Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

ла биладигап, хулоса чиқара оладиган ҳар бир 
кишн 
фяқат биргина нарсага: яқин галаба йўлн борми-йўқми, 
деган саволга жавоб беришн шарт. Бунда мен берила- 
диган жавоб кўр-кўрона бўлмаслнгинн истардим. Мен 
кўр-кўрона ишончга қаршимаи, мем бамаънн ишомчни 
иэланман. Иттифоқдошлар коалициясидек энддиятли ва 
парадоксал иттифоқ жаҳон тарихида бўлмаган. Бнр-би- 
рига зид ғоя, интилиш, элемент ва характерлар нлож* 
снэ аҳволга тушиб қолган тақдирдагина бир-бировларч- 
га эарар келтирмай яшашлари мумкнн: мен кониентра- 
^ цион лагерларга қамалгаиларии наэярда тутмоқдамаи. 
у ердя, масалан, бир уйда папа нунцняларн, коммунист
*
31
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

атеистлар ва француз радпкаллари британиялпк кон- 
серпаторлар билаи апоқ-чапок 
бўлнб яшар эмншлар. 
Иложсиэлик иттнфоқ туғднради. Бу иложсйэлнк птти- Л 
фоқидир, ҳеч қандай умид ва ҳеч қандай мақсади бўлма- 
, ган иттифоқднр. Россия, Англня ва Американинг мақ- 
V4, садлари бир-бирига бутуилай эпд бўлса, бизнинг мақса- 
днмиэ ҳаммамизга равшан. Улар ндеологик ннтнлишла- 
рп ҳар хнллиги туфанли ҳаракат қилаётган бўлсалар, 
бизни ягопа мақсад ҳаракатга келтирмоқдаки, биз ун- 
га бутун ҳаётпмизни тпкканмиз. Улар ўртасидаги зид- 
днятлар кучаяётган ва янада кучаяднган бўлса, бизнинг 
бнрлнгимнз, ҳар қачонгнга 
қараганда жнислашганки, 
мен бу огнр ва буюк кампаннянннг кўп йилларн даво- 
{ мнда ана шу жнпслнкка эрншпшга куч сарфлаб келгаи 
\  
эдпм. Душманларнмнз пттнфоқнни дипломатня ёкн бош- 
қа йўллар билан бузпшга иптилиш — хомхаёл. Башарти 
буни ваҳимага тушпш ва истиқболни бой берпш 
деб 
атамасак, унда, хом-хаёлдан бошқа нарса эмас. Уларга 
ҳарбнй зарба бернш бнлангнна, иродамиз букнлмас ва 
куч-қудратимизнинг бнтмас-туганмас эканлигинн намо- 
ймш қилиш бплангнна бу нттпфоқнинг ннқнрозини тез- 
лаштирамиэки, эафарли тўпларимнз 
садоларн остида 
ер билан яксон бўладн 
у. Ғарб демократиясига 
ҳеч ^ 
парса қудратимиани намойиш қилишдан кўра кўпроқ 
таъснр кўрсата олманди. Бнр томондан, Ғарбнпнг са- 
росимага тушишн, иккинчи томондан бнзнннг эарбала- 
рпмнзгина Сталпнни 
ҳушёр қила олади. 
Сталиннинг 
ҳозир урушни Брянск ўрмонларн ёки Украииа далала- 
рнда олиб бормаётганлигини ҳам ҳисобга олинг. Унииг 
қўшинларн Польша, Руминня, Венгрия территорияснда. 
«Ватан»ларидап ташқарига бевосита чиқишлари била- 
ноқ, русларнинг заифлашганн ва маълум даражада ру- 
ҳн тушганн аниқ. Аммо ҳознр менинг бутун диққатим 
русларда ёки америкаликларда эмас. Менннг бутун диқ- 
қат-эътиборим неммсларда! Ф ақат бнзнинг миллатнмиз- 
гнна ғалабага эришншн шарт ва эрншажак! Ҳозиргк 
куида буту.ч мамлакат ҳарбнп лагерга айлантирилган. 
Бутун мамлакат дегапимда Германия, Австрия, Норве- 
гия, Венгрия ва Италиянннг бнр қисми, Чехия ва Бо- 
гемня протекторатларлнинг 
кўпчилик 'герриторняснни, 
Данинни ва Голландпянннг бнр қисмини наэарда тутяп- 
мак. Б у — Европа мадаииятниинг 
марказпдир. Б у — >
модлнй ва маънавнн куч-қудрат мажмуасидмр. 
Қўли-
32
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мизга ғалаба имконл келиб тушди. Ғалабамиз учун бу 
имкониятдан қай даражада фойдалана билиш бпзларга, 
ҳарбийларга боғлиқ. Сўзимга ншонаверннг — армпяла- 
римизнинг дастлабки қақшатқич эарбаларидан кейиноқ 
иттифоқчилар коалицияси барбод 
бўлади. 
Улариинг 
ҳар бнри ўэ эгоистик манфаатларпнн масаланн страте- 
гик жиҳатдан 
кўра бнлишдан уступ 
қўядилар. Мен 
ғалабамиз соатпни яқннлаштириш мақсаднда қупидаги- 
ларнн таклпф этаман: СС олтинчн тапк армняси Буда- 
пешт остоналарнда қаршп ҳужум бошлайдп ва бу ҳу- 
жум, бир томондан, Австрня ва Венгрнядаги нацпонал- 
социалиэм жаиубий пстеҳкомпнннг мустаҳкамланпипши 
таъминлайди, ва иккиичидан, 
русларнипг ён томонига 
чиқншимиа учуп шароит тайёрлайди. Бир парсани ҳи- 
собга олинг, худдн ўша ерда, жанубда, 
Нальканпжда 
биз етмпш минг тонна нефтга эгамнз. Нефть эса уруш 
томиридан оқиб турувчи қонднр. 
Мен ана шу нефтпи 
қўлдан бон бершпдан кўра Берлпнпн толшнришни маъ- 
қул кўраман, чунки бу нефть Австрияпинг мустаҳкам 
туришини ва унинг Италиядагп мпллиоп кпшнлнк Кес- 
сельрннг грунпировкаси бнлан бирга бўлншини таъмин- 
лайди. Яна: «Висла» армпялар группасн, 
резервларнн 
тўплаб, русларнинг 
иккала флангнга 
қатъий қарши 
ҳужум бошлайди ва буннпг учун Померання плацдармн- 
дан фойдаланади. 
СС рейхсфюрери 
қўшинлари рус 
мудофааспни ёриб, орқа томонга ўтнб оладн ва ташаб- 
бусни ўз қўлига олади. Штеттин группировкасн ердами 
билан улар руслар фронтннн ёриб ўтадилар. Резервлар- 
нн етказиб келнш Сталнн учун энг жиддий масаладир, 
Масофанинг олислиги уни мушкул аҳволга солиб қўя- 
дн. Аксинча, масофа бнзнинг тарафнмизда. 
Берлннни 
ўраб турган етти 
қатор мудофаа чизиги — булар эса 
шаҳарни 
амалий жиҳатдан 
олпб бўлмайднган қнлнб 
қўйган — ҳарбий санъат қонунларини 
буэишга ҳамда 
жануб ва шнмолдан қўшинларнлнг талапгина группа- 
сннн ғарбга олпб ўтиш имконинп берадн. Биз вақтдан 
ютамиз: Сталннга резервларнн 
қантадан группировка 
қилиш учун иккн-уч ой керак бўлади; армняларимиэни 
кўчириш учун эса биэга беш куь кифоя. Германия ма- 
софалари эса, стратегля анъаналарнни буэсамиз ҳамки, 
бунга имкон беради.
Иодль. Бу масалани стратегия анъаналари 
билан 
боғласак ёмон бўлмас эди...
3
284-2
зэ
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Гитлер. Нима демоқчи эдингиэ, Йодль?
Йодль. Менимча бу жуда уэоқни кўэлаган ва оқило- 
на режа, аммо мен фақат биргина нарсага эътироэ бил- 
диришга журъат этаман: ана шу режанинг деталларн 
ҳарбий санъат анъаналари билан боглаб олиб борил- 
гаии маъқулмиди?
Гитлер. Гап деталлар эмас, балки бир бутун нарса 
ҳақида кетмоқда. Қолаверса хусусий нарсаларни штаб- 
ларда тор доирадаги мутахяссислар гуруҳлари ҳал қи- 
лиши мумкин. Ҳарбийлар мустаҳкам мудофаа муштуми- 
ни ташкил этган тўрт мнллппндан 
ортнқ кишига эга. 
Вазифа, ана шу мустаҳкам мудофаа муштумини қақ- 
шатқич ғалаба муштига айлантиришдаи иборатдир. Ҳо- 
энр биэ 1938 нилничг августн апафасидаги чегарада ту- 
рибмиз. Биз ҳар қачонгидап кўра жипслашганмиз. Биз —
пемис миллатимиэ. Бизнингҳарбийсаноатимиэ 1939 Пил- 
дагига қараганда тўрт марта кўп қурол-аелаҳа ишлаб чи- 
қармоқда. Армнямиз эса ўша йилдаг^а қараганда нккн 
марта катта. Бнзнииг пафра-тимиэ даҳшатли, иродамнз, 
галабага бўлгап иштиёқимнэ эса чексиэдир. Қани, ай- 
тингларчи. биэ уруш йўли билан тннчликка эрнша ол- 
маймнзмн? Наҳотки ҳарбий муваффақнят сиёсат бобн- 
дя муваффақнятга олиб келмаса?
Кейтель. Рейхслейтер Борман 
айтганндек, ҳарбпй 
кнши ҳозир бнр вақтда снёсатчи ҳам бўлиши керак.
Борман. Хуш, қўшилмансиэми фикрнмга?
Кейтель. Қўшиламан.
Гитлер. Илтгмос, жаноби фельдмаршал, 
эртагача 
менга аниқ таклифлярни тайёрлаб қўнсангиз.
Кейтель. Хўг бўлади, фюреркм Биэ умумий режанн 
танёрлаймиз ва, ягар сиз унн маъқулласангнз, 
барча 
деталларини ишлаб чиқншга кирншамиз».
Гитлернинг божаси, 
СС обергруппенфюрери Феге 
ляйн Гиммлер ставкаснга келиб, унга бункерда бўлнб 
ўтган сўнгги кенган! ҳақидя ахборот берди.
— Фюрер,— деди у,— масалани 
ҳар қандай снёсий 
йўл билан ҳал этилишинн рад этмоқда.
— Унииг режасига ҳарбийлар қандай муносабатдя 
бўлаилар?— деб сўради Гиммлер.
— Қиноя билан. Шуниси ажабланарлики, уруш оқн- 
бяти снёсий нў.пдан бошқа ҳеч қандай йўл билан ҳал
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

этилиши мумкин эмаслигига ҳарбийлар чуқур ишокмоқ- 
далар.
— Сўзснз 
таслиммн?— сўради 
Гиммлер хаёл су- 
риб.— Урушиб чарчашибдими?
— Нега 
албатта 
таслим 
бўларкан? 
Музокара- 
лар-чи?..
Штирлиц соат еттида, қош қораяётган пайтда қайтди. 
У бу фаслни жуда севарди: қор деярли йўқ, 
азонлаб 
қарағайлар учига қуёш нурн тушади. Назарида аллақа- 
чон ёз келгандек туюлади, қани эндн шуцдай бўлса-ю, 
Могельзеега жўнаб, кун бўйи балиқ овласанг ёки маза 
қилиб тебранувчи креслода уйқунм олсанг.
Бу ерда, Потсдамдан унча узоқ бўлмаган Бабельс- 
бергда, ўзининг мўъжазгина коттежида якка ўзи турар- 
ди; унинг хизматчиси бир ҳафта олдин Тюрннгияга, тоқ- 
қа, жияниникига жўнаб кетган эди. Аёл кетма-кет бом- 
бардимонга бардош бера олмади, асаби чидамади.
Ҳозир унинг уйини «Овчи» қовоқхонаси хўжайини- 
иинг қизи йиғиштириб турарди. У жуда ёш, зеҳнли ва чи- 
ройли қиз эди. «Саксониялик 
бўлса керак,— ўйларди 
Штирлиц, қнэнинг меҳмонхонада катта пилесос билан 
гилам тозалашнни кузатиб турар экан,— сочларн қоп- 
қора, кўзлари мовий. Тўғри, талаффузи берлинча, ле- 
кин, бари бир, Саксониядан бўлса керак».
Штирлиц ўзининг эски соатига назар ташлаб, ўзича 
ўйлади: «Алмаштириш пайти келибди. Агар бу «лан- 
жин» соатим ё тез юрса, ё орқада қолса бошқа гап эди. 
унга мослашиб олардим. Лекин бу гоҳ орқада қолади, 
гоҳ олдинга ўтиб кетади. Ш у ҳам соат бўлди-ю».
— Соат неча бўлди?— сўради Штирлиц.
— Еттига яқинлашди...
Штирлиц кулиб қўйди: «Бахтли қиз экансан... «Етти- 
га яқинлашди» дейди-я. Вақтнииг оқибати нимага олиб 
келишидан қўрқмай, 
ундан бемалол 
фойдаланадиган 
кишилар ер юзида энг бахтли 
кишилар бўлса керак.., 
Аммо бу қиз берлинча талаффуэда гаплашар экан, бу* 
ниси аниқ. Ҳатто Мекленбург талаффузидан ҳам нима- 
лардир бор...»
Келиб тўхтаган автомобиль оаозини эшнтиб-
— Қизалоқ, 
бир қарачи, ким 
келди экан?— деди 
Штирлнц
Штирлиц эшик очилганини эшитди, кенин қизча 
у
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

намин ёнидаги креслода ўтирган чоғроққпна хона эши- 
гидан мўралаб:
— Поднцнядаи бир жапоб келнбдн,— деди.
Штнрлиц ўрнидан турди, 
суякларини шиқнрлатиб
керншди, сўнгра даҳлпздан ўтди. У ерда катта санат 
кўтарган СС унтершарфюрерн турарди.
— Жаноби штандартенфюрер, шофёрингиз бетоб бў- 
либ қолдн, озиқ-овқатларни 
унннг ўрнига 
мен олиб 
келдим...
— Раҳмат,— жавоб берди Штирлиц.— Холодильинк- 
ка қўйинг. Қнзча ёрдамлашпб юборади.
У унтершарфюрернн 
кузатнб чиқмадп. 
Кабинетга 
қизча аста кнрпб, эшик ёнида турганича оҳистагнна:
— Агар герр Штирлиц иаасалар, мен тунаб қоли- 
шим ҳам мумкнн,— дедн.
«Қизча шунча озиқ-овқатнн бирннчн марта кўрган 
бўлса керак,— найқаб олдн у,— бечора қлэ».
У кўзини очди, яма керишиб, жавоб қнлдн:
— Керак эмас... Колбаса билан пишлоқнннг ярмиси- 
ни шуснз ҳам олиб кетаверишннг мумкин.
— Йўғ-э, герр Штирлпц,— деди у,— мен овқат учун 
эмас...
— Мени севнб колдингмн, мени-я? Севаман дегнн? 
Екн оппоқ сочларнм тушингга кирадими?
— Сочн оқарган эркакларни яхши кўрамап...
— Майли, қизалоқ, оқ соч ҳақида кейинроқ суҳбат- 
лашармиэ... Турмушга 
чиққанннгдан сўнг... 
Исминг 
нима?
— Марн... Айтган эдим-ку... Мари... 
;
— Ҳа я, айтган эдинг, тўғри. Кечир менн, Мари. Ма- 
рия Магдалина. Ж а ж ж и Мариларнннг ҳаммаси ҳам гу- 
ноҳга ботадиган бўладимн дейман-а? Йўлнни қилмай, 
колбасанн олавер. 
ё ш и н г
нечада?
— Ун тўққнзда
— Э, кап-катта қнэ бўлнб қолнбсан. 
Саксоннядан 
келганннгга анча бўлднмн?
— Анча. Ота-онам бнлан кўчнб келганмиз.
— Борақол, Марн, бор, дамингнн ол. Яна бомбарди- 
мон бошланиб қолмасин, кетишда қўрқиб юрма, мен ҳам 
хавотир олнб ўтнрмай.
Қнэча кетдн. Штирлиц ёруғлик ўткаэмайднган дера- 
эа пардаларннн ёпди-да, стол лампасннн ёқдн, Энгашнб
36
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

каминга қараса, ўтнн ўзи ёқтирганндай қудуқ шаклида 
тахланиб қўйилган экан, қалин кўк товоқчада эса қайин 
пўстлоғн ҳам бор эдн.
«Мен унга бу ҳақда гапирмаган эдпм... йўқ, айтган 
эканман. Шунчаки... Қпзча эслпк экан,— ўйлади у, пўст- 
лоқни ёқар экан,— бнэ ёшлар ҳақида худди кекса ўқп- 
тувчилар каби ўйлайдиган бўлнб қплганмнэ, четдан қа- 
раганда бу хинла кулгнлп 
бўлса керак. Мен 
бўлсам 
ўзпмнн чол деб ҳисоблашга ўрганиб 
қолганмаи: ҳар 
ҳолда, қнрқ тўкқнз ёш...»
Штирлнц қоқ-қуруқ қайип 
ўтнн ловиллаб 
ёнгуи- 
ча кутиб турди-да, кенин прпёмнмк ёнига келнб, 
уни 
буради. Москва овозп: қаднмий романслар нжро этил- 
моқда. Штнрлин бнр вақтлар Герингнинг ўз штабнда- 
гнларга: «Душман радиоснни тннглаш ватанпарварлпк 
эмас. албатта, аммо мен баъзан бпз ҳақимнзда қандай 
сафсаталар сотншаётган экан, деб тинглагнм ҳам келиб 
коладп», деганини эсладн. Герингнинг фаҳмснэ ва қўр- 
қоқ одам эканлнгннн 
Штнрлиц ўшандаёқ сезган эдн: 
унпнг душман радиосинн эшитншини Л\юллер ёллаган 
хпэматкори ва шофёри етказиб турардн. Агар «нацнст 
№
2
* шу нўсннда ўзннн оқламоқчи экан, бу унпнг қўр- 
қоқлнгн ва эртакгп куннга бутунлан ншончп йўқлнгннп 
кўрсатарди, холос. У аксннча қнлишн керак эдн, ўйлар- 
дн Штнрлиц, душман радиосини тинглаётганинп яшнр- 
маслиги лоэим эди. Душман 
берган эшиттиришларга 
ўзига хос изоҳ бериб, унинг устидан кулиб ҳазил-мазах 
қнлиб юрса бас эди. Бу нарса тафаккури саёз Гнммлер- 
га таъсир қилншн мумкин эди.
Романс оҳиста фортепиано садоларн билан тугади. 
Москва дикторининг — афтндан, немнс 
бўлса керак.— 
узоқдак эшитилаётган овози жума на чоршанба кунла- 
ри бериладнган эшиттирпшлар тўлқинларини бера бош- 
лади. Штирлнц рақамларни ёза бошлади: бу — унга бе- 
рилаётган шнфровка зди. Олтн кундан берн кутаётган 
эди буни. V рақамларни бир текисда устун қилнб ёза 
бошлади. Рақамлар кўп эди, шунинг учун ҳам днктор, 
уларни ёзиб олишга улгура олмас, деб яна бир бор так- 
рорлади.
Кейин яна оромбахш рус 
романслари янграй бош- 
ладн.
Штнрлнц китоб жавонидан Монтень асарпдан бкр 
жилдинн олиб, рақамларнн сўзга кўчирдн ҳамда буюк
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва мўътадил фраццуз мутафаккиринииг доно фикрлари 
битилган асарлари орасига 
яширилган кодга содиш- 
тирди.
Олинган радиограмманинг маъноснни чақиб бўлгач, 
у рақамлар ва сўэлар ёэилган қоғоэни ёндириб, кулинн 
камиидаги кулга аралаштирнб юборди-да, яна оэгина 
коньяк ичдн.
«Улар менн ким деб ҳисоблашяпти ўэн?— ўйланиб 
қолди у.— Доҳий ёки ҳамма нарсага қодир илоҳий одам 
дебми? Буни ақл бовар қилмайди... Мен бундай алоқа- 
лар борлигига ншонмайман...»
Штирлицнинг бундай 
деб ўйлашига асос бор эди, 
чунки Москва 
радноси орқали 
берилгаи тошнириқда 
шундай денилгаи эди: