Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

*Алекс — Юстасга.
Биздаги маълумотларга қараганда Швеция ва Швей- 
царияда СД хавфсизлиги хизмати ва ССнинг олий офи- 
церлари пайдо бўлиб, улар иттифоқиилар резидентлари 
билан алоқа боғлаш йўлларини топишга уринганлар. 
Хусусан Бернда СД одамлари Аллен Даллес ходимла- 
ри билан алоқа боғламоқчи бўлганлар Сиэ алоқа боғ- 
лашга қаратилган бундай уринишлар: I ) қалбаки ин- 
формациями, 2) С Д олий офицер.гарининг шахсий та- 
шаббусими, 3) марказ топшириғи билан бажарилаётган 
ишми — ана шуларни аниқлашингиз зарур
Агар СД ва ССнинг шу ходимлари Берлин топши- 
риғини бажараётган бўлсалар, уларни топшириқ билан 
ким жўнатганлигини аниқланг. Аниқроғи: рейхнинг олий 
раҳбарларидан қайси бири Ғарб билан алоқа ббғлашни 
истаётганлигини аниқлаш зарур.
А л е к с».
Юстас унинг ўзи, штандартенфюрер Штирлиц бў- 
либ, у Москвада полковпик Мяксим Максимович Исаев 
сифатида фақат уч олий раҳбаргагииа маълум эди...
...Бу шнфровка Штирлицнинг қўлига тсгишидан олти 
кун буруп, Сталим 
совет разведкачиларидан 
олнпгаи 
сўнгги маълумотлар билан танишиб, Яқии боғига раэ- 
ведка бошлнғини чақириб, унга бундай деган эдн:
3 8
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Фақат чала савод сиёсатчиларгина 
Гермапияни 
узил-кесил кучсизланган ва шу сабабли хавфли эмас 
деб ҳисоблашлари мумкин... Германия бамисоли охири- 
гача қисиб қўнилган пружииадирки, упи икки томондан- 
гина катта куч сарфлаб синдириш мумкин. Акс ҳолда, 
бу пружина бир томондан қисилаверса, у тўғриланиб, 
иккинчи томонга зарба бериши мумкип. Ва бу 
жуда 
кучли эарба бўлади, биринчидан, шунинг учунки, гит- 
лерчилар фанатизми илгаригидек жуда кучли, иккинчи- 
дан, Германиянииг ҳарбий куч-қудрати ҳали тугаганича 
йўқ. Шунипг учуи фашистларнипг Ғарбдаги совет душ- 
манлари билан битим тузишга қаратилган ҳар қандан 
уринишларига сиз бирипчи галдагн вазифа деб қара- 
шингиз зарур. Табиийки,— давом эттирди Сталин,— юз 
бериши мумкин бўлган бундай сепарат музокараларда 
асосий шахслар Гнтлернинг 
партия аппаратида ҳам, 
халқ орасида ҳам обрў-эътиборга эга энг яқин сафдош- 
лари бўлиши мумкинлигини ҳисобга олиб қўйинг. Худди 
шуларни, яъни упинг яқин сафдошларини доимо кўз- 
дан қочирманг. Шубҳасиэ, жар тепасида осилиб қолган 
золимпинг яқин сафдсшлари ўэ ҳаётларини сақлаб қо- 
лиш учун унга хоинлик қила бошлайдилар. Б у ҳар қан- 
дай сиёсий ўйин жабҳасидаги аксиомадир. Агар юэ бе- 
риши мумкин бўлган ана шу процессларни илғамай қол- 
сангиз— унда ўзннгиздан кўринг.
Қаердадир узоқ жойда ҳаво ҳужуми тревогаси сире- 
налари увиллаб, кетма-кет зенит тўплари тилга кирди. 
Электр станцияси чироқларни 
ўчирди, Штирлиц 
эса 
камин олдида узоқ вақт қорамтир-қизғиш ўтинларни 
кўм-кўк олов чирмаб олаётгапини томоша қилиб ўтирди.
«Агар тутун пўлини 
бекитиб 
қўйсам,— хаёл сура 
Сошлади Штирлиц,— уч соатдан кенин ухлаб қоламан. 
Утирган жойимда қотамаи-қоламан... Бир вақтлар Яки- 
манкада бувим билан менга ис тегишига оэ қолган эди. 
Ушапда бувим худди 
шундан қорамтир-қизғиш ўтнн- 
ларни кўм-кўк олов ямлаб тургап пайтда, вақтидан бу- 
рун печка эшикчасини ёпиб қўйган эканлар. Биз заҳар- 
ланган 
гаэнипг туси 
ҳам, ҳиди ҳам, 
йўқ эди... Ме- 
пимча...»
Штирлиц каминдаги чалалар қоп-қорайгунча кутиб 
турдн, сўнгра тутун йўлини бекитиб қўйди-да, шампаиь
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

виноси шншаси учига ўрпатилган шамни ёқдм ва шам 
эриб шиша снртида ҳоснл бўлган антиқа шаклнн кўриб 
ғоятда таажжубланди. У жуда кўп шам ёққан эди, ши- 
шанинг асл шаклидан эса ҳеч нима қалмаган, қадимги 
кўзачаларни эслатарди, фақат туси оқимтир-қизгиш эди. 
Штирлиц Испанияга Сорган дўстларидан ўэи учун ранг- 
ли шамлар олиб келишларинп илтимпс қиларди: ксиин 
эса ажойиб шаклдаги бундан мум кўзачаларпи таниш- 
билишларига совға қиларди.
Яқингина жондан 
икки марта кетма-кет 
портлаш 
овози эшитилди.
«Фугас бомбалари,— дсб қўнди у.— Ж уда катта фу- 
гаскалар. Боплаб ташлашяпти. 
Ҳа, қойил қилишяпти 
Урушнипг сўнгги кунларида бомба тагида қолиш алам 
қилади, албатта. Упда ўзимпзпикилар нзимни ҳаА| то- 
пишолмайди. Дом-дараксиз ҳалок бўлишлан ёмон парс,а 
йўқ. Сашенька,— у хотииниинг чеҳраснпи кўз 
олдига 
келтирди.— Ж а ж ж и Сашенькам ва катта Сашенькам... 
Энди ҳалок бўлиш ярамайди. 
Эндн қандан бўлмасип 
омон қолиш нўлипи тутпш керак. Елгиз ўзииг бўлсанг, 
осоп, унда ҳалок бўлншдан хам унча қўрқмайсан кнши. 
Уғлинг билап диндор кўришгандан 
сўнг ҳалок бўлиш 
эса — даҳшат. Севгап қои-қарнндошлари қўлида тинч- 
гнна жон берди. деб романларда ёэганлар тентак кишц- 
лардир. Уз бола-чақаларинг қўлида ўлиш, уларни сўнгг 
ги марта кўриш, уларнииг яқммлигими сезнш ва шу ҳол 
сўнгги марта юз бераётганлигипи, бундаи кейицгн ҳо- 
лат қоп-қоронғи дунё ва кариндош-уруғлар доғи-ҳасрат; 
да қолишнни тушуниб туришдан даҳшатлироқ нарса 
бўлмаса керак...»
Бир вақтлар Штирлиц Унтер деп Линденга, совет эл- 
чихоиасидаги 
қабул 
маросимига 
Шеллецберг бнлап 
бирга борган эди. Ушанда у ёш совет дипломати билш) 
сиёснн разведка 
шефи ўртасидаги 
инсоннииг тумор; 
афсун, нишон ҳақндаги, элчихона секретарининг айти- 
шнча, бошқа «ваҳшиёна бемаъни одатларга» ншониш 
ҳуқуқн тўғрисидаги баҳсларига одатдагидай қовогими 
уйиб қулоқ солиб турган 
эди. Бу хушчақчақ баҳсда 
Шелленберг одатдагича ўзнни одобли сақлар, ўз гапнни 
исбот этар ва баъэаи ёп босиб ҳам қўярди. Унннг рус 
нигнтинн баҳсга тортаётганннп кўриб, Штнрлнц нчпда 
аччиқланди.
«Чироқ ёқиб душманни 
кузатмоқда,— ўйларди у.—
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ипспн характери баҳс лайтида жуда яхши билниадп, 
бунга эса Шелленбергдек уста одам нўҳ, албатта».
— Агар бу дунёдаги ҳамма нарса снзга тушунарли 
бўлса,— давом этарди Шелленберг,— унда снз, табиий- 
ки, илсоннинг туморга ишончини рад ҳила олишга ҳаҳ- 
ҳингиэ бор, албатта. Аммо ҳамма нарсанииг хам тагига 
ета олганмисиз? Мен мафкурани эмас, фиэика, химия, 
математикани назарда тутяпман...
— Физик ва математиклардан ҳайси бири,— ҳаяжои 
билан гапирарди элчихона секретари,— бўннига тумор 
оснб ишга киришган экан? Бундайини топа олмапснз.
«Гапни савол билап тугатиши керак эди,— деб қўй- 
ди Штирлиц ичида,— у эса ўзили тута олмай ўз саволн- 
га ўзи жавоб ҳайтарди. Баҳслашувда савол бериш му- 
ҳим нарса: шунда раҳиб кўзга ташланиб туради, бу- 
иилг устига савол беришдап жавоб қнлиш мураккаброҳ 
йш...»
— Балки фиэик ёки математик тумор тақар-у, лекмн 
буни ҳеч кимга билдирмас?— сўрадн Шелленберг.— 
ё к и
буидай имкомиятни рад этасиэми?
— Имкониятни рад этиш гўллик бўлади. Имкониит 
категорияси истиҳбол маъноснга генгдир.
«Яхши жавоб берди,— хаёлидан ўтказди Штирлиц.— 
Аммо сал усталик қилиши керак эди.. Масалан, «Сиз 
бунга қўшилмайсиэмн?»— деб сўрапж керак эди. У бу- 
лй сўрамади ва яна ўэини зарба остига қўнди».
— Балки туморни ҳам мавҳум имконият кятегорня- 
сига киритишимиэ керакдир? 
ё к н
с н з
бунга қаршимм- 
СИЭ?
Штирлиц ёрдамга келди.
— Немислар вакили 
баҳслашувда ғолиб чнқди,— 
хуйоса қилди у,— аммо адолат юэасидан тан олиш кс- 
ракки, Германиянинг ажойиб саволларига Россия ҳам 
ю ят яхши жавоб қайтариб турди. Биэ мавэуни тугат- 
дик, аммо агар руслар вакили ташаббусни ўэ цўлмгн 
олиб, саволлар билан ҳамлага ўтганда биэнинг аҳьоли- 
миэ қандай бўлишнни худо биларди...
«Ука, тушундингми?»— Штирлицнинг кўзларида худ- 
Ди 
шу савол чақнаб турарди ва рус дипломатининг бир 
эум тикилиб қолгаиидан Штнрлнц берган сабоги тушу- 
пйрли бўлганлигини пайқади...
«Укажон, хафа бўлма,— ўйларди у, 
узоқлашаётган 
нигитга наэар ташлар экаи,— бу сабоқни бошқалардал
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кўра ўзим берганим яхшироқ бўлди... Аммо тумор юэа- 
сидан сен ноҳақсан... Менинг аҳволим мушкуллашганда 
ва мен очиқдан-очиқ қалтис 
йўл тута бошлаганимда 
(менинг ҳар бир ҳаракатим 
эса ўлимга олиб кслиши 
мумкин) Сашеньканинг бир тутам сочи сақланган ту- 
морни — медальонни бўйнимга осиб оламан... Аввалги 
медальонии ташлаб юбориб 
(чунки унинг русларники 
эканлиги яққол кўриниб турарди), оғнр, нақшлн немис 
медальонини сотиб олишга тўғри келди — Сашеньканинг 
олтин ранг сочлари доим кўксимда, у менинг туморнм- 
' ^ д и р »
Йигирма уч йил муқаддам Дзержинскийнинг топши- 
риги билан оқ эмигрантларга қўшилиб аввал Шанхайга, 
сўнгра Парижга 
жўнаётган пайтида, 
Владивостокда 
Сашенькани сўнгги марта кўрган эди. Ана ўша шамол- 
ли, даҳшатли, узоқ кундан бери уиипг обраэипи доим 
дилида сақлаб келди; бу обраэ упинг бир қисмига ай- 
ланиб, бутун вужудига сингиб кетган эди...
У Краковда ярим кечада ўгли билаи тасодифан уч- 
рашиб қолганини эслади. У «Гришанчиков»нинг ўэ ҳузу- 
рига — меҳмонхоиага келгани, радиони баланд қўйиб 
ўғли билан пичирлашиб гаплашганлари, тақдир тақо- 
зоси билан унинг йўлидаи кетгап ўғли билан хайрлашув 
қанчалик азоб бўлгапи ёдига тушди. Уғлининг 
ҳоэир 
Прагада эканлигини ва майор Вихрь икковлари Кра- 
ковни портлашдан қандай сақлаб қолган бўлсалар, ўғ- 
ли ҳам, Прагани ўшандай сақлаб қолиши кераклигини 
биларди у. Ҳоэир унинг иши қанчалик мураккаб экап- 
лигипл билар, айни вақтда ўғли билан куришишга қара- 
тилган ҳар қандан уриниш — Берлин билан Прагаиинг 
ораси олти соатлик йўл эди, холос,— унинг учун ғоятда 
хавфли эканлигини ҳам тушунардн...
Штнрлиц ўрнидап туриб, шамни олди ва стол ёнига 
келди. У бир т«еча варақ қоғоэ олиб, пасьянсда қарта ёз- 
гандек ёйиб қўйди. Варақлардан 
бирига қалам билан 
семиз, новча кишининг расмини чизиб, тагига — Герииг 
деб ёзиб қўймоқчи бўлди-ю, аммо ёзмади. Иккинчи ва- 
раққа Геббельс қиёфасиии, 
учинчисига чандиғи 
бор, 
иродали бир кншининг юзини чизди. Бу Борман эди. Бир 
оз ўнлаб, тўртинчиси остига — «СС рейхсфюрери» деб 
ёэиб қўйди. Бу упинг шефи Генрих Гиммлернинг лаво- 
эими эди.
Штирлии учта қоғоэни четга суриб қўйиб, 
Геринг
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

расми солипган варақни яқинроқ тортдн-да, фақат ўэи- 
гагина тушунарли бўлган доирача ва квадратлар чиэа 
бошлади, уларнн дам иккита йўғон, дам битта ннгичка, 
дам кўринар-кўринмас пупктир чиэиқлар билан бнрлаш- 
тнра бошлади.
...Муҳим воқеалар жараёнига тушиб қолган раэвед- 
качи худди актер каби гоят эмоцнонал, ҳатто ҳирсли кн- 
ши бўлиши керак; аммо бундай эмоциопал ҳиссиётлар 
мустаҳкам ва равшан мантиқий сувуққонлик пардасига 
чулғанган бўлиши керак.
Штирлиц камдан-кам ҳолатларда кечалари ўзининг 
Исаев эканлигини ҳис қнлганида шундай мулоҳаза юри- 
гар эди. Ҳаҳиқий раэведкачи бўлнш деган нарсанипг ўзи 
нима? Ахбороту маълумотлар йиғиб, объектив маълу- 
мотларпи қайта ншлаб, сиёсин хулоса чиқарнш ҳамда 
қарор қабул қилиш учун маркаэга жўнатишми? Еки фа- 
қат шахсий хулосангни чиқариш, ўз мўлжалларингнн 
белгилаш, тахминларингнн 
таклиф 
этншми? 
Анпан 
ўзннг, келажакда нималарни кутишинг мумкинлнгини 
аниқ била туриб, сен ўзинг, Макснм Исаев, ана шу ке- 
лажакка таъсир этишга ҳақлимисан? Разведканинг ба- 
лоси шундакн, деб ҳисобларди Исаев, кундалнк маъ- 
лумотларнннг ҳаддан ташқари кўп бўлиши истиқболни 
кўрсатмай қўймоқда, уни яширмоқда, қаидай ҳақиқат 
бўлмасин — даҳшатлими ёки қувончлими, 
бари бир — 
шу ҳақиқат таҳлили оқибатини 
объектив эмас, балкн 
субъектив қилиб қўяди. Раэведкага сиёсатни плаплаш- 
тириш рухсат этилган 
тақдирда эса, 
тавсиялар кўп, 
маълумотлар эса кам бўлади, деб ҳисобларди Исаев. У. 
мен раэведкачиман, шунинг учун ҳам ғоятда объектнв 
бўлишим керак, деган фикрдэ эди. Агар раэведка ол- 
диндан аниқлаб қўйнлган сиёсин йўлга бутунлай тобе 
бўлиб қолса иш пачава бўлади: Совет Иттифоқи заиф 
деган ишонч ҳосил қилиб, ҳарбийларнинг эҳтиёткордик 
бнлан «Россия унчалик заиф эмас» деган фикрига қулоқ 
солмаган Гнтлернинг аҳволи ана шундан бўлди. Раз- 
ведка сиёсатнн ўэига бўйсундирмоқчи бўлиб уринса ҳам 
пш пачавалашади. Раэведкачн воқеаларнинг муҳим рн- 
вожнии истиқболни ҳисобга олгаи ҳолда кўра билса ва 
сиёсатчилар ихтиёрига 
ўэ нуқтаи назаридан 
мумкип 
бўлган, мацсадга энг мувофиқ қарорларпи бе(5а билсл 
унинг иши мақтовга сазовор бўла олади. 
”
Раэведкачи, деб ҳисобларди Мсаев, ўэ мўлжалларн
43
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тўгри 
эканлигига 
шубҳаланишга 
ҳаққи бор, 
аммо 
унинг бир иарсага— воқеликни объектив тарэда тадқцқ 
этишдан четлашишга ҳаққи йўқ.
Утган йиллар мобайнида йиғиб олган материаллари- 
ни сўигги марта анализ қилишга киришар экан, Штирлиц 
шу сабабли «ҳа» ва «йўқ» деган жавобларпи апиқлаб 
олишга мажбур эди, чунки бу нарса миллион-миллион 
кншиларнинг тақдири ҳақидаги масала бўлиб, шуни таҳ- 
лнл қилишда хатога йўл қўйиши асло мумкип эмас эди.
...Гитлернннг вориси — «наци № 2»— Герингга бирин- 
чп марта Штирлии 1942 йилпинг алрелида, Амернканинг 
саккиз юзта «учувчи истсҳкомлари» Киль шаҳрини бом- 
барднмоп қилгандан кейин, диққат билан назар сола 
бошлаган эдн. Шаҳар ёндирилиб, вайрои этилганди. Ге- 
ринг, ҳужумда уч юзта самолёт 
қатнашди, деб хабар 
қнлган эди фюрерга. Бир еутка давомида сочлари оқа- 
риб кетган Килнипг гаулептери Грохе: ҳужумда саккиз 
юзта «учувчи истеҳкомлар» иштирок қилган эди, люфт- 
ваффе эса шаҳарни қугқариб қолиш учун ҳеч нарса қи- 
ла олмай, ожиэлнк қилди, деб асосли тарэда Гериигни 
рад этди.
Гитлер Герингга 
ипдамай қараб 
турардн, 
фақат 
лжнрғзнгандан афти буришиб кетди, чал қўли эса жой 
топа олмай, тимирскиланарди — гўё фюрер тапасига 
тошган қўтирпи қашиётгапга 
ўхшарди ҳадеб. Кейин 
жазаваси қўзиб кетдн.
— Германия шаҳарларига биронта душман бомбаси 
тушмайди эмиш?1— Герингга 
қарамай, 
асабийлик ва 
алам билан гапира бошлади у.— Миллатга бу галларнн 
кнм айтган эди? Ким лартиямнзни шупга 
ишонтнргаи 
эди?1 Мен қарта ўйинлари ҳақида 
китобларда ўқнган- 
ман — уйдирма 
пима эканлигини 
тушунаман! Аммц 
Германия гардкам деб қарта ташланадиган қиморхопз 
столидаги кўк мовут эмас!— Гитлер Герингга бир ўқра- 
ннб қўйиб, сўзини давом эттирди:— Сиз фаровоплик ва 
эеби-зийнат 
ботқогига ботиб 
қолибсиз, 
Геринг! Снэ 
уруш йилларида худди император ёки ҳокими мутлақ 
яҳудий бойи каби ҳаёт кечиряпсиз! Душман самолётла- 
ри миллатни тўпга тутаётган бир пайтда сиз ўқ-ёй би- 
лап кийик овлаб юрибсиэ. Доҳийнипг бурчи — миллатни 
улуғлаш! Доҳий вазифаси — ваъдага вафо қилишдир!
Кейинчалнк маълум бўлншича, 
Геринг Гитлернчиг
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

аНа шу гапларипи эшитиб 
уйига қайтган ва иситмаси 
кўтарилиб, қаттиқ асаб касалига дучор бўлиб ётиб қол- 
ган. У бомбардимон қилингап шаҳарларга бориб турар, 
у ерда халқ билан учрашар, 
жабрлангаиларга теэлик 
билан ёрдам кўрсатишмн талаб қилар, 
шахарларнииг 
ҳаво мудофаасини қайтадан ташкил этар ва шулардаи 
кенин иситмаси кўтарилиб ўрипга ётиб оларди: қон бо- 
сими ошиб кетар, бармоқларн музлар, чаккаси ёрилнб 
кетаётгандек бўлар, пешанаси чидай олмас даражада 
огрирди. Гиммлер, Герингннпг обрўсига путур еткаэув- 
чи материаллар тўплаи
1
лнятида — балки найранг нш- 
латаётганднр — врачлар хулосасини олиб келишларини 
сўради. Бироқ медицина текширувлари Герингнинг қои 
босими чиндаи ҳам 
кескин кўтарилиб кетганлигидаи 
дарак берарди.
Шундай қнлиб, Гитлернипг 
расмин вориси Герипг 
1942 йили биринчи маротаба изэат нафсига 
тегадиган 
даражада танқид қилингамди, бунинг устига бу воқеа 
фюрер аппаратидагиларнинг кўз олдида юэ берган эди. 
Бу воқеадан Гиммлер дарҳол фойдаланди ва эртасигаёқ 
СС рейхсфюрери, Гитлердан рухсат сўраб ўтирмасда- 
ноқ, «фюрернинг эиг яқин сафдошипинг» телефоида сўэ- 
лашган гапларинн тинглаб борншни буюрдн.
Гиммлер биринчи марта, албатта фюрернинг рухса- 
тнни олгач, рейхсмаршалнинг укаси билан бўлган воқе- 
адан сўнг, бир ҳафта давомида Герингпимг телефон ор- 
қали гаплашган гапларини тииглаб туришни буюрган 
эди. Геринг ўз укаснпи Венадан 
Прагага — «Шкода» 
заводларинннг экспорт бўйича раҳбари вазифасига ўт- 
казгаидаь сўнг, ранжитилгаиларнинг ҳимоячмси сифа- 
тида ном чиқарган Альберт акасининг блапкасига Маут- 
хаузен лагерниинг комендаптига: «Айбини жиддин ис- 
ботловчи далиллар бўлмаганлиги туфайли 
профессор 
Кишни дарҳол озод қилинг», деб ёэиб юборган эди. Хат 
остида исми қўйилмаган «Геринг» нмзоси турардн. Ути 
ёрилиб кетаёзган концлагерь коменданти бир йўла Киш 
фамилияли икки кншннн оэод қилиб юборган: 
кейнн
маълум бўлишича 
улардан бири — профессор, иккни- 
чисн — яширин ташкилотчи экан. Геринг укаснни қутқа- 
риш учун катта меҳнат сарфладн: бу воқеани у Гнтлер- 
га қиэиқ латифага 
ўхшатиб галириб бериб, 
укасини 
зарбадан сақлаб қолдн. Шундан сўнг Гиммлер дарҳол 
ўэипи четга олдн ва Гитлер бу ҳақда қан-.алнк ҳазнл