, uqipliliqlardi sindiriw, ozbetinshelikti rawajlandiriw ham usi siyaqli menen erisiledi.

Tayanish tusinikler. Tarbiya, ortaliq, nasillik, oyin, miynet, oqiw, dastur, balalar baqshasi, fizikaliq, ruhiy, jamiyetlik rawajlaniw.

Sorawlar.

1. Rawajlaniw tusinigine aniqlama berin

2. Bala rawajlaniwina qanday faktorlar tasir etedi

3. Shaxs tusinigine aniqlama berin

4. Balanin rawajlaniwinda iskerliklerdin ornin aytip berin

Paydalanilgan adebiyatlar

1. Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.Uzbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizlik uz kuch-qudratimiz, xamjixatligimiz va qatiy irodamizga boglik. 1-2 jild .T. Uzbekiston 2004.

3. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

4. GTalim tugrisidagiG Qonun. T.- 1997.

5. GKadrlar tayyorlash milliy dasturi G T.- 1997.

6.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

7. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

8. Uquvchi manaviyatini shakllantirish T. 1999.

9. S.A.Kozlova,T.A.Kulikova Doshkolnaya pedagogika -M. 2000.

10. B.Ziyamuxammedov va boshq Pedagogika .- T. 2000.

Tema. Bobeklik dawirindegi balalardin rawajlaniwi ham tarbiyasi.

Joba.

1. Bobeklik dawirindegi balanin ozgeshelikleri.

2. Bobek balalardin dene tarbiyasi, kun rejimi, awqatlaniwi.

3. Balanin bobeklik dawirindegi madeniy gigienaliq konlikpelerdi tarbiyalaw.

1. Nareste tuwilganinan baslap 3 jasqa shekemgi dawir bobeklik dawir dep ataladi. Omirinin daslepki jillarinda bala organizminin rawajlaniw ozgerisleri bayqaladi. Duris bolgan kutilgen jagdayda gana ol tez osip rawajlanadi. Daslepki yarim jilliqta 600-700 gramm salmaq qosilip, boyi 2-3 sm osedi. Jildin aqirinda salmagi 10-10,5 kg, boyi 74-75 sm ge jetedi. 7-8

ayliginda sut tisleri shiga baslaydi. Organlarinin funktsiyasi kuramalasip arta baslaydi.

Bala omirinin daslepki bir ayinda oyaw waqti 20-30 minut boladi, jildin aqirinda 3,5 saatqa jetedi. Osip kiyatirgan balani jaqsi tarbiyalaw ushin omirinin daslepki jili bir-birinen ajiralatugin bir neshe etaplarga bolinedi.

Tuwilganinan 2,5-3 ayliqqa shekemgi etap.

Omirinin daslepki 3 ayliginda balanin osip rawajlaniwin korsetetugin narse koriw, esitiw ham emotsionalliq reaktsiyalari bolip tabiladi. Bul balanin sensorliq rawajlaniwina tiykar salip, atirapindagilarga bagdarlaw orisin keneytedi, kol hareketin, son uliwma hareketinin rawajlaniwina jardemlesedi.

Bobeklik etaptin en ahmiyetli protsessi koriw ham esitiw aalizatorlarinin rawajlaniwi bolip tabiladi. Biraq zatqa uzaq karap tura almaydi. Tek shitirlawiq emes, al ashiq boyawli oyinshiqlardi korsetiwge boladi. Duris tarbiyalawdin natiyjesinde bul etaptin aqirina kelip belgili bir zatqa kozin qadaw, nazerin awdariw, dawisqa kulagin turiw uqipliligi rawajlanadi.

2-3 ayliqtan 5-6 ayliqqa shekemgi etap.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Bul ayliqtagi balalardin koriw, esitiw ham dawis reaktsiyalari jetiledi, koli menen narseni uslaw, enbeklewge tayarliq hareketleri payda bolip rawajlanadi. Psixikaliq jaqtan yagniy dawisti, zatlardin renin, formasin ajirata biliw uqipliligi jetiledi. Ush ayliginda oz anasin tanip, alti ayliginda tanis adamlardi korgende kuwanadi, basqa adamlardi korse jatirqap, teris qarap hatte jilap jiberiwi mumkin. Ulken adamnin soz irgagin ajrata aladi. Endi har turli rende, formada turlishe shitirlaytugin oyinshiqlardi paydalana otirip, onin sensorliq rawajlaniwina tiykar saliwga boladi.

Koriw, esitiw analizatorlarinin elede rawajlaniwi zatlar menen hareketlerin, ulkenler menen qarim-qatnas jasaw protsessi amelge asadi. Kokirek kletkasi menen bas aynalasi rawajlaniwin dawam etedi. Usi dawirde balanin kozinde jas payda boladi.Sebebi jas ajratip shigaratugin bezlerdin aktivligi artadi. Beriletugin awqatlarda kuramalasip baradi.

Bes ayliginin aqirina elip koplegen balalar arkasinan dus tomeninen aylana aladi, basin joqari koterip,kollari arqasinda gimnastika ham massaj sabaqlarin alip bariwdi dawam ettiriw kerek. Dawis shigariw iskerligi yamasa buwinlardi ayta aladi. Ayaq, kol hareketleri rawajlaandi. Aldinda turgan oyinshiqti aliwga umtiladi.

Alti ayliqqa kelip til shigiwdin aldin ala jagdaylari qaliplese baslaganliqtan oyinshiqlardi awzina sala beredi.

5-6 ayliqtan 9-10 ayliqqa shekemgi etap.

Bul etap ushin enbeklep jure baslaw, soylewdin jetiliwi, atirapindagi adamlardin tilin tusiniwdin rawajlaniwi tan. Balanin aktiv kozgalisi enbeklewge, otirgan jerinen turgelip turiwga, tas basip juriwge jardemlesedi. Daslepki sozleri payda boladi. Enbeklew bala ushin juda paydali, sebebi ol balanin suyek bulshik et sistemasin rawajlandirip, bekemleydi, atirapindagini agdarlaw orisin keneytedi. Enbeklewdi qiziqli oyinshiq arqali uyretiwge boladi. Enbeklewdi uyrengen son ozi otira baslaydi. Balani 8-9 ayliginan burin otiriwga uyretiw ziyan, sebebi ol omirtqasinin qiysayiwina alip keliwi mumkin.

Buwinlardi jiyi aytatugin boladi. Sonliqtan tilin qaliplestiriw maqsetinde daslep ozi aytip jurgen tanis, son jana basqa soz buwinlarin ayttirip uyretiw kerek. Bala menen aniq soylesiw kerek.

9-10 ayliqtan 1 jasqa shekemgi etap.

Bul etapta bala oz betinshe jurp oyinshiqlar menen shugillanadi, ulken adamlar is hareketi menen sozine elikleydi. Kol menen hareketleri jetilisedi. Bul onin hareketlerin kuriwga tiykar saladi. Balalardi is hareketke uyretiwde bir neshe metodlar boladi.

1. Passiv hareketler metodinda tarbiyashi balanin qolinan uslap onin menen birge uyrenetugin hareketlerdi jasaydi.

2. Oz betinshe hareket jasaw - ol hareketti korsetip orinlawga tiykarlangan.

3. Aytiw boyinsha hareket jasaw.

Bir jasli balanin sozlik sostavinda 20-30 soz boladi. Bala boladi, bolmaydi degen sozlerdin manisin tusine baslaydi.

Bala tuwilganda ol shartsiz refleksler menen birge tuwiladi. Bul onin sirtqi ortaliqqa iykemlesiwine jardem beredi. Narestin bobeklik dawirinde ayirim organ ham omirtqalardin duzilisi ham xizmetinde ahmiyetli ozgerisler juz beredi. Skeletinin shemirshek boleginde suyek tkani payda boladi. Omirtqasinin iyiliwi kozge taslanadi. Bulshiq etleri halsiz boladi. Sonliqtan aste osedi. Biraq olardin qisqariw qasiyetleri jaqsi boladi. Bala jureginin salmagi artip sogiwi tezlesedi. Bul jagday zat almasiw protsessin jaqsilaydi.

Bobeklik dawirindegi en ahmiyetli ozgeris bul nerv sistemasinin rawajlaniwi bolip tabiladi. Nerv talalarinin mielinizatsiyasi analizatorlardin rawajlaniwi, miydin tez osiwi ,miydin turli bolimleri ortasinda baylanislar ornatiliwi, nervlerdin rawajlaniwi juz beredi. Sol tartipte balanin motorikasin, den-sawligin rawajlandiriw ushin qolayli boladi. Bobektin duris rawajlaniwinda semya ortaligi ata-ananin tarbiyaliq tasiri sheshiwshi rol atkaradi. Bobek balalar menen islesiw, onin gigienaliq kutimine ko`p waqit ketedi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Mine, usi waqittan tarbiyaliq islerge kobirek paydalaniw kerek. Balanin den sawligin, salamatligin bekkemlew ushin taza hawada alip juriw kerek.

2. Har bir jas dawirdegi balalrdin dene tarbiyasinda aniq anatomiyaliq, fiziologiyaliq, psixikaliq jagdaylari esapqa aliniwi kerek. Bir jasqa shekemgi balalar tarbiyasi ushin tomendegi waziypalar birinshi darejeli ahmiyetke iye.

A) Organizmdi bekemlew barliq bulshiq etlerdi rawajlandiriwi.

V) Taza kiyiniwdin en ahmiyetli konlikpelerin tarbiyalaw.

S) Statik ham lokomotor hareketlerdi tarbiyalaw.

D) Buyimlar menen hareketlerde kollardin bulshiq etlerin rawajlandiriw.

Bir yarim eki ayliginda kollar, ayaqlar, karin, jelkesi siypalap ukalanadi. Ush - alti ayga shekemgi bala menen otkiziletugin shinigiwlarga qattiraq silaw, kol ayaqlardi sozip jazdiriw, arkasina aste-aste uriw, omirtqasin iyiw, kollarinan uslap balani otirgizip, turgiziw ham basqa shinigiwlar kiredi. Bala omirinin daslepki jilinda bir yarim, eki ayliqtan baslap uqalaw ham gimnastika jeke tartipte alip bariladi. Balalardin rawajlaniwina saykes turde shinigiwlar mazmuni ozgerip baradi.

Alti aydan togiz ayga uqalawdan barliq usillari kollaniladi. Jatqargan halda aktiv shinigiwlar otkeriledi. Shinigiwlardin bir bolegi soylew tiykarinda kuriliwi mumkin. 9-12 ayliqtan deneni tik uslaw, deneni bugiw, otirgiziw, bir narse ustinen otkeriw, jurgiziw siyaqli shinigiwlar otkiziledi. Balanin juriwdi ozlestiriw natiyjesinde hareket aktivligi artadi. Har qiyli hareketlerdi iyeley baslaydi. Sonin ushin balanin salamatligin bekkemlew, oz waqtinda dene tarbiyasina itibar beriw, shiniqtiriw islerin alip bariw kerek.

Bobeklik dawirindegi rejim balanin duris rawajlaniwi ham tarbiyalaniwi ushin tiykar boladi. Balanin rawajlaniwina karap rejimde ozgerip baradi. Bir jas rejimin baskasi menen aste aqirin, balani har tarepleme uyrengennen keyin almastiriladi. Sebebi rejimdegi muddetinen daslepki otkizilgen ozgerisler yaki nawbettegi rejimge otkiziwde keshigip kaliw zarer keltiriwi mumkin.

Jana rejimin oz waqtinda belgilew bir qansha korsetkishlerdi, jane uyqilaw erte oyaniw h.t.b. belgilerdin payda boliwin esapqa aliw kerek. Barliq rejim protsessleri belgili bir waqitta bir qiyli tartipte otkiziledi. Bir rejimnen ekinshisine otkende balani aldin-ala xabarlandiriw, korsete beriw kerek, bolmasa balada jana rejimge keskin tasirleniw payda boliwi mumkin. Bobek balalar ushin tomendegi rejimlerge itibar beriw kerek.

1. Balani uyqidan keminde bir saattan son awqatlandiriw,

2. Keshki awqatti uyqidan bir saat burin beriw,

3. Bala 1,5 jasqa kelgende eki ret uyqilawdan bir ret uyqilawga otkiziledi,

4. Qisqi, guzgi dawirde kunige bir ret son kunige eki ret seyilge shigariw,

5. Balalarda bekkemlikti rawajlandiriw en apiwayi konlikpelerdi qaliplestiriw,

rejimge kirgizilgen en ahmiyetli waziypalar bolip tabiladi. Uyqilatiwga jatqizganda, qosiq aytiw, terbetiw, jelkesine uriw kerek emes. Sebebi qosimsha tasirlerge shartli refleks payda bolip, bala tez oyanatugin bolip kaladi.

Balani tarbiyalaw barisinda kundelikli rejimdi qatan tartipke saliniwi kerek. Balani shartli turde uyqidan turgannan son awqatlandiriw kerek . Eger awqatqa toygannan keyin uyqilap qalsa, kan aylaniw, dem aliw sistemalarinin rawajlaniwi keri tasir etedi. Balani tuwilgannan keyingi daslepki aylarinda kokirek suti menen awqatlandiriladi. Ana sutinen keselliklerge qarsi immunitet payda etetugin zatlar, vitaminler, osip rawajlaniwi ushin zarurli produktler kop boladi. Tort ayliginan baslap balanin awqatlaniw ratsionina qosimsha awqatlar kirgiziledi. Maselen, paliz miywe qaynatpalari, baliq mayi, irimshik, sut h.t.b.

Bala har ush, ush yarim saattan gigienaliq sharayatta belgilengen waqitta awqatlandiriladi. Eki jastan otken balalardi kasiqti duris uslawga, keseni tuwri tutiwga awqatti jaqsi shaynawga uyreniw kerek. Ush jasqa qadem qoygan balalardi awqatti erkin ham tartipli ishteyli jewge adetlendiriw zarur.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:50]

Tarbiyashi balani awqatlandirganda xosh mamile, jumsak dawis penen qatnas islewi kerek.

3. Bobeklik dawirindegi madeniy-gigienaliq konlikpeler juda erte baslanadi. Zarurli is alip barganda 3-4 ayliqtan-aq azadaliqtin daslepki konlikpeleri payda boliwi mumkin. Balada kiyiniwge, juwiniwga, awqatlaniwga uqipliliqti qaliplestiriw, oz-ozine xizmet etiw konlikpelerin erkin hareketlerdi qaliplestiriwge tayarliq bolip xizmet etedi. Barliq islerdin izbe-izligi gigienaliq konlikpelerdin qaliplestiriwdin zarurli sharti bolip esaplanadi.

Bir yarim eki jasli bala derlik hamme kiyimlerin ozi sheshe aladi, taqlap qoyadi, ozi juwinadi, artinadi. Bulardin bari madeniy-gigienaliq konlikpelerdi duris qaliplestiriwge baylanisli boladi.

Eki jasqa qadem qoygan balaga shartli rawishte madeniy minez-quliq konlikpelerin sindiriw zarur, misali dasturxanda tinish otiriw, uyqilawga jatqarganda aste soylew, korsetilgen jardesge minnetdarshiliq bildiriw h.t.b.

Ush jasqa qadem qoygan bobek bir qansha erkin rawishte kiyinip sheshine aladi. Sonday-aq, har qiyli hareketlerdin tartibin olardin orinlaw usilin biledi. Balanin dastlepki hareketleri ushin ayriqsha buyimlardi stol atirapindagi ham basqalardi esinde saqlap qaliwga juda ulken ahmiyetke iye boladi. Bul bala uyinen balalar baqshasinda kelgende ulken ahmiyetli. Ulken jastagi adamlar jana hareketlerdi qandaay orinlaw kerekligin bir neshe ret korsetip, tiykargi hareketlerdin ahmiyetli tareplerin, ayirim islerdin izbe-izligin ajiratip korsetiw ushin hareketlerdi tusindiriw kerek. Balalar eki jasqa qadem qoygannan baslap sol maqsette olar menen arnawli didaktikaliq oyinlar otkiziledi. Oyin usillarinan paydalinadi. Madeniy-gigienaliq konlikpelerdi tabisli qaliplestiriw ushin mektepke shekemgi balalar mekemesi tarbiyashilari menen ata-analar ortasinda bekkem qatnas ham talaplar birligi boliwi zarur.

Bala tarbiyasinda daslep onin tazaligina, den sawligina, rejimine, madeniy-gigienaliq konlikpelerine ayriqsha itibar menen qaraw kerek. Sonda gana bala duris tarbiyalanip rawajlanadi.

Tayanish tusinikder. Jas dawir, iskerlik, tarbiya, rawajlaniw, balalar, shaxs, oyin, shinigiwlar, fizikaliq tarbiya, ozgeshelik, kun tartibi, analizatorlar.

Sorawlar

1. Bobeklik dawirdegi balalardin rawajlaniw ozgeshelikleri

2. Bobeklik jastagi dawirge neshe jastagi balalar kiredi

3. Bobeklik jastagi balaniin fizikaliq tarbiyasi

4. Balanin kun tartibin qanday sholkemlestiriw kerek.

Paydalanilatugin adebiyatlar

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

5 tema

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

Bir jastagi balanin rawajlaniwi ham tarbiyasi.

Joba

1. Bir jastagi balaga sipatlama

2. Tarbiyanin waziypalari.

1. Balaga shanaraqta ham balalar mekemelerinde oz waqtinda ham duris tarbiya berilse, ol joqari sipat penen ose baslaydi. Bala omirinin on ekinshi ayi onin bir jasqa toliwin juwmaqlawshi en qiyin ham en juwapkerli ay bolip esaplanadi.

Jana tuwilgan bobektin bas aylanisinin uzinligi kokirek aylanisinin uzinliginan 2 sm artiq boladi. 12 ayda kokirek aynalasinin uzinliginan olshemi bas aylanisinin uzinliginan eki ese artiq boladi. eger bunnan basqa korsetkish kelip shiqsa, balanin keselleniwinen derek beredi. Sonliqtan har bir ata-ana bugan qizigip turiwi kerek.

Bir jasli bala endi oz betinshe jurip tura aladi. Tisleri shiga baslaydi, juriwi onin dogerek atiraptin aktiv bilim mumkinshiligin keneytedi. Bala sozlerdin mazmunin tusine baslaydi, jaqinlari menen qarim-qatnas jasaydi, daslepki sozlerdi qollanadi, predmetler menen bolatugin apiwayi hareketlerdi iyeleydi. Onsha awir bolmagan predmetlerdi eki kollap koterip jure aladi. Narselerdi bir jerden ekinshi jerge apariw, narselerdi ilaqtiriw, buzip taslaw, kitap, suwretlerge, diywallarga siziw boyap taslaw balanin en jaqsi korgen sabagi. Ol oz hareketlerinin naduris ziyanli ekenligi haqqinda balada ele tusinik bolmaydi. Ol ozi islegen islerinen katti quwanadi ham olardi elede takirarlawga urinadi. Ata-ana bul ushin baladan kapa bolmawi, ogan urispawi, jazalamawi kerek. Analizlew, boleklerge ajiratiw, boliw protsessinin dastlepki basqishlari bolip esaplanadi. Bir jasar bala bul protsesske endi qadem qoyip atirgan boladi. Onin ulkenler menen birge oynawi ogan ulken quwanish bagishlaydi.

Bala eki buwinla sozlerdi aktiv ozlestire baslaydi. Sozlerdi aytqanda imo-ishara etedi. Oni usi waqitta sozlerdi duris aytip uyretiw kerek. Sonday-aq bala bul jasta muzikani ham oyin ritmlerin qabil ete baslaydi. Bir jas shegarasi bul har qanday pedagogikaliq ham pedagogikaliq emes ilajlar maksimal darejede natiyje beretugin waqit. Balani qorqitiw pedagogikaliq emes ilajga kiredi. Qorqitiw natiyjesinde bala jaman tusler korip shigadi, jalgizliqta qaliwdan qorqadi, janasha sharayatlarda qorqatugin bolip qaladi.

Balanin har qanday tilegin orinlay beriw pedagogikaliq jaqtan duris emes. Bunda GbolmaydiG, Gmumkin emesG dep bala hareketine shegara qoyiw, amelge asirilip atirgan tarbiyaliq islerge natiyje beredi. Bala ush jasar bolgansha oni bagiw ham tarbiyalaw ananin waziypasina kiredi. Akesi oqiwga jardem beredi.

Bala bir jasqa tolgannan son onin omirinde akesinin roli sezilerli darejede artadi. Sonliqtan akesi balasinin yamasa qizinin tarbiyasina aktiv turde kirisiwi kerek. Balani ata-anasi bir jasqa shekem awirtpay saw-salamat etip tarbiyalawi kerek. Balanin salamatligi qansha jaqsi bolsa, onin fizikaliq ham psixikaliq rawajlaniwinda natiyjeler sonshelli jaqsi boladi. Solay etip balanin osiwi ham miyinin rawajlanawi ham bala omirinn daslepki kunlerinen baslaniwi kerek bolgan talim hm tarbiya natiyjesinde payda boladi.

Bir jasqa kirgen bala tarbiyasindagi zarurli waziypalar tomendegilerden ibarat.

1. Balanin jasi ham fizikaliq jagdayina saykes keliwshi kun tartibi. Har bir oyaniw ham uyiqlaw dawirinin dawamliligin, olardin almasiwindagi belgili izbe-izlikti saqlaw.

2. Balaninhartarepleme fizikaliq rawajlaniwinin, den-sawligin saqlaw ham qorgaw, olardin hareketlerin rawajlandiriw. Statikaliq ham lokomotorli funktsiyalar, basti tuta biliw, jatqan halda aylaniw, embeklew, otiriw, turiw, juriw, predmetler menen hareketlerin tamiyinlew.

3. Predmetli iskerligin qaliplestiriw. Aktivlikti tallaw, korip ham esitip shamalawdi qarim-qatnasigin osiriw.

4. Balalardi juwap emotsional reaktsiyalarin osiriw, olardi sozlerge tusiniudi uyretiw, aktiv soylewge tayarlawshi basqishin rawajlandiriw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

5. Adep-ikramli is-hareket, unamli adet, jaqinlarina ham balalarga jaqsi qarim-qatnasta boliw ushin jagday jaratiw.

Balalardi har tarepleme tarbiyalaw waziypalarinkompleksli turde amelge asirip bariw, har bir balanin jeke ozgesheligin esapqa aliw, esltiw aktivligin, har turli dawislarga, ulkenlerdin qosiq aytiwina, oyinshiqtin dawisina qulaq saliw, uqipliliginin rawajlaniwin tamiyinlew balalarda emotsional juwap reaktsiyasin artadi. Balani uzaqqa sozilgan oyaw boliw dawirinen esitiw organina kushli tasir etiwshi oyinlardin kobeyip ketiwine jol qoymaw kerek.

Balanin unamli emotsional psixologiyaliq jagdayi, dogerek-atirapti aktiv qabil etiwi-bul oz waqtinda ham toliq bolgan uyqi ham awqatlaniwga, oyaw waqtinin duris sholkemlestiriliwine baylanisli. Aktiv oyaw boliw waqtinin dawamliligi bobeklik dawirindegi 20-30 minuttan jil aqirina kelip 3 saatqa jetedi. Eger kun tartibi duris duzilgen bolsa, balalar awqatlaniw waqtinda oyanadi. Ol son darriw awqatlaniwi kerek. Balani ozine tiyisli bolgan awqatti ishtey menen jeydi. Awqatlaniw waqtinda kol ham betler taza boliwi kerek. Bir jasqa kelip balani stoldan kesen alip, kolda uslap oz betinshe ishiwge uyretiw kerek.

Awqatlaniw, kiyiniw, juwindiriw protsessinde predmetlerdin tarbiyashi ham bala tarepinen orinlanatugin hareketlerdin atin qayta-qayta aytiw, sozlerdi takirarlawga uyretiw barisinda balalardin tili osip baradi. Soz jardeminde balanin is hareketi sholkemlestirledi ham balalardi bul protsesske aktiv awqatlaniw, kiyiniw, juwiniw, shomiliw, gimnastikaga aktiv qatnasiqqa tarbiyalaydi. Bunda en zarurli narse kun tartibine kiretugin ilajlardi amelge asiriwda izbe-izlikti saqlaw bolip tabiladi.

Tayanish tusinikler. Balalar omiri, tarbiyanin tiykargi waziypalari, shanarak, balalar mekemeleri, jana tuwilgan bobek, kokirek kletkasi, qarim-qatnas jasaw, predmetler menen bolatugin hareket, sozlerdi duris aytiw.

Sorawlar

1. Bir jastagi balani awqatlandiriw

2. Bir jamtagi balanin predmetler menen bolatugin hareketi

3. Bir jastagi balanin kun tartibin qanday sholkemlestiremiz.

4. Bir jastagi balani tarbiyalawda ananin roli.

Paydalangan adebiyatlar.

1. Uzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi T.Uzbekiston 2003 y.

2. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz-jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. T. 2005.

3. GTalim tugrisidagiG Qonun. T.- 1997.

4. GKadrlar tayyorlash milliy dasturi G T.- 1997.

5.I.Karimov. Barkamol avlod orzusi.-T. 1998.

6. P.Yusupova Maktabgacha tarbiya pedagogikasi.- T. 1993.

7. Uquvchi manaviyatini shakllantirish T. 1999.

8. S.A.Kozlova,T.A.Kulikova Doshkolnaya pedagogika -M. 2000.

9. B.Ziyamuxammedov va boshq Pedagogika .- T. 2000.

Tema Miynet tarbiyasi.

Reje.

1. Miynet insandi uliglaydi

2. Balalar miynetinin ozine say tarepleri ham tarbiyaliq ahmiyeti.

3. Balalar baqshasinda miynet tarbiyasinin waziypalari ham mazmuni.

Miynet jamiyetlik rawajliniwdin deregi, barliq materialliq ham ruwhiy talaplardi qandiriwdin tiykargi sharayatlari, sonin menen birge insan omir iskerliginin tiykargi formasi, insan omirinin mazmuni ham har bir jamiyet agzasinin waziypasi, shaxs rawajlaniwinin tiykari. Miynet ayemnen jamiyettin adep-ikramliliq printsipi esaplanip kelingen.

Madeniyatli insan miynetsuyiwshi bolip jetilisedi. Miynetti suymeytugin ham qadirlemeytugin adamnan madeniyatli insan shiqpaydi. Insanni sanaligi, tarbiyalanganligi daslep miynetke bolgan qarim-qatnasiginda korinedi.

Miynet insandi gozzalliqqa iytermeleydi. Miynetsiz turmis mazmunsiz otedi. Miynet etpeytugin insan omiri qiziqsiz. Ol ruwhiy jarli, fizikaliq azzi boladi. Uzaq omir suriw siri ham miynet. Miynet etpesen hatteki talant ham sonedi, miynet har qanday qabiletti rawajlandiradi. Terlep islengen miynet erte miywe beredi, miynetten qabilet, qabiletten talant, onnan bolsa daho payda boladi. Hammesinin` tubinde shin kewilden islengen miynet jatadi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

Miynet baxit timsali ekenligi hammege belgili. Insan jaralgannan beri miynet iskerligi menen shugillanip kelgen.

Insan omirinde miynettin ahmiyeti hamme waqit barliq xaliqlardin en asl perzentleri - danishpanlari, alim fazillarinin diqqat orayinda bolgan.

Miynet har qanday materialliq ham ruwhiy bayliqlardin tiykargi deregi, sonin menen birge shaxsti har tarepleme kamal taptiriwdin zarur kurali. Miynet protsessinde insaniy sezimlerdi aktiv payda boliwi ushin qolayli sharayatlar jaratadi ham har bir insanda ruwhiy qaniw payda etedi.

Har bir bala mektepke shekemgi tarbiya jasinan baslap miynette qatnasiwi zarur. Balalar baqshasinda, shanaraqta orinlanatugin onsha kuramali bolmagan ar bir tapsirma onin kundelikli waziypasina aylaniwi kerek.

Bala miynettin ahmiyeti ham negizin tusinip jetiwi ushin pedagog ulkenlerdin miyneti, balalardin ozleri orinlaytugin miynet turlerin baqlaw juzesinen ekskursiyalar sholkemlestiride.

Balalar kuriwshilardin miynetin baqlap atir deylik. Kurilis maydanshasina ulken-ulken bloklar keltirip, olar koterme kran menen tusiriledi. Keyin balar gerbish teriwshiler, boyawshilar miynetin baqlaydi.

Balalardin kurilis penen tanisiw dawaminda bilip algan barliq qiyal etiw ham tusinikleri, olardin kozi aldinda ajayip imarat qurip atirgan insanlar miynetinin gozzalligi payda boladi.

Mine, tarbiyashilar balalar diqqatin ilay idislarga gul saliwshi insanlar miynetine karatadi. Balalar tarbiyashi menen birgelikte olardin sheber sizgan suwretleri natiyjesinde ilay idislardin har qiyli korinisinen zawiqlanip, GOlardin qollari gul ekenG deydi.

Bulardin barligi balalarda insanlar miynetine muhabbat oyatadi. Pedagog balalardi miynettin materialliq bayliq keltiriwshi tarepi ham, estetikaliq tarepin ham kore biliwge uyretedi. Aprel kunlerinin birinde tarbiyashi balalrdi terek gullep turgan bagqa alip kiredi. Dollarga kum sewilgen, terekler haq penen aqlangan. Gullerdin atirapinda harreler uship juripti. Bulardin hammesi balalarda ajayip zawiq keshirmelerin oyatadi.

Miynet balalardin fizikaliq, tuwri rawajlaniwinda zarur shartlerdin biri esaplanadi. Miynette bala ozinin islew, hareket etiw talabin qandiradi, hareketlerdin aniq boliwin tamiyinleydi. Miynet protsessinde bala organizminin uliwma omir iskerligi, onin shidamligi artadi.

Balalardin har qiyli miynet protsesslerinde katnasiwlari, ulkenler miyneti menen tanisiwlari olardin dogerek-atiraptagi omir aqqinda, insanlardin oz-ara qarim-qatnasiqlari aqqinda, zatlar ham olardin ozgeshelikleri, materiallarga islew beriw usillari haqqinda, kurilmalar ham asbaplar haqqinda belgili sawlelendiriwge iye boliwga jardem beredi.

Miynet balalardan diqqat, tkir ziyreklik, tapqirliq, bilip algan uqip ham konlikpelerdi ameliyatda qollay biliw, doretiwshilik qabiletleri iyelewdi talap etedi. Miynet protsessinde balalar ayirim is turlerin anlatiwshi bir qancha tusinik ham atamalardan paydalaniwga, orinlangan istegi izbe-izlikti soylep beriwge tuwri keledi. Bular bala tilin jana sozler menen bayitadi, onin logikaliq baylanisli turde grammatik aliq tarepten tuwri qaliplesiwge imkan beredi.

Balalardi en apiwayi miynet kurallari, materiallarga islew beriw usillari menen tanistiriw kerek. Baqshadagi miynet olardi mekteptegi politeknikaliq talimge tayarlaydi.

Miynettin adep-ikramliliq kimbati onin jamiyet ushin qanshelli ahmiyetke iye ekenligi menen belgilenedi. Miynet har bir balani oz miynetinin sotsialliq ahmiyetin tusinip jetiwge, onin jamiyet omirine kirip bariwga, ozin usi jamiyettin agzasi deb seziwge imkaniyat jaratadi.

Har bir bala shanaraqta , balalar miynetinde oz ulesi barligin seziwi lazim. Isti usi takilette sholkemlestiriliwi bolalarda jamaatshilik ham intizamliliqti, bursh sezimin tarbiyalaydi. Sonin menen balalardi jamaat miynetine tarbiyalaw zarur ahmiyet kasb etedi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

Miynettin balalardi aqliy tarepten rawajlandiriwdagi ahmiyeti sonda, miynet protsessinde olar barliqti aktiv anglay baslaydi.

Baqsha jasinan baslap balalarga miynet tarbiyasin beriw olardi estetikaliq ham fizikaliq tarepten rawajlandiradi.

2. Balalar miynetinin ozine say tarepleri ham tarbiyaliq ahmiyeti.

Jas awladqa miynet tarbiyasin beriw maselesi hazirgi dawirde en aktual tema esaplanadi. Miynet har bir insan kamalatina ham uliwma jamiyet rawajlaniwinda zarur ahmiyet kasp etedi. Baqsha jasindagi balalardi fizikaliq, aqliy, adep-ikramliliq ham estetikaliq tarepten tarbiyalawda miynet tarbiyasi zarur ahmiyetke iye.

Miynet har bir jas topardagi balalardin ozine say ozgesheliklerin itibarga alip sholkemlestiriledi, ogan tuwri basshiliq etkende gana jeterli natiyjege erisiw mumkin.

Mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalar miynetinin ozine say tarepleri kop alimlar tarepinen alip barilgan ilimiy islerde ken uyrenip shigilgan.

Balalar miynetinin zarur belgisi onin belgili maqsetge qaratilganligi. Kishi baqsha jasindagi balalardin miyneti bir protsesske say hareket bolip, ol tek gana ulkenlerdin basshiligi natiyjesinde gana amelge asiriliwi mumkin.

Bala kubiklardi bir jaydan ekinshi jayga mashinadan stolga, stoldan mashinaga koshiredi h.t.b. Tarbiyashi basqa stol ustindegi kubiklardi korsetip,oni mashinada shkafga alip bariw kerekligin aytadi. Bala kubiklardi mashinasinda shkafga tasiw baslaydi ham jayina tartipli etip jaylap qoya baslaydi. GQatnawG bir neshe marte takirarlanip, barliq kubiklar jayina jiynastirilip qoyiladi. Balalar iskerliginde maqset payda boladi. Keyingi gezekte balanin ozi oynap atirgan doslarina oynap bolgannan keyin oyinshiqlardi mashinada jayina alip barip qoyiwdi aytadi.

Ulken topar balalarinda oz betinshe maqset qoyiw qabileti materialliq natiyje beretugin miynet turlerinde natiyjeli rawajlanadi.

Iskerlikti rejelestiriw miynet tarbiyasinin zarur bolimi esaplanadi. Balalardi baqlaw olar iskerliginin tartibsiz, rejesiz ekenligin korsetedi. Balalar bunday hareketler arqali bir natiyjege erisiw ushin juda kop waqit ham kush sarplaydi, sonin menen bir waqitta oz islerinen ozleri qaniqpaydi.

Tarbiyashi balalardi oz iskerliklerin shamalap rejelestirip aliwlarina uyretiw ham olar iskerliklerine basshiliq etiw lazim. Sonday etip, barliq baqsha jasi dawirinde miynet ham oyin oz-ara baylanisli xaolda keshedi, biraq har qanday halda ham balalar miynetin oyinga aylandiriw, olardin parqin joqqa shigariw natuwri bolar edi. Tarbiyashilar ham ata-analar tasirinde aste-aqirin balalar miyneti oz waziypasi, mazmuni, metodi ham sholkemlestiriliwi menen oz betinshe iskerlik sipatinda ajiritip bariladi.

Miynetde onin beretugin samarasi iskerliktin majburiy, bolimi esaplanadi. Biraq balalar menen alip barilatugin tarbiyaliq iste miynet natiyjesine balalarda miynetke hawes sezimin tarbiyalaw ushin jardem beretugin pedagogikaliq faktor deb qaraw kerek.

Miynetde natiyjege erisiwde, miynet uqipliliqlarin qaliplestiriwde pedagogtin ham balalar tenleslerinin bahasi ham ozine-ozi baha beriw ulken ahmiyetke iye. Balalar jasagan buyimlar oyin ham shinigiwlarda qollanilsa, olar ozleri jasap atirgan buyimlar janede sipatli boliwga umtiladi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasi dawirinde balalardin jasi ulkeyiwi menen miynet sebepleri ham ozgerip baradi. Ya.Z.Neverovich, L.E.Obraztsovlardin alip bargan ilimiy izleniwleri natiyjesi sonni korsetedi, balalardi ulkenler miyneti menen tanistiriw arqali olar ulkenlerden miynettin jamiyetlik sebebin erte ozlestirip alar eken.

Biraq olar bir isti oz betinshe orinlagandagana oz miynetleri basqalar ushin paydali ekenligin sanali rawishte bilip aladi.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:52]

Maselen, analar ham kempir opalar ushin 8 martqa sawga tayarlaw, kishi topar balalari maydanshasin jiynastiriwga jardemlesiw, jirtilgan kitaplardi jamap beriw, kontsert ham teatr qoyip beriw ham basqalar balalarda miynettin belgili natiyjesine umtiliw oyatadi, iskerliktin jamiyetlik sebeplerin anlatip, miynetke hawesin, isti orinlawda balalardin oz aldilarina qoyatugin talaplardi asiradi.

V.I.Loginovanin alip bargan ilimiy-izertlew islerinde aytiwinsha balalarga miynet tarbiyasin beriw ushin olar miynet ham miynet uqipliliqlari haqqindagi bilimler sistemasin ozlestirip aliwlari kerek eken.

1. Miynet maqset qoyiw ham onin natiyjesin belgilep aliwdan baslanadi maqset-miynet suwreti.

2. Miynet etiwden kozlengen maqset boyinsha kerekli materiallardi tanlap aliw.

3. Materialdi islew ushin kerekli asbaplardi tanlap aliw.

4. Natiyjege erisiw ushin miynet hareketlerin orinlaw.

Bul sistemani tomendegi sxemada keltiriw mumkin, maqset, miynetti tanlaw, materialdi tanlaw, miynet iskerligi-miynet qurallari, miynet natiyjesi.

Sonday etip, mektepke shekemgi tarbiya jasi dawirinde miynet iskerligi qaliplestiriledi. Pedagog basshiliginda miynettin jamiyetlik sebeplerin hamme zarur tarepleri qaliplesedi. Ulkenler miyneti ham onin jamiyetlik ahmiyeti haqqindagi bilimler ozlestirilip alinadi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasi dawirinin ozine say tareplerinen jane biri balalar miynetinin oyin menen baylanisliligi.

Oyin protsessindegi qanday da hareket har dayim bir miynet protsessin sawlelendiriwge bagdarlangan boladi. Ekinshi tarepten, miynet protsessin orinlawda oni oyin formasina aylandiradi, maselen, japraqlardi zambirlerde tasiydi, mashinalarda juredi.

Sonin menen birge ozinin ozgesheligi, mazmuni, juzege keliw sebebine kore miynet ham oyin bir-birinen pariq qiladi. Miynette maqset qoyiladi, oni amelge asiriw, natiyjege erisiw ushin shart-sharayat jaratiladi, kurallar izlep tapiladi. Oyinda bolsa balalar ulkenlerdin miynet iskerligine elikleydi. Oyinda miynet siyaqli bir aniq natiyjege erisilmeydi, biraq ol miynet siyaqli balalarga quwanish bagishlaydi, olar ozlerinde qanaatlaniw sezimin sezedi. Oyinda bala oz oylaganin rawajlandiriwi jetekshi roldi oynaydi, miynette natiyjege erisiw ushin miynet hareketlerin orinlaydi. Oyinda balanin oylagan narsesi jetekshi roldi oynaydi, miynette bolsa natiyjege erisiw jolindagi miynet hareketleri, oyin ozinin rawajlaniwindagi har qanday basqishta toxtaliwi mumkin, miynette bolsa albette kozlengen natiyjege erisiledi.

Balalardin miynet iskerligi qashan ham qanday etip oyinnan ajiratiladi . Kishi baqsha jasindagi balalar miynetinin tiykargi turi oz-ozine xizmet. Bul kishi balalar ushin mashaqatli is. Sonin ushin bul jastagi balalardi miynetin bul Turine uyretiwde kobinshe oyin waziyyatlarinan paydalaniladi. (GQuwirshaqti seyilga atlandiramizG, GQuwirshaqti uyqilatamizG ham usilarga uxsas). Daslep balalar oyin obrazi arqali miynetke uyretiledi. Usi avrqali balalar isenim menen hareket qiliwdi uyrenedi.

Aste-aqirin oz-ozine xizmet etiw uqip, konlikpeleri qaliplesip baradi.

3. Balalar baqshasinda miynet tarbiyasinin waziypalari ham mazmuni.

Miynet tarbiyasinin tiykargi maqseti balalardi har tarepleme rawajlandiriw, adep-ikramli etip tarbiyalaw, keleshektegi miynet iskerligine ruwhiy tarepten tayarlaw, miynet etiw qalewshiligin sindiriwden ibarat.

Miynet tarbiyasinin waziypalari har qiyli, sonin ushin olardi toparlar boyinsha tomendegishe bolimlerge ajiratiladi.

Birinshi topar waziypalari balalardin oz betinshe miynet iskerligine pedagogikaliq tasir korsetiw menen belgilenedi.

1. Balalardi maqset qoyiwga, miynet uqipliliqlarin, konlikpe, miynet madeniyati boyifnsha kerekli materiallar ham miynet qurallarin tanlap aliwga uyretiw.

2. Balalarda bolajaq miynet iskerligin qaliplestiriw, miynet protsesslerin miynetke qatnasiwshilar ortasinda bolistiriw, miynetde jaqsi natiyjelerge erisiw uqipliliqlarin qaliplestiriw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:55]

3. Miynet iskerliginin daslepki jamiyetlik sebeplerin qaliplestiriw, buyimlar ham hareketlerge qiziqiwshiliq oyatiw arqali miynet natiyjelerine erisiw, ulken toparlarda bolsa miynettin jamiyetlik ahmiyetli ekenligin tusinip jetiw.

Ekinshi topar waziypalari ulkenler miynetine unamli qatnasti tarbiyalawga qaratilgan.

1. Balalarga ulkenlerdi qanday natiyjelerge erisiw ushin miynet etip atirganligin tusindiriw.

2. Balalarda miynetkeshlerge xurmetti, olarga qolinan kelgenshe jardem beriw qalewshiligin tarbiyalaw.

3. Ulkenlerdin miynet natiyjelerin asrab-abaylawga uyretiw.

Ushinshi topar waziypalari miynet iskerliginde bala shaxsin qaliplestiriwge qaratilgan.

1. Balalarda miynetsuwiwshilik, har qanday miynetde qatnasiw, baslagan isti aqirina jetkiziw ushin bar kushin ayamaw, oz jeke minyetine qaray tuwri qarim-qatnasti tarbiyalaw.

2. Juwapkershilik, oz betinshelik, maqsetke qaratilganliq, sholkemlestiriwshilik ham aktivlik, sabirliq, shidamliliq siyaqli bala shaxsinin adep-ikramliliq sipatlarin tarbiyalaw.

3. Madeniy xuliq ham oz tenleslerine qaraganda unamli qrim-qtnasti tarbiyalaw, oz-ara kelisilgen halda birge isley aliw, jamaat islerinde natiyjege eriskenshe oz miyneti menen qatnasiw, ozi ham ortaqlarinin miynetin shin kewilden bahalaw, jardem beriw.

Mektepke shekemgi tarbiya mekemelerinde miynet tarbiyasi eki bagdarda amelge asiriladi.

1) Balalardin ozin miynetke uyretiw.

2) Ulkenler miyneti menen tanistiriw.

Balalar miynetinin mazmuni GBalalar baqshasinda talim ham tarbiya dasturiGnin birinshi ham ekinshi kishi toparlar ushin GMiynet iskerligi ushin negiz tayarlawG boliminde, orta, ulken ham mektepke tayarlaw toparlarinda bolsa GMiynetG boliminde berilgen.

Ulkenler minyeti menen tanistiriw hamme jas toparlari ushin GShinigiwlardi talim beriwG, GDogerek-atirap penen tanistiriw ham jamiyetlik omir kublislarina qizigiwdi tarbiyalawG bolimlerinde berilgen. Ulken ham mektepke tayarlaw toparlari ushin qol miynetinin mazmuni GQuriw-jasawG boliminde berilgen.

Dasturde balalar miynetine oz betinshe iskerlik ham adep-ikramliliq tarbiyanin kurali sipatinda qaraladi.

Mektepke shekemgi jastagi balalardi ulkenler miyneti menen tanistiriw

Reje

1. Ulkenler miyneti menen tanistiriw

2. Baqshada balalar miynetin sholkemlestiriw

1. Ulkenler miyneti menen tanistiriw.

Talim tarbiyaliq istin mazmuni. Mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalardi ulkenler miyneti menen tanistiriw arqali olarga ulkenlerdin miyneti jamiyetlik paydali miynet bolip, zatlar ham buyimlardi jaratiwga qaratilganligi, olar har bir insan ham putin xaliq ushin zarur ekenligi haqqinda tusinik berip bariladi. Maselen, osimliklerdi, haywanlardi qorgaw arqali olardin alinatugin mahsulot kimler ushin ham ne maqsette isletiliwi haqqinda bilim ham tusinikler berip bariladi.

Ulkenlerdin miyneti menen tanistiriw jane tomendegi maqsetti kozlep ham amelge asiriladi ulkenler miyneti haqqinda aniq bilim ham koz aldinizga elesletiw beriw, miynetti ham miynet natiyjelerin qadirlewge uyretiw,miynetge qizigiw ham muhabbat oyatiw,miynet etiw umtiliwshiligin tarbiyalaw ham isti sipatli orinlawga uyretiw.

Ulkenler miyneti menen tanistiriwdin tiykargi mazmuni tomendegilerden ibarat.

-har bir insan miynetinin jamiyetlik negizi,

-miynetkeshler ortasindagi unamli oz-ara jardem beriw qatnasi,

-har qanday kasip ham zarur ekenligin tusindiriw.

Miynet iskerliginin tiykargi bolimleri menen tanistiriw.

-miynettin maqseti, onin jamiyetlik ahmiyeti,

-materiallardi tanlaw (miynet materiallari),

-uskenelew (miynet iskerligi ushin orinlanatugin miynet hareketleri).

-natiyje-miynet onimi.

Balalar baqshasi dasturine muwapiq har bir jas topardagi balalar ulkenler miyneti haqqinda tomendegi bilimdi iyelep aliwi lazim.

Kishi topar 1. Ayirim kasip yielerinin miynet potsessi.

2. Miynet protsessindegi miynet hareketleri.

3. Miynet protsessin amelge asiriw ushin kerekli material.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:55]

4. Belgili bir miynet protsessin orinlaw ushin uskeneler.

5. Miynet natiyjesi.

6. Insan miynetinin jamiyetlik ahmiyeti.

Orta toparda miynet haqqinda qosimsha bilimler beriledi.

1. Hareket sipati haqqinda

2. Insannin mynetin jenillestiriwshi kurilmalar.

3. Insanlardin miynetke muhabbati.

Ulken ham mektepke tayarlaw toparinda jana bilimler beriledi.

1. Insanlar miynetin jenillestiretugin mashina ham mexanizmler haqqinda.

2. Insanlar miyneti jamaat xarakterinde ekenligi haqqinda.

3. Jamaat miyneti protsessinde insanlardin oz-ara qarim-qatnaslari haqqinda.

4. Miynet qahramanlari, xalqimizdin miynet dasturleri haqqinda.

Ulkenler miyneti menen tanistiriwdin kural ham metodlari. Balalar baqshasinda balalardi ulkenler miyneti menen tanistiriw har qiyli sholkemlestiriwshi jollar ham metodlar arqali amelge asiriladi. Birinshi jol – ekskursiya, shinigiw, maqsetli seyiller arqali balalardi ulkenler miynetine jaqinlastiriw. Bunda baqlaw, kino ham diafilm, diapozitiv, teleesittiriw, adebiy adebiyat, korgen ham esitgeni haqqinda gurrin, tarbiyashi ham balalardin gurrinleri, tarbiyashinin gurrini ham tusindiriwi, didaktikaliq oyinlar siyaqli har qiyli metodlardan paydalaniladi.

Ekinshi jol - shinigiw ham shinigiwdan tisqari waqitlarda ulkenler miynetin balalarga jaqinlastiriw. Gigienaliq ham pedagogikaliq tarepten mumkin bolgan islerdi (imaratti tazalaw, idis juwiw, juwilgan kirlerdi utiklew, bayram kiyimlerin tigiw, balalar menen oyin, shinigiw ushin kerekli materiallardi tayarlaw ham basqalar) balalar aldinga orinlaw. Baqlaw, koresetip tusindiriw, gurrin, tarbiyashinin soylep beriwi ham usigan uxsas materiallardan paydalaniladi. Baqlawdan keyin balalar menen usigan uxsas miynet turlerin sholkemlestiriw maqsetqe muwapiq bolar edi, kitapxanaga barip kelgennen keyin jirtilgan kitaplardi jamaw, modalar atelesine barip kelgennen keyin kuwirshaqqa kiyim tigiw h.t.b.

Ushinshi jol - balalardin ulkenler menen birgeliktegi miynetleri. Balalardin ulkenler menen birgeliktegi miynetleri har qiyli boliwi mumkin (xana osimliklerin juwiw, imarattin ishin tazalaw h.t.b.).

Balalardin ulkenler menen birgeliktegi miynetlerin sholkemlestiriw formalari ham is mazmunina qarap har qiyli boladi.

1. Tiykargi isti ulkenler orinlaydi, balalar qollarinan kelgenshe jardem beredi.

2. Tarbiyashi isti baslap beredi, qalgannin balalar ozleri oz betinshe dawam ettiredi.

3. Ulkenler baslap beredi, balalar dawam ettiredi, keyin bolsa balalar ham ulkenler birgelikte orinlaydi.

Balalar ulkenler menen bigelikte miynet etiwleri arqali minyet uqipliliqlari ham konlikpelerin tez ham ansat iyelep aladi, olardin ulkenler miyneti haqqindagi bilimleri bayiydi, bunday miynet balalarga quwanish bagishlaydi.

Balalardi ulkenler miyneti menen tanistiriwda hamme metod ham kurallardan ken turde paydalaniladi.

Orta topar balalari menen asxanaga ekskursiya sholkemlestirib, ulkenler miyneti menen tanistiriladi (ulgili konspekt).

Tema. Aspazdin miyneti.

Maqset. Balalardi aspazdin miyneti menen tanistiriw, balalarga onin miyneti mazmuni, natiyjesi, ahmiyeti haqqinda bilim beriw, miynet protsessi, aspazdin miynetin jenillestiriwshi uskeneler menen tanistiriw.

Ekskursiyanin barisi. Azanga shaydan keyin tarbiyashi balalardi oz atirapina toplap tomendegi sorawlar boyinsha gurrinlesedi.

1. Bugin bizler azanda ne jediq

2. Awqat mazali pisirilgenba

3. Bizlerge azanga awqatta kim tayarlap berdi.

Balalardin juwaplarinan keyin tarbiyashi balalarga soylep beredi. Azangi awqat, tuski awqat, keshki awqatti baqshada aspaz tayarlaydi. Aspaz hamme awqatlar mazali, shirayli, oz waqtinda tayar boliwi ushin hareket qiladi. Aspaz asxanada isleydi. Bizlerdin baqshamiz asxanasinda eki aspaz isleydi Gulchehra Bahadirovna ham Sanobar Karimovna. Biz sizler menen asxanaga barip, aspazlarimiz qanday islep atirganin koremiz. Olardin islerine kesent bermeslik ushin ozlerinizdi adepli tutin ham asten soylesin.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:55]

Asxanaga barganimizda aspazlarga GAssalamu aleykumG deysizler.

Balalar asxanaga barip aspazlarga salam beredi. Aspazlar ham balalardin salamina alik alip, ishkerige - asxanaga miraat etedi.

Tarbiyashi Gulchehra Bahadirovna, Sanobar Karimovna, sizler balalarimizga juda mazali awqatlar pisiria beresizler, bunin ushin sizlerge ulken rahmet. Olar sizler tayarlagan awqatlardi ishteyi menen jep salamat ham bekkem bolip ospekte. Olar sizlerdin awqatlardi qanday tayarlaytuginigizdi kormekshi.

Aspaz Gulchehra Bahadirovna balalarga asxanani, ol jerdegi ulken plitani, stollar, idislardi korsetedi ham atin aytadi. Keyin bunday deydi, GPlitanin ustinde turgan ulken kastryulkalarda sizlerge suyiq awqatlarda tayarlaymiz. Bugun tuski awqatga mashaba pisiremizG. Ogan ketetugin zatlardi balalarga korsetip, atin aytadi. Zatlardin qaysisin qanday isletiwdi korsetedi ham soylep beredi, kartoshkani tazalap, juwiladi, oni mine bunday formada kesiledi, piyazdin sirtin tazalap , juwiladi ham mine bunday tuwraladi h.t.b. Keyin kartoshka tazalaytugin mashinani isletip korsetedi, balalar elektr gosh maydalagishti koredi, keyin balalar aspazlardin awqat tayarlawin koredi.

Juwmaqlawshi gurrin. Tarbiyashi, aspazimiz har bir awqat ushin kerekli zatlardi tanlap aladi ham olarga islew beredi, tazalaydi, pishaq penen kesedi, qamir iyleydi, quwiradi, pisiredi. Aspaz ushin qanday aspablar kerek. (Balalardin juwaplari).

Tarbiyashi. Demek, aspazga plia, stollar, idislar ham harqiyli asbaplar kerek (hammesinin atin takararlaydi). Aspazga qanday mashinalar jardem beredi (Balalardin juwaplari).

Tarbiyashi. Kartoshkani tazalaw juda qiyin ham ogan kop waqit ketedi. Goshti maydalaw ham qiyin, qamir iylew ham kush ham waqitti talap qiladi. Bul islerdi ansat ham tez orinlawda aspazlarga mashinalar jardem beredi (atin aytip shigadi). Aspazlarimiz qanday isleydi. (Balalardin juwaplari).

Tarbiyashi. Aspazlarimiz oz-ara birgelikte bizlerge awqatlardi tez ham mazali etip tayarlap beredi. Asxanani korin hamme jaq taza, hamme idislar, kiyimleri ham taza.

Aqirinda aspazlar balalarga oyinshiq idislar sawga qiladi ham mine endi sizler awqatlardi qanday tayarlawdi bilip aldiniz, quwirshaqlarinizga mazali awqatlar tayarlap berersizler, dep aytadi.

Tarbiyashi ham balalar aspazlarga hamme xizmetleri, sawgalari ushin minnetdarshiliq bildiredi ham xoshlasip shigip ketedi.

Sonday etip, ulkenler miyneti menen tanistiriw balalar miynet ham adep-ikramliliq tarbiyasinin bolegi esaplanadi.

2. Baqshada balalar miynetin sholkemlestiriw.

Miynet etiw har dayim bolip, onda hamme balalar qatnassa ham ulkenler miyneti menen tanistirip barilsa, ol tarbiya kuralina aylanadi.

Mektepke shekemgi tarbiya jasindagi balalar tomendegi miynet turlerine tartiladi. oz-ozine xizmet etiw, xojaliq miynet, tabiyat qushagindagi miynet ham qol miyneti.

Oz-ozine xizmet etiw. Bul balalar miynetinin bir turi bolip, onda balalar erte jasinan baslap oz betinshe awqatlaniwga, juwiniwga, kiyiniw ham sheshiniwge, oyinshiqlarin jiynastirip qoyiwga uyretiledi. Oz-ozine xizmet etiw protsessinde balalarda oz betinshelik, belgili maqset penen hareket etiw siyaqli sipatlar qaliplesedi, balalar qollarinan kelgen isti ozleri orinlawga uyrenedi. Oz-ozine xizmet balalarda apiwayi miynet turlerine qaraganda qizigiwshiliq oyatadi, tartipli boliwga, adepke uyretedi.

Balalar xojaliq miyneti balalar baqshasinda ham shanaraqta tartiladi. Onin mazmuni har qiyli boladi. Xana ham baqsha maydanshasin jiynastiriw, shay idislarin, quwirshaq kiyimleri, mayda zatlardi juwiw, shinigiwgi kerekli materiallardi tayarlap qoyiw, shinigiwdan keyin stol ustindegi zatlardi jiynastirip aliw h.t.b.

Tabiyattagi miynet balanin har tarepleme rawajlaniwinda zarur ahmiyetke iye bolip, osimlik ham haywanlar, jil mawsimleri, jansiz tabiyat haqqindagi bilimler deregi, balalarda miynetsuyiwshilikti, tabiyatqa abayli qarim-qatnasiqti tarbiyalaw kurali,sonin menen birge balalar miynettin`

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 6:55]

bul turi arqali topraqti egiwge tayarlaw, osimlik ham hayanlardi asiraw siyaqli bir qansha miynet uqipliliqlari ham konlikpelerin iyelep aladi. Miynetin tiykarinan ashiq hawada sholkemlestiriliwi balalar organizmin shiniqtiradi, olardin sawligin bekeemleydi.

Qol miyneti - shinigiw, oyinlarga miynet iskerligi ushin zarur bolgan oyinshiq ham qurilmalardi tayarlaw boyinsha balalar miyneti (qagaz qiyindilarin taslaw ushin, osimlikler urukgi ushin kutishalar, quwirshaq kiyimleri, qalpaqshalar, ham usigan uxsas zatlar tayarlaw).

Qol miynetin orinlaw arqali bala natiyjege erisedi- narse, zat payda boladi. Balalar jabistiriw, boyaw, qirqiw, shege qagiw, tigiw ham usigan uxsas apiwayi miynet uqipliliqlari ham konlikpelerin iyelep aladi. Olarda doretiwshilik, tapqirliq, ziyreklik sezimleri osedi.

Balalarda miynet iskerligin qaliplestiriw. Miynet iskerligi-har qiyli miynet protsesslerinen sholkemlestirilgen, har qiyli miynet turlerin birlestiriwshi ken tusinik. Miynet potsessi-miynet iskerliginin ozine say bir bolegi bolip, onin quraminda bolsamiynet iskerliginin hamme bolimleri, miynettin maqseti, material ham miynet qural-jaraqlar, bir natiyjeni juzege keltiriw maqsetinde erisiw ushin sarp etilgen barliq miynet hareketleri, miynet sebepleri ham miynetonimleri darhal kozge taslanadi.

Mynet iskerligin iyelew-bul birinshi gezekte miynet protsessin onin bolimleri menen birgelikte iyelep aliw. Sogan qarap balalardin miynet tarbiyasi waziypalari belgilenedi ham olar tomendegilerden ibarat.

1. Balalardi bolajaq miynet iskerligi aldinan maqset qoyiwga uyretiw.

2. Miynet proyessin, miynet iskerligin en apiwayi rejelestirip aliwga uyretiw.

3. Oz is jayin tayarlap aliwga, miynet madeniyatina uyretiw.

4. Miynet uqipliliqlari ham konlikpelerin uyretiw.

5. Orinlangan miynettin natiyjesi, sipati ham ahmiyeti, qansha waqitta orinlanganina qarap ozinin ham basqalardin isin duris bahalawga uyretiw.

6. Miynetiskerligi sebeplerin qaliplestiriw.

7. Jamaat miynet iskerligi waqtinda balalarda unamli qarim qatnasiqlardi qaliplestiriw.

Maqset qoyiw. Maqset qoyiw ulkenler miraat etken maqsetti qabil etiwden baslap ozi oz betinshe maqset qoya algansha rawajlanip baradi (osimliklerge suw quwiwdan og\ni ostirgenshe). Balalardin oz aldilarina maqset qoyip is orinlawlarin rawajlandiriw ushin tomendegilerge amel etiw zarur.

-balalar miynet etiwden kozlengen maqsetti tusinip jetiwleri kerek (ne ushin ol yamasa bul isti orinlawlari kerek, onnan kozlengen natiyje ne),

-kutilgen natiyjeni suwret, qurilma ham usigan uxsaslar tarzinde korsetpeli sawlelendiriw ete biliw,

-istin molsherdengen waqtinda orinlaniwi,

-balalar kushi jetetugin islerdi etiw (maselen, osimliklerdi suwgariw, olardi gamhorliq etiw ham usigan uxsaslar) kerek. Bala oz miynetinen belgili bir natiyjege iye boliwdi anlap jetken tagdirde gana ol miynet iskerliginin maqsetin oz betinshe belgileydi ham qalewi menen miynet etedi.

Miynet uqipliliqlari ham konlikpelerin iyelep aliw-mektepke eshkemgi tarbiya jasindagi balalar miynet proyessinin zarur bolimi esaplanadi. Eger bala miynet hareketlerin bilmese, ol hesh qashan miynet natiyjesine erise almaydi. Balalar miynet uqipliliqlari ham konlikpelerin iyelep algandagana miynet protsessi protsessin shin kewilden orinlaydi. Maselen tigiwde jipti olshep kesip aliw, iynege otkiziw, ushin tuyiw, tigiw, oyinshiq jasaw ushin bugiw, taxlaw, muyeshlerin bugiw, qirqiw, tigiw siyaqli miynet hareketlerin iyelep aliwlari kerek boladi. Bul is hareketlerin belgili tartip penen orinlaw ushin har bir bala oz miynet iskerligin rejelestirip ala biliwi kerek.

Miynet protsessin rejelestiriw tomendegilerdi oz ishine aladi, maqset qoyiw, miynet iskerligi ushin kerekli is qurallarin tayarlap aliw, qaysi hareketlerdi qaysi izbe-izlikte orinlaw kerekligin ham onnan kutilgen natiyjeni aniqlap aliw, is jayin jiynastirip qoyiw.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 7:00]

Oqitiw jumislarin sholkemlestiriwdin sabaq xam basqa turlerinde oqiw isleri -

jamaat, topar, jeke turde alıp barıladı. Sabaqtin sapali xam natiyjeli boliwi mina

talaplardi saqlawga baylanisli boladi; sabaq mamleketlik bilimlendiriw standarti xam oqiw

bagdar-lamasina muwapiq otkerilip oqiwshilardi olarda korse-tilgen bilim, eplilik konlikpeler

sistemasi menen qurallandirganda; sabaqtin maqseti menen waziypalari, ondagi basli xam

ekinshi darejeli maseleler aniq belgilengende; oqitiwdin magliwmatliq, tarbiyaliq xam

rawajlan-diriwshiliq maqsetinin birligin saqlaganda; oqiwshilardi uliwma insaniy xam milliy

qadiriyatlar ruwxinda tarbiyalawga, olarga milliy ideya menen milliy garezsizlik

ideologiyasin sindiriwge qaratilgan da; respublikamiz turmisi, xalqimizdin danqli otmishi,

baxitli bugingi kuni menen baylanistirilip, ozligimizdi xar tarepleme teren uyretip

oqiwshilarda oz watani, xalqi ushin maqtanish sezimin qaliplestirgeninde; sabaqta xaliq

pedagogikasinin altin gaziynesinen, dunya pedagogikasindagi janaliqlardan, aldingi xam

nova-torliq tajiriybelerden doretiwshilik penen paydalanganda; sabaqta qollanilatugin

metodlar, usillar, korsetpeli xam texnikaliq qurallar, jana pedagogikaliq texnologiyalar duris

tanlanip xam sheber qollanilganda; xar bir oqiwshiga jeke qatnasiqta boliwdi, uqipli,

talantli xam tomen ulgeretugin oqiwshilar menen ayirim islesiwdi tamiyinlegende;

oqiwshilardi bilimdi ozbetinshe izlep tabiwga, bilimdi ozbetinshe iyelew onerin uyreniwge

adetlendirgende; oqiwshilarda ozbetinshe erkin pikirlewdi, jedellikti, doretiwshilik oylaw

menen doretiwshilik uqipliqti rawaj-landirganda;

4.Sabaq turlerinin ulgili duzilisleri

Oqiwshilardi jana bilimler menen qurallandiriw sabaginin ulgili duzilisi;

1.Sabaqtin baslaniwin sholkemlestiriw (1-2 min); 2. Sabaqtin maqsetin xam waziypalarin

aniqlaw (2-3 min); 3. Jana materialdi uyreniwge tiykar bolatugin buringi bilimlerdi eske

tusiriw. (3-5 min); 4.Jana bilimlerdi tusindiriw (12-25 min); 5. °yrenilgen materiallar

boyinsha soraw-juwap otkeriw, xar turli oz betinshe jumislardi sholkemlestiriw (10-15 min);

6.Sabaqti juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw (2-3 min).

Aralas sabaqtin ulgili duzilisi; 1. Sabaqtin baslaniwin uyimlastiriw (1-2 min); 2.

Uyge tapsirmani tekseriw, buringi materiallardi eske tusiriw (8-10 min); 3. Sabaqtin

maqsetin xam waziypalarin belgilew (1-2 min); 4. Jana materiallardi uyretiw (8-12 min); 5.

Otilgen materiallardi bekkemlew (15-20 min); 6. Sabaqti juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw

Birlesken sabaqtin ulgili duzilisi; 1. Kirisiw bolimi (2-3 min); 2. Tiykargi bolim (8-

15 min); 3. Oqiwshilardin oz betinshe jumislarin sholkemlestiriw (16-25 min); 4. Sabaqti

juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw (2-4 min).

Bilim, eplilik, konlikpelerdi bekkemlew sabaginin ulgili duzilisi; 1. Sabaqtin

baslaniwin sholkemlestiriw (1-2 min); 2. Sabaqtin maqsetin xam waziypalarin aniqlaw (2-3

min); 3.

Jazba tapsirmani tekseriw (eger berilse) (8-10 min); 4.

Soraw-juwap otkeriw,

oz betinshe jumislardi orinlaw (25-30 min); 5.

Sabaqti juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw.

Bilim, eplilik, konlikpelerdi reyting tekseriw xam baxalaw sabaginin ulgili

duzilisi; 1. Oqiwshilarga reyting tekseriw xam baxalawdin maqseti, turleri, olshemlerin

tusindiriw, jumisti sholkemlestiriw xaqqinda maslaxat beriw, tapsirmani orinlawga

tayarligin kozden otkeriw (2-3 min); 2. Tekseriw jumisi, tapsirmanin mazmuni xam oni

orinlawdin usillari menen tanistiriw (2-3 min); 3. Oqiwshilardin` tapsirmani orinlawi (30-

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 7:00]

35min); 4. Orinlangan tapsirmalardi jiynap aliw (ayirim-larinin orinlaniwin tekseriw) (2-3

min); 5. Sabaqti juwmaqlaw (1-2 min)

Takirarlaw sabaginin ulgili duzilisi; 1. Oqiwshilardi, oqiw xanasin, oqiw qurallarin

sabaqti baslawga tayarlaw (1-2 min); 2. Sabaqtin maqsetin xam waziypalarin tusindiriw (2-3

min); 3. Soraw-juwap arqali sabaqta qollanilatugin bilim-lerdi eske tusiriw (8-10min);

4.Awizeki, jazba, ameliy xam doretiwshilik bagdardagi jumislardi orinlaw (25-30 min);

5.Sabaqti juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw (2-3 min)

Kirisiw sabaginin ulgili duzilisi; 1.Oqiwshilardi, oqiw xanasin, oqiw qurallarin sabaqti

baslawga tayarlaw (1-2 min); 2.Sabaqtin maqsetin xam waziypalarin tusindiriw (2-3 min);

3.Panler (bolimler) arasinda baylanis jasaw (3-4min); 4.Mugallimnin pange (bolimge)

baylanisli kiris tusindiriwi (10-20 min); 5.Oqiwshilardin xarturli oz betinshe jumislarin

uyimlastiriw (15-20 min); 6. Sabaqti juwmaqlaw, uyge tapsirma beriw (2-3 min)

Juwmaqlaw sabaginin ulgili duzilisi; 1.

Oqiwshilar,

oqiw

xanasi,

oqiw

qurallarinin sabaqti baslawga tayarligin kozden otkeriw. (1-2 min); 2.

Mugallimnin

sabaqtin temasi, maqseti xam waziypalari xaqqinda kiris sozi (2-5 min); 3.

Aldinnan

berilgen sorawlar boyinsha sawbetlesiw xam xar turli ameliy, oz betinshe, doretiwshilik

jumislardi orinlatiw arqali buringi bilimlerdi sistemalastiriw xam uliwmalastiriw (30-40 min);

4.Mugallimnin sabaqti juwmaqlawi, uyge tapsirma beriw (eger zarur bolsa) (2-3 min)

Mashqalali sabaqtin ulgili duzilisi; 1.

Oqiwshilar, oqiw xanasin xam oqiw

qurallarin sabaqti baslawga tayarlaw (1-2 min); 2. Sabaqtin temasin, maqsetin, waziypalarin

tusindiriw (2-3 min); 3.

Mashqala qoyiw, mashqalali jagday duziw (3-6 min);

4.Mashqalani teoriyaliq xam ameliy jaqtan sheshiw (20-30 min); 5.

Mashqalanin

sheshimlerin dodalaw (6-10min); 6. Mugallimnin sabaqti juwmaqlawi (2-3 min); 7.

Uyge

tapsirma

5.Oqitiwdi sholkemlestiriwdin sabaqtan basqa turleri

Oqiw sayaxati. Oqiw sayaxat kerekli zatlardi xam qubilislardi uyreniwge, ilimiy koz-

qarasti, insaniy sipatlardi qaliplestiriwge, oqiwshilardi miynetke uyretiwge xam kasipke

bagdarlawga ulken jardem beredi. Sayaxatti otkeriw sayaxatqa tayarliq, sayaxatti otkeriw

ham sayaxatti juwmaqlaw basqishlarinan turadi. Bunnan basqa oqitiwdi sholkemlestiriwdin

– seminar; ameliyat; fakultativlik sabaq; qosimsha sabaq, konsultatsiya, sawbetlesiw; klasstan

tis oqiw jumislari; pan dogerekleri; oqiw konferentsiyasi; oqiwshilardin uydegi oqiw

jumislari; miynetke uyretiw turleride ushirasadi

6.Dasturiy emes sabaqlar

Dasturiy emes bekkemlew – oyin sabaginin ulgili duzilisi; 1. Sabaqtin baslaniwin

sholkemlestiriw (1-2 min); 2. Uyge tapsirmani oz-ara tekseriw (8-10 min); 3. Oqiwshilarga

dasturiy emes bekkemlew-oyin sabaginin maqsetin xam waziypalarin tusindiriw (2-3

min); 4.Buringi algan bilim, eplilik, konlikpelerin xar turli oyinlardi otkeriw arqali

bekkemlew (25-30); 5. Sabaqti juwmaqlaw, oqiwshilarga sabaq boyinsha reyting ball qoyiw

(2-3 min); 6. Uyge tapsirma (1-2 min)

Dasturiy emes takirarlaw – oyin sabaginin ulgili duzilisi; 1. Sabaqtin baslaniwin

sholkemlestiriw (1-2 min); 2. Buringi algan bilim, eplilik, konlikpelerdi eske tusiriw (6-8

min); 3. Oqiwshilarga dasturiy emes takirarlaw-oyin sabaginin maqsetin xam

waziypalarin tusindiriw (2-3 min); 4. Oqiwshilardi xamme tarepten tendey etip toparlarga

bolip arnawli orinlarga otirgiziw. Topar sardarlarin xam toreshiler quramin saylaw (3-5);

5. Oyin jaristi otkeriw (30-35 min); 6. Bas toreshinin oyin-jarista toparlardin jiynagan

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 7:00]

ballarin xam algan orinlarin esittiriw, siyliqlaw (2-3 min); 7. Mugallimnin sabaqti

juwmaqlawi, kundelik baxalawdi esittiriw (2-3 min); 8. °yge tapsirma beriw (zarurligine

qaray) (1-2 min)

Modulli sabaqtin ulgili duzilisi; 1. Modulli sabaqti sholkemlestiriw (1-2 min); 2.

Oqiwshilardi modulli sabaqtin magliwmatliq, tarbiya-liq, rawajlandiriwshiliq maqsetleri

menen tanistiriw (2-3 min); 3. Oqiwshilardi uyreniletugin tema boyinsha duzilgen modul

bagdarlamasi xam adebiyatlar menen tamiyinlew (2-3 min); 4. Oqiwshilardin modul

bagdarlamasindagi sorawlarga, tapsirmalarga oz betinshe juwap tabiwi, kompyuterde test

sheshiw (20-25); 5. Oqiwshilardin sorawlarga, tapsirmalarga, kompyuter-degi testlerge

bergen juwaplarin dodalaw (10-15 min); 6. Modulli sabaqti juwmaqlaw, kundelik baxalawdi

esittiriw (2-3 min); 7. °yge tapsirma beriw (zarurligine qaray) (1-2 min)

Ozin-ozi tekseriw xam baxalaw ushin sorawlar, maseleler, tapsirmalar xam testler

1.Oqitiw jumislarin sholkemlestiriw turi dep nege aytamiz?

2. Otmishtegi mekteplerde oqitiw jumislari qanday turlerde sholkemlestirildi xam olar

ne ushin zamanlar sinaginan ote almadi?

3. Klass-sabaq sistemasinin artiqmashligi xam kemshiligi neden ibarat?

4. Respublikamiz mekteplerinde oqitiwdin qanday turleri qollaniladi?

5.Oqitiw jumislarin sholkemlestiriwdin sabaq, sabaqtan basqa turlerinde xam

dasturiy emes sabaqlarda oqitiw jumislari qanday turlerde alip bariladi?

6. Xazirgi dawirde sabaqqa qanday talaplar qoyiladi?

7. Xazirgi waqitta respublikamiz mekteplerinde dasturiy sabaqlardin qanday turleri

qollaniladi?

8. Sabaqtin duzilisi dep nege aytamiz xam ol nege baylanisli boladi?

9. Elektronli bilimlendiriw asirinde sabaqtin sapali xam natiyjeli boliwina qanday

jollar menen erisemiz?

10. Kalendarliq-tematikaliq joba degenimiz ne?

11. Basqalardin xam ozinnin sabaqlarindi ilimiy-metodikaliq tallaganda qanday

maselelerge ayriqsha diqqat awdariw zarur dep esaplaymiz?

12. Mugallimnin sabaqqa tayarlaniwi, sabaq jobasin duziwi boyin-sha qanday

tajiriybelerdi bilesiz?

13. Ozinizdin qanigeliginiz boyinsha qalegen klass ushin, qalegen bir tema boyinsha

sabaqtin jobasin duzin xam oni ameliy sabaqta tallawga usinin.

14. Keleshekte ozin oqitatugin pan boyinsha kalendarliq-temati-kaliq joba duzip

uyrenin.

15. Ozinizge tanis bir oqiwshinin uyge berilgen tapsirmani orinlawga qansha waqit

jibergenligin xam onin normaga muwapiqligin aniqlan.

16. Mekteplerde oqitiw jumislarin sholkemlestiriwdin sabaqtan basqa qanday turleri

qollaniladi?

17. Klasslar boyinsha uy tapsirmasinin normasi qanday?

18. Dasturiy emes sabaqlar qanday turlerge bolinedi?

19. Dasturiy emes sabaqlardin ozgeshelikleri xam artiqmash-liqlari qanday?

20. Dasturiy emes sabaqlardin duzilislerine sipatlama berin.

21. Sabaqlardi janasha jobalastiriw xam otkeriw texnologiyasi xaqqinda Siz qanday

pikirdesiz?

22. Ne ushin keyingi jillari uqipli, intali, talantli jaslardi oqitiw- tarbiyalawga ulken

itibar berilmekte?

23. XXI asirde oqitiw jumislarin sholkemlestiriw turlerinde qanday janaliqlar boliwi

mumkin, bir oylap korin.

24. Oqiwshilardin sabaqta oz betinshe islerin sholkemlestiriwde, uyge tapsirma

beriwde xam oni tekseriwde qanday jana tajiriybeler bar?

25. Oqitiw jumislarin sholkemlestiriwde xabar, baylanis texno-logiyalarinin, internet

xam kompyuterdin axmiyeti neden ibarat?

26. Tanis mektepke barip keleshekte oziniz oqitatugin pan boyinsha 2-3 sabaqqa kirip

qollanilgan sabaq turin, onin duzilisin xam basshiliqqa alingan oqitiw printsiplerin

aniqlan`.

Махида Бакхадировна, [18.11.2021 7:00]

27. Sabaqtin mina duzilisi qaysi sabaq turine tan? (sabaqti sholkemlestiriw, uyge

tapsirmani soraw, jana temani tusindiriw, bekkemlew, uyge tapsirma beriw). A) Bekkemlew

sabagi V) Takirarlaw sabagi S)Tekseriw sabagi D) Juwmaqlaw sabagi E) Duris juwap joq.

28. Tomendegi duzilistegi sabaq qanday sabaq turi dep ataladi? Aldagi jumistin

maqsetin tusindiriw, sabaqta qollanilatugin teo-riyaliq bilimlerdi eske tusiriw, oqiwshilarga

tapsirma beriw xam olardin berilgen tapsirmalardi orinlawi, oqiwshilardin ozbetinshe

jumislardi orinlawin tekseriw, uyge tapsirma beriw. A) Takirarlaw sabagi; V) Aralas sabaq; S)

Birlesken sabaq; D) Bekkemlew sabagi; E) Juw-maqlaw sabagi

29. Sabaqti daralap alip bariwdin en natiyjeli jolin korsetin? A) Kushli oqiwshilardi

tomen oqiwshilarga bekitiw; V) Qosimsha sabaq otkeriw; S) Sabaqti orta oqiytugin

oqiwshiga maslastirip alip bariw; D) Kushli, orta, tomen oqiwshilar ushin ilayiqli jumislar

beriw; E) Duris juwap joq.

30. Seminar sabaginin xarakterli ozgesheligin korsetin? A) Seminar

sabagi-oqitiw metodi; V) Seminar sabagi-oqitiwdi shol-kemlestiriw turi; S) Seminar sabagi

tek joqargi klasslarda qolla-niladi; D) Seminar sabaginda oqiwshilardin bayanlamalari tinla-

nadi xam dodalanadi; E) V, S, D.

Oqitiw metodlari ham qurallari.

JOBA

1.Oqitiw metodi, usili xam qurali xaqqinda tusinik

2. Orayliq Aziyanin ulli pedagoglari oqitiw metodlari xaqqinda

3. Hazirgi dawir oqitiw metodlarina qoyilatugin talaplar

4. Oqitiw metodlarinin turleri xam olardin sipatlamasi

5. Oqitiw protsesinde metodikaliq qurallardan paydalaniw

6. Oqiwshilardin oz betinshe jumislarinda jana pedagogikaliq texnologiyani

qollaniw

Mugallimnin bilim beriwdegi xam oqiwshilardin bilim, eplilik, konlikpelerdi

iyelewdegi, olardin koz-qaraslarin qaliplestiriwge, uqipliliqlarin rawajlandiriwga qara-tilgan

birgeliktegi xizmetlerinin, usillarinin jiyindisina oqitiw metodi dep aytiladi. Oqitiw

metodinan basqa oqitiw usili, adisi degen tusinikte qollaniladi. Oqitiw metodi ken tusinik,

oqitiw usili, adisi tar tusinik. Xar bir oqitiw metodi bir neshe Elementlerden quraladi. Oqitiw

metodinin usi Elementlerin oqitiw usillari, adisleri dep ataydi. Misali oqiwshilardi sabaqliq

xam kitap penen islewge uyretiw metodi bir neshe usillardan turadi: oqigan materialdin

jobasin duziw, mazmunin qaytarip aytip beriw, konspekt aliw t.b.

Oqitiw metodinin qurilisina kiretugin xam oqiw materialin ozlestiriwge jardem

beretugin, mugallim menen oqiwshinin is-xareketine oqitiw usili dep aytiladi.

Oqitiw metodi, usili menen bir qatarda oqitiw protse-sinde xar turli oqitiw qurallari da

qollaniladi. Qural, asbap, miynet xam xareket qurali degen manisti bildiredi. Qurallar

jardeminde xar turli jumislar orinlanadi, xare-ketler islenedi. Mugallimnin bilim beriwinde

xam oqiwshi-lardin bilimlerdi iyelewinde jardem beretugin asbaplar menen dereklerge

oqitiw qurali delinedi.

Ferganiy matematika, astronomiya, geografiya, fizika ilimlerinin izertlew metodlarin

jaratti. Oqitiw metod-larin qollanip Damashq xam Bagdad ilimiy oraylarinda, medreselerinde

sabaq berdi. Observatoriya ushin arnawli asbaplar soqti, quyash saatin xam Nil daryasinin

betin olsheytugin qural isledi. Xorezmiy geodeziya, matematika, geografiya, astronomiya xam

basqa ilim tarawlarinda izertlew metodlarin qollanip ilimiy-ameliy jumislar alip bardi.

Birinshilerden bolip induktsiya xam deduktsiya metodlarin qolladi, qosiw, aliw, ko`beytiw,

boliw qagiydalarin jaratti. Sekundti minutqa aylandiriw, qaldiq, korennen shigariw amellerin

oylap tapti. Korgizbeli oqitiw, soraw-juwap, logikaliq bayan etiw, tajiriybe, baqlaw, sinap

koriw metodlarina tiykar saldi. Ol bul oqitiw metodlarin, usillarin xam qurallarin

medreselerde, Bagdadtagi ilim sarayinda (danishpanlar u`yinde) balalardi oqitiwda qolladi.