Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

<Юстас — Алексга.
Ҳали ҳал
1
Ғарбдаги биронта жиддий сиёсатчи СС ёки 
СД билан музокарага ботина олмайди деган ишончда- 
ман. Аммо, тошиириқ олганим учун амалга оширишга 
киришмоқдаман.
Сизлардан олинган маълумотларнинг бир қисмини 
Гиммлерга етказсамгина топшириқни бажаришим мум- 
кин деб ҳисоблайман. Унинг таянчига эга булганимдан 
сўнггина музокара йулини қидираётган кишиларни ке- 
йинчалик туғридан-тўғри кузатиб бориш имкониятига 
эга бўла оламан. Менинг Гиммлерга <чақимчилик» қи- 
лишим — майда-чуйда нарсаларни сиздан консультация 
олмай узим уюштиравераман — гипотезангизни исбот- 
лаш йўлидами, уни рад этиш йўлидами, бари бир, сиз- 
ни барча янгиликлар билан таништириб туришга ёрдам 
беради. Ҳозирча бундан бошқа йўл йўқ деб ҳисоблай- 
Ман. Агар маъқул топилса, Эрвин канали орқали <яхши» 
деган жавоб беринг.
Ю С Т А С»,
— У ҳалокат ёцасига бориб қолибди,— деди Марказ 
бошлиғи бу шифровка Москвага еткаэилгач.— Башарти 
у тўғридан-тўғрн Гиммлер билан алоқа боғласа — ҳа- 
лок бўлди деяверинг, ҳеч нарса қутқариб қололмайдн 
уни. Ҳатто Гиммлер «беркинмачоқ» ўйнамоққа аҳд қил- 
са-чи, деб фараз қилииган чоғда ҳам... СС рейхсфюрерп 
бундай қилишга арэитадиган ларажадаги шахс эмас у, 
албатта. Эртага эрталаб 
қагъиян рад этилади деган 
маънода ошиғич хабар юборинг. 
.
Маркаэ билган нарсаларни Исаев билмасди албатта, 
чунки сўнгги бир неча ой мобайнида тўпланган маълу- 
мотлар Гиммлер 
фамилияли одамнинг 
қандай инсоп 
эканини очиб берадиган калпт ваэифасини ўташи мум- 
кин эди.
...У биров елкасига туртгандек қўққисдан унғоннб 
кетди. Каравотда ўтирар экам, атрофга аланглади. Хона 
жимжит. Кичкинагина 
будилъникнинг ёришиб турган 
мили бешнн кўрсатардм.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Ҳали жуда эрта,— ўйларди Гиммлер,— ҳеч бўлма- 
ганда яна бир соат ухлаш керак».
У эснади, яна ёстиққа 
бош қўйиб, девор томонга 
ўгирилиб олди. Очиқ форточкадан ўрмон ғовури эши- 
тилиб турарди. Қеча кечқурун қор ёға бошлагаи эди, 
ҳозир сокин, ҳеч зот йўқ қишки ўрмоннинг 
қанчалик 
гўзаллигини Гиммлер тасаввур қилди. У, худди ёшли- 
гимдагидек ҳозир ҳам якка ўзим ўрмонга кирсам қўрқ- 
сам керак, деган хаёлга келди
— Йўқ, йўқ, йўқ,— деди Гиммлер астагина, ўэи ҳам 
кутмаган ҳолда.
У каравотдан туриб, елкасига халат ташлади ва стол 
ёнига борди. Чироқ ҳам еқмай, ёғоч креслонинг четига 
ўтирди-да, қора телефон трубкага қўлини уэатди.
«Қизимга телефон қилишим 
керак,— ўйларди у.— 
Қизча хурсанд бўлади. Унинг қувониб юриши учун им- 
коният кам».
Қатта ёзув столидаги ойна остида икки ўғил бола- 
нинг расми кўриниб турарди.
Гиммлер бирданига кўз олдига Борманни келтирди 
ва ҳоэир қизига телефон қилиб. «Салом, дўмбоғим, да- 
данг гапиряпти. Қандай тушлар кўрдинг, жонгинам?*, 
дея олмаслигимга ана шу бадбахт айбдор, деб ўйлади. 
У ҳозир ўғилларига ҳам телефон қила олмасди, чункн 
улар ғайри-қонунин никоҳ фарзандлари здилар. Қирқ 
учннчи иилда икки ўғлининг онаси Марта учун бомба- 
лар ёғилаётган жойдан нарироқда, Баваринда чоғроқ 
қина вилла қуришга 
партия кассасидан саксон 
минг 
марка қарз сўраганида Борманнинг ломмим демагани 
Гиммлернинг ёдига тушди. 
Буни Бормандан эшитган 
фюрернинг ставкада тушки овқат пайтларида ўзига бир 
неча марта ҳайрон бўлиб қараб қўйганини ҳам эслади. 
Гарчи у олти йилдан бери уйида яшамаётган бўлса ҳам 
худди шу сабабли 
хотини билан 
ажрала ололмасди. 
Қабул маросимларига 
хотини билан бирга 
боришга 
мажбур эди.
«Борманнинг айби йўқ бунда,— ҳамон ўйларди Гим- 
млер, — мен ўзим ноҳақман. 
Менинг бу ташвишнмга 
бўрдоқининг нима даҳли бор. Ажралиш учун ҳар қандай 
хўрликка рози бўлардим. Аммо қизнмнинг кўнглини оғ- 
ритишга ҳеч қачон ботина олмасдим».
Гиммлер фаолиятининг илк даврларини эслаб кулиб 
кўйди. У пайтлар хотини ва қизалоғи билан Нюренберг-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

да, оч наҳор, совуқ хомада яшашарди. Бунга анча вақт 
ўтган бўлса ҳам яқиндагима бўлиб ўтгандек туюларди. 
Орадан атиги ўн саккиэ нил ўтипти. Уша пайтда фюрер- 
нинг «биродари» Грегор Штрассернинг секретари бўлиб 
ишларди. У партия ташкилотлар
>1
ўртасида алоқа боғ- 
лаб Германия бўйлаб санғиб юрарди, вокзалларда ух- 
ларди, егани нон билан қаҳва деб ном олган атала эди. 
Уша пайтда, 1926 йилда, Штрассернинг қўриқчи СС от- 
рядларини ташкил қилиш ҳақидаги фикри зарурат ту- 
файли эмас, балки СА раҳбари Рэмга қарши бошланган 
кураш туфайли пайдо бўлганлнгипи ҳали тушуна олма- 
ган эди. СС отрядлари партия доҳийларипи қизиллардан 
қўриқлаш учуи зарурлигига Гиммлернинг ишончи комил 
эди. Қизилларнинг асосий вазифаси улуғ доҳий, меҳпат- 
каш немисларнинг бирдан-бир дўсти Адольф Гитлерии 
йўқ қилиш эканлигига униш ишолчи комил эди. У столи 
тепасига Гитлернинг катта портретипи илиб қўйди. Гнт- 
лер бир пайт Штрассер ҳузурнга келгаида ўзининг пор- 
трети остида сепкилли, озғии йигитчаии кўриб бупдан 
деди: 
‘
—°П а р т и я лидерларидан бирини бошқа национал- 
социалистлардан ажратиб шунчалик балаид кўтариш 
яхшими?
Гиммлср бундай жавоб қилди:
— Агар сиз оддин лидер бўлганннгизда, мен партия 
сафида бўлмас эдим. Меп лидер эмас, балки доҳнйга 
эга бўлган партия сафидаман! «
Гитлер унн эслаб қолди. НСДАПнинг Бавария таш- 
килоти техник секретари 
берган жавобдан 
Штрассер 
ҳам мамнундай бўлди ю, аммо ичида мешчанлар муҳи- 
тидан раҳбарлар сафигача олиб чиққан одаминнпг ион- 
кўрлигидан ўксимгаи эди. У фюрерга Гнммлерпи яиги 
ташкил қилинган СС отрядларига рейхсфюрер қилнб та- 
йинлашни таклиф қилганида, СС биримчи галда унинг 
ўэига, Рэмга қарши курашига, партия ва фюрерга таъ- 
сир ўткаэиш учун курашига хнзмат қнлади деб мўлжал- 
лагап эди. Унииг бошчилигнда дастлаб нкки юз эсэсчн, 
атиги икии юз нафар эсэсчи бнрлашган эди. Дммо СС- 
сиэ 1933 йилда фюрер ғалаба қозона олмас эдн— Гимм- 
лернинг бунга ншончи комил эди. Лекнн ғалабадан 
сўнг фюрер уни Мюнхен шаҳри криминаль полнциясн- 
* пинг бошлиги қилиб тайинладн, холос. Шунда Гиммлер 
ҳузурига уни партпяга қабул қилгам, партиянинг маф-
$9
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

курачиси ва наэариётчиси, СС отрядлари ташкил қилиш 
ғоясиии биринчи майдоига 
ташлаган киш и— Грегор 
Штрассер кириб келгалдн. Штрассер ўша пайтга келмб 
партия ветераиларига, Гитлер саноат 
корчалонларига 
сотилиб кетди, деб шикоят қилиб юрган 
ва фюрерга 
иисбатан ошкора оппозицияга ўтиб олган эди.
Ушанда Гиммлер Штрассернинг гапнми бўлиб, фю- 
рерга соднқлик ҳар бир Н С Д А П аъзосининг бурчидир, 
деган эди.
Сиэ ўз шубҳаларимгизнн 
съездга 
ҳавола қилиш- 
имгиз мумкин, аммо оппозицион курашда ўз обрў-нуфу- 
зиигиздан фойдалаиишга ҳаққингиз 
нўқ — бундай қи- 
лиш партия жипслнгига путур етказадн.
Уша куни кечқурун Гиммлер ўз уйида, банрам қада- 
ҳинн кўтараётнб:
— Мен оддин оилалардан чнққан эсэсчиларимни оқ- 
суяк қиэларга уйлаптириб тоза наслли Миллатни яра- 
тиш ниятида 
эдим, эндиликда, 
миллат душманлари: 
коммунистлар, яҳудинлар ва руҳомийлар билан иш кў- 
ришимга тўғрн келади. Агар бу нарса фюрернимг иста- 
гн экам, шундай бўлажак,— деди. Чупкн ўша пайтларда 
Герингга итоат этувчи марказин полиция аппаратннииг 
унинг уйидаги гапларпни тинглашларини билар эди.
Гиммлер марказда қандай воқеалар юэ бераётганнни 
диққат билан кузатиб борди. У ғалаба эавқи амалнй 
ншни маълум даражада сустлаштирганини кўриб тур- 
ди. У Берлиндаги лартия доҳийлари митингларда сўзга 
чиқиш, туиларни эса дипломатик қабул маросимларида 
ўтказиш — хуллас, нациоиал-соцнализм 
ғалабасининг 
самарасидан баҳрамаид бўлишдан бошқа нарса қилма- 
ётирлар деб асосли равишда ўйлаб юрарди. Гиммлер 
бундай қилишга ҳалн вақт эрта деб ҳисобларди. Шун- 
дан сўнг бир ой ўтар-ўтмас Дахауда биринчи намуна- 
ли концентрацион лагерни ташкил қмлди.
Коммунистлар учун 
овоз берган 
саккиз миллиос! 
кишнни чииакам Гермамия граждани руҳнда тарбиялаш 
учуи бу лагерь жуда яхшц меҳлат мактабидир. Саккиз 
миллион кишиммнг ҳаммасшш концлагерларга ташлаш 
албатта бемаъпилик бўлади. Аввало битта лагерда тер- 
рор вазиятшш яратмоқ, сўмгра нродаси 
симганларми 
бмтта-битта чнқаравериш керак. Дагердап чиққан бун- 
дап кишилар нациомал-социализм амалий ишларининг 
эпг яхши ташвиқотчиларига ай лан ад и лар Улар дўстн-
60
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бирадар.пяри ва бола-чацалариии 
тартибимнзга лом- 
мим деман итоат этншга даъват қиладнлар.
Унинг ҳузурига Герпнгнннг шахсий вакили келди. У 
Лахауда бир неча соат бўлгач сўради:
— Бу концлагерни, аввало у конституцияга зид бўл- 
ганлиги туфанли, Гвропа ва Америкада кескнн ҳорала- 
масмикинлар?
— Нега энди тузум душмапларинн қамашни конс- 
титуцияга зид тадбир деб ўйлансиз?
— Чунки сиз қамаган кншиларнипг кўпчилиги ҳат- 
то суд биносини кўрмаган. Айблаш учуи ҳеч қандай ху- 
лоса нўқ, қонундан асар ҳам кўринманди...
Гиммлер шу масала устида 
ўйлаб кўришни ваъда 
қилди. Геринг вакили жўнаб кетди, Гиммлер эса шахсан 
Гитлерга хат ёзиб, унда суд ва терговсиз қамоққа олиш 
ҳамда концлагерларга жўнатиш қаичалик зарур экан- 
лигики ишончли қилнб асослади.
«Бундай қилиш,— деб ёзди у фюрерга,— национал- 
социализм душманларини халқ газабидан қутқариб қо- 
лишни кўзлаган инсонпарварлик тадбиридан бошқа нар- 
са эмас. Миллат душманларини концлагерларга ташла- 
масак, биз уларнинг ҳаёт қолишига кафил бўла олмай- 
миз: халқ уларни тошбўрон қилади».
Ана шу хат фюрер атрофидагн одамларнинг бирон- 
тасини қўлига тушиб қолмасин учун Гиммлер ўша ку- 
ниёқ катта митинг уюштириб, хагдаги гапларни сўзма- 
сўз қайтарди ва унинг бу нутқи эртасига ҳамма гаэета- 
лйрда босилиб чиқдн.
1933 йилнинг охирида бевосита Герингга итоат қн- 
лувчи Берлин полициясида катта жанжал чиққач Гимм- 
лер тундаёқ Мюнхендан жўнаб кетди ва эртасига фю- 
рернинг қабулига муяссар бўлди. У «сотқин, эски тузум 
полициясини» «халқнинг асл фарэандлари»— СС назора- 
ти остига беришии сўради.
Гнтлернинг Герингни хафа қнлгисн келмади. У Гимм- 
лерга тайинли жавоб бермади. Унннг қўлини шунчакн 
сиқиб қўйди, кабинет эшигигача куэатди, худди ўрга- 
иаётгандек кўэига тикнлнб қаради, кейнн бирданнга 
хушчақчақ кулиб, деди:
— Келгусида ақлли таклифларингизни бир кун ол- 
дин юборадиган қилннг: менга юборган хатипгиэнн ва 
Мюнхендаги митингда сўэлаган ўша маэмундаги нутқпн- 
гиэни наэарда тутяпман.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Гнммлер кайфн буэилиб жўнаб кетди. Аммо бир ой 
ўтгач, у Берлинга 
чақирилмасданоқ, 
Мекленбург ва 
Любек сиёсий полициясининг, 
яна бир ой ўтгач — 20 ^
декабрда Баден, 21 декабрда Гессен, 24 декабрда Бре- 
мен, 25 декабрда Саксония 
ва Тюрннгия, 27 декабрда 
Гамбург сиёсий полицияспиинг шефи қилиб тайинланди 
Бир ҳафта 
нчида 
у, ҳали 
ҳам 
Герингга 
бўйсуниб 
турган Пруссия полициясидан ташқари, бутун Герма- 
ния полициясипииг шефи бўлиб қолди.
“Гитлер Герингга: Гиммлер бутун ренх махфин полн- 
циясининг шефн қнлиб тайинласа-ю, аммо Герингга бўй- 
суиса, деган фикрни таклиф қилди.в Рейхсмаршал фю- 
рернинг бу таклифига 
роэи 
бўлди. 
Бу таклифга у 
хушламай рози бўлди, 
чунки тоталитариэм 
тузуми 
шароитида махфий полиция 
кимнимг 
қўлида бўлса, 
ўшанинг доим ғолиб чиқишиии 
яхши 
тушунар эдн. 
.Пекин Герингдек мавқега эга кимса учун эса полиция- 
га бош бўлиш паст иш эди. У маршал, Пруссия бош 
министри, рейхстаг раиси унвонларига эга эди. Бунинг 
устига яна бош полицнячи бўлишпи пасткашлик деб 
ҳисобларди. Шунинг учун у икки йўлдан бирини таи- 
лаши: 
ё Гиммлерпи 
ўз кишиси 
қилиб олиши, ёки
унипг иродасини букиб, ўзига итоат қилдириб олиши *
керак эди. Геринг биринчи йўлни танламади — инда- 
мас, тили дағал ва кўримсиэ Гиммлерни назарга илма- 
ди. У иккинчн йўлни танлади. У ўэ секретарига Гимм- 
лерга ички 
ишлар 
министрининг 
ўринбосари ва 
махфип полнцня шефн унвонини ҳамда полицияга тегиш- 
ли масалалар муҳокама қилинганда кабинет мажлис- 
ларида қатпашиш ҳуқуқипи бериш ҳақидаги қарорни 
фюрер идораси тасдигидан ўткаэишни буюрди. «Поли- 
ция масалалари» 
сўзидан 
кейин 
ёзилган 
«ва рейх 
хавфсизлиги 
масалалари» 
деган 
сўэларни ўз қўли 
билан ўчириб ташлади. Гиммлерга 
шунинг ўэи ҳам 
етар. Қарор лойиҳаси фюрер идорасидаи тасдиқланиб 
ўтгач, Геринг ҳужжатни газеталарда босишни буюрди.
Гиммлер ҳужжатнинг гаэетада босилиб чиққаннии 
кўргач, матбуот билан — журналистларни обрўсизлан- 
тирувчи материалларии йиғиш 
билап 
шуғулланувчи 
нккп 
ходимини 
чақириб, 
ўэининг 
янги 
лавозимга 
тайинлангаплигиии расмий матбуот хабаридан бошқа- 
чароқ қилиб шарҳлаб беришии сўради. Герипг Ги м м -"* 
лериинг 
тайинланишига роэи 
бўлиб асосий 
хатога
62
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

йўл цўйган эди: у Гиммлернинг СС рейхсфюрери деган 
асосий унвонини ҳеч ким бекор килмаганини унутган 
эди, Натижада, эртасига 
барча 
маркаэин 
гаэеталар 
буни қуйидагича иэоҳлаб чиҳдилар:с«Наиионал-социа- 
лизм адлияси муҳим ғалаба қозонди — СС рейхсфю- 
рери Гиммлер ҳўл остида криминаль, сиёсий полииия, 
гестапо ва жандармерия 
бирлаштирилди. Бу тадбпр 
рейхнинг барча душманларини 
огоҳлаптиришдир: на- 
ционал-социализмнинг 
қасоскор 
мушти зарба бернш 
учун ҳар бир оппозициячи, 
ҳар бир ички 
ва ташҳи 
душман боши уэра шай бўлиб туражак». »
У Берлинга, ҳашаматли Ан Донненстаг вилласига, 
Риббентропга цўшни бўлиб кўчиб ўтди. Коммунистлар 
устидан ҳоэонилган ғалаба гаштини суриб юриш пай- 
ти давом этар экан, Гиммлер ўз ёрдамчиси Гейдрих 
билаи бирга душманлар устидан ва, асосийси, дўстлар 
устидап маълумотлар йиға бошлади. Собиқ бошлиғп 
Грегор Штрассерга тегишли 
маълумотларни шахсан 
ўэи тўплай бошлади. У ўзини фақат устаэн ва бирип- 
чи тарбиячисн бўлган Штрассернинг қони билап тўла- 
тўкис оқлаши мумкин эканлигини фаҳмлаганди. Шу- 
нинг учун ҳам Штрассерни 
огилишга дучор қилиши 
мумкин бўлган ҳар қандай материалларни, ҳатто май- 
да-чуйдасигача синчиклаб ниға борди.
1934 йилнинг 20 июнида Гнтлер Рэмга қарши бўла- 
ж ак тадбирларни муҳокама 
килиш учун Гиммлернн 
ўз ҳуэурига суҳбатга чақнрди. У фюрернинг хаттн-ҳа- 
ракати қаидай бўлишини олдиндан тасаввур қила ол- 
мас эди, аммо қандайдир ҳаракат зарурлигини билар- 
ди, у ҳар куни кўэдан кечириб турган минг-минг бет- 
лаб агентура маълумотлари ва ёзиб олипган телефоп 
суҳбатлари шундан далолат берарди.
Рэмга қарши тадбир Гитлер билан бирга иш бош- 
лаганларнинг хаммасини йўқотишга қаратилган баҳо- 
на эканини Гиммлер тушуиарди. Биргалашиб иш бош- 
лаганлар учун Гитлер оддий инсон, партиядош биро- 
дар эди, эндиликда эса Адольф Гитлер немислар учуи 
доҳий ва худо бўлиб қолиши керак эди. Партия вете- 
рамларн унинг учун ортиқча юк бўлиб қолди.
Душманлар ташвиқоти 
таъсирига 
тушиб 
қолгаи 
жуда озчилик ветеранлар 
шаънига Гитлер айтаётган 
гаэабли гапларга қулоқ солар экан, Гиммлер бупинг 
тагида нима ётгапини 
очиқ-ойдин 
тушуниб турардн.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Гитлер ҳеч кимга — ҳатто яқии дўстларига ҳам ҳамма 
ҳақиҳатни очиқ айта олмасди. Гиммлер буми ҳам ту- 
шунарди ва шунинг учун 
Гитлер билан 
биргаликда ♦
иациомал-социалистик партияни 
ташкил қила бошла- 
ган тўрт минг нафар ветеран — деярли ҳамма ветерам- 
лар устидан 
тўпланган 
маълумотларни 
стол устига 
қўйиб, фюрерга ёрдам қилди. У психологик жиҳатдан 
жуда нозик йул тутди£Гнтлер уиинг бу хизматинн ёд- 
дан чиқармаслигига ншопди, чункн золим учун ўз-ўзи- 
ни оқлашда ўзганинг берган ёрдами бебаҳодир.О
Лекин Гиммлер шу биламгима чекламмади: фюрер- 
нинг мақсадларими бнлнб олнб. ўзини шумчалнк зарур 
одам қилиб қўйднки, бўлажак тадбирлар шахсан уми 
четлаб ўтиш у ёқда турснн, 
балки 
бу таъқибларни 
фақат ўз наэоратн остига олишга ҳаракат қилди.
«Штрассер қамдай вьтеран бўлса, мен ҳам шумдай 
ветеранман,— ўйлардн 
Гиммлер,— аммо мен Штрас- 
сернинг ветеран эмас, балкн амалпараст ва ёвуз оппо- 
зицнячи эканлигпмн миллатга исбот қила олсам, аба- 
дий ветеран бўлиб қоламан».
Гнтлер Гиммлерни Гернмгпинг Шорфейддаги боғи- 
га таклиф қилиб, ўэи билам олиб кетаётганида, Гимм- 
лер бир спектакль уюштнрдн: 
олдиндаи 
тайинланиб ♦
қўнилган рэмчнларшшг СА формасинн 
кийган агент 
фюрер 
кетаётгаи 
очиқ машинага 
қараб ўқ узганда, 
Гиммлер доҳийни ўз танаси бнлан бекитдн ва партия- 
да биринчи бўлиб:
— М Е Н И Н Г Ф Ю Р Е Р И М, сизнннг ҳаётипгиз 
учун қон тўкиш мен учун бахтдир!— деди.
Ш у пайтгача ҳеч ким «менинг фюрерим» иборасини 
ишлатмагандм. Шундам қилиб. фюрерми илоҳинлашти- 
рувчи бу иборанимг муаллифн худдн Гнммлерминг ўзи 
бўлиб қолди.
— Ш у дақиқадап 
бошлаб 
снз менинг 
туғишган 
укамсиз, Генрих,— деди Гитлер ва бу сўзларни ҳозир 
бўлгамларнинг ҳаммаси эшитдн.
Гиммлер Рэмми мўқ қилиш юэасидам 
операциямк 
ўтказиб бўлгач, устози 
Штрассер ва 
яна тўрт минг 
партия ветеранлари отнб ўлдирилгач, «эпчил» журна- 
листлар ҳаракат бошидан фюрер билан ёнма-ён тургин 
киши худди Гнммлер эканлиги 
ҳақнда афсона тўқиб 
. 
чиқардилар. 
%
Ишни бошлаб юборгач, давомики ҳам ўйлаш керак
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

эди. Гейдрих давлат машинасида 
куч-қувват 
мушти 
бўлган СС дивизияларинн ташкил қплиш фикрини айт- 
ди. Герингда 
люфтваффе, 
бош 
штабда 
армия бор, 
Гиммлер эса атиги детектнв, 
агент ва жосусларгагина 
эга Ш у ҳам иш бўлдими? Ҳарбий қисмлар керак! Гам- 
бургдаги «Германия» ва Л\юнхендаги «Дейчланд» СС 
днвизиялари аиа шундай қўшплмалар бўлди.
01935 йилнинг 7 октябрида фюрер Гиммлерга туғнл- 
ган куни билан табриклаб телеграмма 
юборди: «Ме- 
иинг қадрли партиядош 
дўстим 
Гиммлер! 
Сизнинг 
туғилгап кунингиз муносабатн билаи национал социа- 
лизмии муҳофаза этиш ишини давом эттиришда Сизга 
энг яхши тилаклар иэҳор этаман Адольф Гитлер». О
1936 йилдан, Гейдрихнинг маслаҳати билан Гитлерга 
яна бир нарсани таклифэтган кунидан бошлаб эса, фю- 
рер ҳузурида ўтказиладиган ва фақат энг яқин дўстлари 
бўладигап 
«тафельрунде»ларга' 
қатнаша 
бошладн. 
У Геббельснинг 
тарғибот 
аппаратн 
ёрдамн 
билан 
Рейн областининг босиб 
олипиши Париж ва Лондон 
шаъпига тегадигап ҳаракат эмас, балки Москвага қар- 
ши қуролли тайёргарлик кўрнш юэасидан қилинган за- 
рурий тадбир деб дунёга жар 
солпшпи таклиф этгап 
эди.
Герииг, Гесс ва Геббельслар билан қўл бериб дўсто- 
на сўрашиб юрар экап, Гиммлер ўзинипг апа шу жап- 
говар дўстлари устидан маълумот йиғишпн сира тўх- 
татмади.
Штирлиц машннасинн секим ҳайдарди, чунки Мар- 
каз билан олиб борилган 
ҳар бнр алоқа 
сеансидан 
кейии асаблари тордай таранглашар, 
шундан кейин 
ҳам жисмоинй, ҳам руҳап чарчаганлигини сезарди.
йўл ўрмонзордан 
ўтарди. Шамол тўхтадн 
Осмоа 
топ-тоэа, юлдузлар чарақлагап
«Москва ана шундан музокаралар 
олиб борилиши 
эҳтимолини тахмин қилгани 
тўгри бўлиши ҳам мум- 
кин,— мулоҳазасини давом эттнрди 
Штирлнц.— Ҳатто 
уларда аниқ маълумотлар бўлмаган чоғда ҳам бундай 
тахмин ҳақли тахминдир. 
Б у ерда, ренх 
идорасида, 
фюрер атрофида пизолар бўластганини Москва билади,
1 9 г а ф е л ь р у н д е » — Гитлер 
ҳуэуридаги кечни учр а ш уа л а р
5 — 2842
65
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

албатта. Илгари бу низолар фюрерга яқин бўлиб олиш- 
га қаратилган эди. Ҳозир 
аксинча 
бўлишн 
мумкии. 
Уларнинг ҳаммаси: Гсринг ҳам, Бормам ҳам, Гиммлер 
ҳам, Риббентроп ҳам рейх, СС, партия билан чамбар- 
час боғланганлар Рейхни сақлаб қолишдан уларнинг 
ҳар бири манфаатдор. Сепарат сулҳ тузиш уларнинг 
ҳар бири учун омоп қолиш йўлидир. Улар бахти қора 
халқ ҳақида, унинг азоблари ҳақида бош қотирмайдн- 
лар; уларни 
герман 
давлати ҳам 
қизиқтирмайди — 
ҳар бири Германия ва немислар тақдири ҳақида эмас, 
балки ўзлари, ўзларининг шахсий тақдирлари ҳақида 
ўйламоқдалар. Ш у вазиятда эллик миллион немис хал- 
, қн улар учун қимор паттасидек нарса. Улар армия, по- 
лицня, ССни ўз қўлларида сақлаб турар 
эканлар — 
шахсан омон қолиш эвазига рейх ғилдирагмпи истаган 
томонга буриб юборишлари мумкин...»
Штирлиининг кўзига ёп-ёруғ шуъла тушди. У кўэи- 
ни юмиб, дарҳол тормоз педалини босди. Бутаэор ичи- 
дан иккита ССчилар 
мотоцикли 
чнқиб 
келди. Уляр 
йўлни тўсдилар, мотоциклчилардан бири машина то- 
мон автоматини ўқталди.
...Гиммлер креслодан 
турнб 
дераза 
ёнига борди: 
қишки ўрмон ҳайратда қоларлн даражада гўзал эдн — 
шохлардаги қор ой нурида тпвланар, ҳамма ёқда суку- 
нат ҳукмрон, бепоён бинафша ранг осмоп қўйнида юл- 
дузлар чақнардн.
Ш у пайт тўсатдан 
Гнммлер 
фюрернипг энг яқип 
кишиси Гессга қарши уюштирган операциясини эсла- 
ди. Ушапда Гиммлер бир зумгипа ўлим ёқасига бориб 
қолган эди: Гитлер учуп қарама-қарши қарорга келиш 
ҳеч гап эмасди. 
Гиммлер 
ўэ одамларидан 
Гесснипг 
туалетда 
ононизм 
билан 
шуғулланаётгани 
суратга 
олинган киноплёнкани олганди. Гиммлер ўша плёнкаии 
дарҳол Гитлер ҳузурига олиб бориб, экранда кўрсат- 
ганди.
Фюрер жуда ғазабланди ўшанда Тун бўлишига қа- 
рамай, Герипг 
ва Геббельснн 
ҳузурига 
чақиришпи, 
Гессга эса қабулхонада кутиб туришни буюрди Бирии- 
чи бўлиб Геринг етиб келди— унинг ранглари оқарган 
эди. 
Рейхсмаршалпинг 
нега 
қўрқнб 
кетганлнгнпи 
Гиммлер билардн: уиинг веналик балерица билап ҳан-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гамаси айни авжига чиққан пайт эди (Гиммлер рейхс- 
маршалнинг озғин балериналарга 
хуштор 
бўлишини 
паиқаганди: у Герингнинг 
гуноҳини 
кўрсатувчи сак- 
кизта лентани кўэдан кечирганда ундаги ҳамма аёллар 
бир-биридан озгин эди). Гитлер «Гесснинг пасткашли- 
гини» кўришга таклиф этди дўстларини. Геринг қаҳ-қаҳ 
уриб куларди. Гитлер унинг кулгусини тўхтатиб: «Бун- 
чалик шафқатсиз бўлмаслик керак!»— деди. У Гессни 
кабинетга чақирди, 
кейин олдига 
югуриб 
борди-да, 
бақира кетди:
— Сиз ифлос, қўланса, 
аблаҳ 
экансиз! Сиэ опон 
билан шуғулланар экаисиз!
Гиммлер ҳам, Геринг ҳам, Геббельс ҳам мартабаси 
ғоят катта ш ах с— партиядаги мавқеъи бўйича иккинчи 
шахснипг шарманда бўлаётганлигининг гувоҳи бўлган- 
ликларини тушунардилар.
— Ҳа,— жавоб 
берди 
Гесс 
хотиржамлик 
билан 
ҳаммани ҳайратда қолдириб.— Ҳа, фюрерим! Яшира- 
дигап жойим йўқ! Мен нега бу иш билан шуғуллана- 
ман? Мен нега актрисалар билан ётмайман? — деркан 
Геббельс томоига қарамади, 
лекин 
униси 
креслога 
ёлишганича 
қимирламай 
қолди.— Нега 
мен Венага 
балет кўргани ва ўша ерда тунаб қолгани бормайман! 
Шупинг учунки, менинг ҳаёт-мамотим партиядир! Пар- 
тия ва сиэ, 
фюрерим, мен учун бир 
иарса! Шахсий 
ҳаёт учун вақтим йўқ! Мен бир ўзим яшайман!
Гитлер жаҳлидан тушди, 
Гессга 
яқинлашиб, уни 
ўнғайсизлангапдек қучоқлади, елкасига қоқиб қўйди.
Гесс ғолнб чиқди. Гиммлер лом-мим 
дея олмади, 
чунки Гесс ўч олишга 
уста эди. Гесс кетгач, Гитлер 
деди:
— Гиммлер, унга хотин 
танланг. 
Ҳаракатимизга 
содиқ бўлган бу ажойиб кишини мен тушунаман. Ном- 
зодларнинг расмларини менга кўрсатинг, биронтасини 
танлайман: у менинг тавсиямни қабул этади.
Гнммлер бу дақиқа 
ҳамма 
нарсани ҳал қилиши 
мумкин эканлигини пайқади. Геринг ва Геббельс уйла- 
рига жўнаб кетишгач, Гиммлер бундай деди:
— Фюрерим, 
сиз национал-социализм 
учун унинг 
содиқ фарзандини қутқариб қолдингиз. Гесснинг фи- 
докорлигини биз ҳаммамиэ қадрлаймиэ. Сиздан бошқа 
ҳеч ким унинг тақдирини шунчалик доно ҳал қила ол- 
мас эди. Шунинг учун ҳозироқ, кечиктирмай, яна бир
67
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

неча материал олнб келишга рухсат бергянсиэ! Гессга 
қандай ёрдам берган бўлсангиэ бошқа солдатларимгиэ- 
1
а ҳам ёрдам бермогингиз лоэнм.
Кўп ўтман у Гитлерга меҳнат фроптшншг раҳбарн 
Лей устидам материал олиб келдн. 
У пияниста бўлиб 
қолган эди, унинг маст-аласт бўлиб кўтарган тўполон- 
ларини Гитлердап бошқа 
ҳамма 
бнларди. 
Гиммлср 
«Бабельсберг буқачаси» устидан тўплапган материал- 
ларни ҳам қўйди. Унинг агептлари ремхсмипистр Геб- 
бельсни ўз маълумотларида апа шундай деб атарди- 
лар. Геббельснипг қони тоза бўлмаган хотинлар бнлан 
алоқада бўлиши чинакам наиионал-социалист шаънига 
ярашмандиган иш эди. Гнтлернинг столидан Бормании 
обрўсизлантирувчи материал ҳам жой олди: Гиммлер 
асосли равншда у Гесс бнлан жпнснй 
алоқада бўлса 
керак, деб тахмин қиларди.
— Иўқ, йўқ,— Борманнипг ёнипн 
олди 
Гнтлер,— 
унинг тўққизта боласи бор. Гомосексуалистларда бола 
бўлмайди. Бу гаплар бўҳтон.
Гнммлер Гитлерга гап 
қантармади, 
аммо фюрер 
нинг материалларии жуда қизиқиб бетма-бет кўраёт- 
ганини, баъзи маълумотларни қайта-қайта ўқиётгани- 
ни кўриб фюрерпи узил-кесил ўз томонига жалб қнла 
олганлигинн пайқади.
У тўғри пайқаган 
эдн: Гнммлерпннг 
СС раҳбари 
сифатида ўн йиллик юбнленини 
Гитлер бутун Герма- 
нияда банрамдек 
нишонлашпи 
буюрдн. 
Ш у кундап 
бошлаб барча 
гаулейтерлар — вилоятлардагн 
партия 
раҳбарлари Гитлердан кенин тўла ҳокимнятга эга бўл- 
ган киши худди Гнммлер эканлигнни тушуннб олднлар. 
Шуидай қилиб, ҳамма вилоятлар, 
партнянинг ҳамма 
маҳаллий 
ташкилотлари 
асосип 
ахборотларнн Гесс 
бошчилик қилаётгап партия штабнга қараганда кўпроқ 
Гиммлер идорасига юборадиган бўлдилар. Бир группа 
ишончли агентлардан Гиммлер 
ҳузурига келиб тура- 
дигам материаллар бўлимлардан 
ўтман, 
тўпла-тўғрн 
уиинг шахснй темир архивларнга тушарди: булар пар- 
тия 
раҳбарларини 
обрўзсиэлантирувчи 
материаллар 
эди °1942 йили Гиммлер биринчи марта фюрерни обрў- 
сиэлантирувчп материални ўз сейфига яширдн. Бупи у 
сиёсин разведка бўйича ёрдамчисн Шелленберг билан 
бўлиб ўтган суҳбат арафаснда 
қнлгам эдн.^Шеллеп- 
берг 1942 нилнинг август 
ойида, 
топг отар паллада
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ж т о м и р яципидаги рейхсфюрер ставкасига самолётда 
учиб келгаиди. Шарқий фроитда ғолибона ҳужум да- 
вом этарди. Роммелнииг 
галабалари бутун Африкани 
ларзага солаётган бир пайт эди. Шелленберг эса му- 
фассал ахборот бериб бўлгач, деди:
— Энди, рейхсфюрер, мепда бир нарсагииа қолди— 
у ҳам бўлса бир фикр,
Гиммлер безовталаиди.
— Шахсан бирон кимсага ҳарши фикрми? Кўнгил- 
слз воҳеа юз бердимн?
— Иўҳ. Ундай эмас. Бисмаркнинг:°«Столнинг паст- 
ки тортмасида исботли ҳуж ж ат тахт турмагунча ҳеч 
пимага ҳаракат қилма^деган васияти ёдимда. Сиздан 
бир нарсанн сўрашим 
мумкинми, 
рейхсфюрер, уруш 
таҳдири ҳаҳидаги 
ҳужжатлар 
столингнэнинг ҳайси 
тортмасида саҳланмоҳда?
Гиммлер, ҳар эҳтимолга ҳарши, суҳбатни биронтаси 
ллёнкага ёзиб олмасип 
учуп радиони 
ҳўйди, сўнгра 
жавоб берди:
— Мен сизга беш ҳафта дам олишга рухсат бера- 
ман. Асабларингиз жойида эмас. Мазангиз 
қочибди, 
Шелленберг. Тушунарлнми? Буниси майли, аммо мен 
билан шу тариқа гаплашишга ким ҳуқуқ берди сиэ- 
га?!
— Ҳозир биз шу қадар кучлимиэки,— давом эттир- 
ди сўэини 
Шелленберг,— бутун 
дунёга 
ҳукмимизни 
ўтказишимиз мумкн». Ҳоэир биз шон-шараф чўққиси- 
дамиз, Бисмарк эса шом-шараф 
чўққисига мипганда 
сулҳ туэарди.
Гиммлер ўшаида — ҳозир ўша воқеани 
ипидан-иг- 
насигача 
эслади— днваига 
чўэилиб 
олиб, 
қорниии 
снлай бошлаган эди {упинг 
меъдаси 
сусайиб кетган 
эди ва рак касалигя дучор бўлишдан 
қўрқарди). Ке- 
йин деди:
— Ташқи сиёсатда фюрерга 
калтафаҳм Риббепт- 
тропнинг маслаҳат бериши давом этар экан сулҳ ҳақи- 
да гап бўлишн мумкин эма^.
— Риббентроп Геринг билап ит-мушук— Герингга 
ёрдам бернб, Риббентропни ағдаришимиз мумкин. Уни 
вино 
кони 
бўлган 
Бургундиянинггина эмас, балки 
кпньяк кони бўлган Брабантнинг ҳам гаулейтери қилиб 
1
аниплаш мумкин. Пияниста дўстимиз бунга кўнади.,
Гиммлер ўшанда қўлини уэатиб, столчадаги Брок,-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гауз чиқарган географик атласни олиб 
варақларкан, 
бармоқлари билан кўрсатди:
— Бунинг амалии томонларига нима дейсиз? Бель- 
гия тақдири нима бўлади? Голландияни нима қиламиз? 
Украинани-чи?
— Масалани бўлиб-бўлиб ҳал қилмоқ керак,— де- 
ди Шелленберг— Россия синдирилди, демак Украина 
масаласи қолмади деса ҳам бўлади. Бельгия ва Гол- 
ландия Англия ҳамда Америка билан олиб борилади- 
ган музокаралар мавзуи бўлади. Мен фақат Амернка 
билан Бормандан қўрқаман.
Гиммлер илжайиб қўйди.
— Хўп, яхши,— деди у,— Франция-чи?
— У билан иттифоқ тузамиз. Унинг мустамлакала- 
ри бизга куч-қувват беради.
— Сиз иттифоқчилар фикрини Фрицхен орқали бил- 
моқчимисиэ?— сўради 
Гиммлер, гарчи саноли кўпроқ 
тавсияга ўхшаб кетса-да,— Ҳаммасига ўзингиз жавоб 
берасиз, мени бунга аралаштирманг.
Шундан кейин Шелленберг ишга киришди. Аммо у 
Берндаги Даллес одамлари билан алоқа боғлашга шо- 
шилмади. Фрицхен — фон Папендан ҳам фойдалаима- 
ди. Чунки, аввало Риббентропни 
ағдариш керак эди. 
Шелленберг Риббентроп аппаратидан унга қарши ош- 
кора курашишга тайёр 
бир кишини топди. Бу кишн 
статссекретарь 
Дютер 
эди. Кабул 
маросимларидап 
бирида у Шелленберг билаи олиб 
борилган аввалгн 
суҳбатларидан илҳомланиб, 
ҳамманинг 
кўэи олдида 
Гиммлернинг ёнига бориб, дўстона суҳбатлаша бошла- 
ди, уйга қайтиб келгач 
эса, Борман, Гиммлер ва Ге- 
рингга Риббентроп устидан чақув хати ёзди. Риббеи- 
троп 
СС 
обергруппенфюрери 
бўлганлиги 
сабабли, 
Гиммлер бу фурсатдан 
фойдаланиб унга 
қаршн иш 
бошламади: бунга партия этикаси йўл қўймасди. Риб- 
бентропнн вазифасидан бўшатиш олдидан партия суди, 
кенип СС суди бўлиши шарт эди, фақат шундан сўнг- 
гина уни министрлик лавозимидан 
олиш мумкин бў- 
ларди.
Гиммлер бир қарорга кела олмади, зарба беришдан 
қўрқди, бу орада эса аппарат иш бошлаб юборди: гес- 
тапо шефи Риббентроп разведкадаги агентларнинг сох- 
та ҳужжатлари бўйича Лютерни 
қамоққа олди. Риб- 
бентролга чоҳ қазиган кишининг ўэи тушиб қолди чоҳ-
п
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

га. Бунннг устига Мюллер Лютерни 
ҳамма гапларни 
айтишга мажбур этиб, Борманга Ғарб билан сепарат 
музокаралар бошламоқчи 
бўлган кишилар бор экан, 
деган ахборот юборди. Борман бу ҳақда фюрерга ах- 
борот берди. У Риббептропга, 
уруш ҳолатнда бўлган 
мамлакатлар билан музокара олиб бориш— хоинлик, 
ким шундай қилар экан ўлимга маҳкум, деган буйруқ 
чиқаришни буюрди.
Ушанда Гиммлер биринчи марта фурсатни қўлдан 
бой берганлигига 
ва Риббентропдан 
енгилганлигига 
иқрор бўлиб, Шелленбергга ҳасрат қилди:
— Фюрер учун урушиш 
жонга 
тегди. Башарти у 
шуни истар экан, эндиликда унинг ўзига қарши ҳара- 
кат қиламан.
— Ҳужжатингиэ,— деди мотоциклчи.
Штирлиц унга гувоҳномасини узата туриб:
— Нима гап?— деб сўради
Мотоциклчи гувоҳномани кўриб унга честь берди ва 
бундай жавоб қилди:
— Биэни тревога бўйича 
оёққа 
турғаздилар. Ра- 
дистларни иэлаяпмиз
— Хўш, қандай?— сўради 
Штирлиц гувоҳномаси- 
ни чўнтагига солар экан.— Натижа борми?
— Биринчи бўлиб сизнинг машинангизни учратдик.
— Юкдонни кўрсатайми?— сўради 
Штнрлиц жил- 
мамиб
Мотоциклчилар кулиб юбордилар:
— Олдинда иккита чуқур бор, эҳтиёт бўлинг, штан- 
дартенфюрер.
— Раҳмат,— жавоб берди 
Штирлиц,— мен ҳамма 
вақт эҳтиёткорман.
«Бу Эрвиндан кейин кўтарилган шов-шув,— дарҳол 
тушундв у, — улар шарқ ва жанубга қараб кетадигаи 
йўлларни тўсиб қўйишган. 
Принцип 
жиҳатдан тўғри 
бўлса ҳам, умуман жуда оддий йўл тутишибди — Гер- 
манияни билмақдиган кишига 
нисбатан шундай йўл 
тутилса бошқа гап эди».
У бомбалар ўпириб ташлаган 
чуқурларни четлаб 
ўтди. Чуқурлар янги эди, ён ойналардан ачимсиқ ҳид 
кириб турарди.
«Энди бу лақмаларга қайтайлик,— ўйлашни давом 
эттирди 
Штирлиц,— Бинобарнн, 
улар 
Кукриникслар
71
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва Ефимов расмларида тасвирлзнганчалнк гўл, лақма 
эмаслар. Демак, мен учун бир нарса калит хизматини 
ўташи керак, у ҳам бўлса, Риббентроп, Герипг, Бор- 
мап ёки фельдмаршал Клюгепииг шахсаи сулҳ тузиш- 
дан манфаатдор 
бўлиш.паридир — Марказнинг 
нима 
учун беэовта бўлаётганлиги сабабини тушуниб олишим 
учун асосий нарса шу. Аммо улар билан сепарат сулх, 
тузишга ким ботина олади? Руэвельтми? й ў қ албатта!
Еки Буюк Британиянинг жамоатчилик фикрими? Ҳеч 
вақт! Лекин, бошқа томопдан 
олганда, Гермаииянинг 
фақат Ғарб олдида таслим бўлиши у ердаги монокапн- 
тал (ахир у ҳам маълум шахслардан иборат-ку) учуп 
фойдалидир. ]],емак, ренхпинг олин доиралари ораси- 
да ишимни тугатганимдан кейин Шпеерга жнддий 
эътибор беришим керак: Гермапия саиоатига раҳбар- 
лик қилувчи бу одам истеъдодли 
ннжемергина эмас, 
жиддий сиёсатчи ҳам бўлиши керак. Ғарбдаги саноат 
хўжайинлари билан бевосита 
алоқа қилнб турадиган 
бу шахс билан шу топгача жидднп равншда шуғуллан- 
маган эдим.
Штирлиц машинасипи гаражга киритиб ўтирма^и.— 
совуқ унча кучли эмасди: икки-уч градусга яқин. V*
«Бари бир мен эртага барвақт тураман,— ўйлади «
у,— радиатордаги 
сув музламайди. 
Эртага оғир куп 
бўлади. С Д офииери бўла туриб, шахсан Ғимулер хиз- 
матига ўтиш ҳазил гап эмас... Бупнпг у/(тига, бу оқн- 
бат-патижа 
яқинлашаётгаплигинннг 
псботидир. Мен 
Гиммлерга содиқлик 
ҳақида 
қасамёд Ҳқилгап эдим. 
Энди бунинг ўзи 
кнфоя 
қилмаяпти — унинг 
шахсан 
ўзига, Гиммлер фамилияли кишн, СС рейхсфюрерига 
шахсан содиқ бўлишим лозим...»
Худди апа шу 1942 йилдан сўнг, Гейдрих Прагада 
ҳалок бўлгач, Шелленберг Гиммлерпинг энг ишончли 
кишиеи бўлиб қолди. Гейдрихнинг ўрнини олган Каль- 
тепбруннерии Гиммлер савияси жуда паст бўлганлиги 
ва ўйламай-нетмай иш тутгаплиги учуп ёқтирмасдн. У 
жуда кўп ичарди, кунига юзталаб 
сигарета чекар ва 
ёқимсиэ австрияча 
шевада 
гаплашарди — буларнинг 
хаммаси Гнммлернинг меъдаеига тегар эди. Гиммлер 
яиа унипг тншлари қуйма бўлганлиги учун ҳам гапига «
яхши тушуна олмасди.
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Тнш докторига мурожаат 
қилсангнз бўлмайди- 
ми,— деди у бир куии 
Кальтенбруннерга,— шошилиб
»
гапирганингизда сўзларингизга ҳеч тушуинб бўлмайди.
Кальтенбрунпер жуда хафа 
бўлди, Гиммлер буни 
сезиб, ўйланиб қолди: «Аҳмоқ бўлганлнги ҳам яхшн— 
упн ҳар вақт муштга рўпара 
қилиш 
мумкин, аммо 
ўзимдан узоқроқ тутншпм керак. Аҳмоқлик — юқумли 
марса».
Борман-чи... Борманни 
Глммлер ўлгидек ёмон кў- 
рардн...
Қунидагиларпн фюрерга хуллн ана шу Бормап амт- 
ган эди:
— Бизга бир марса анпнқса аён бўлдики, армияга 
тўла ишомиш жуда қмйин. Партня ва мационал-соцма- 
лнзмнимг умиди бўлмиш СС дивизияларинниг мавжуд- 
лиги миллатимиз учум катта бахт. Ф ақат СС раҳбари— 
дўстим Гиммлергина шарқий фронтга, «Висла» армия- 
лари группасига қўмондонлик қилишга қодир. Ф ақат 
унимг раҳбарлигп остида СС ва унга бўйсуиган бошқа 
армиялар русларни улоқтпрнб ташлаб, яксон қилиши 
мумкин.
Гиммлер эртасигаёқ ўзининг қандай лавоэнмга та- 
Ф
нинланганлигиии ҳали билмай туриб, фюрер ставкаси- 
га учиб келди. Тақдири оддммдан ҳал қилнб қўнилганн 
учун ҳам Борманга итоат қилган Германняпннг барча 
гаулейтерлари 
айнн вақтда 
унга, СС рейхсфюрерига 
ҳам бўйсунишлари кераклнгп ҳақидаги у олнб келгап 
фармомга Гитлер осомлик билан нмзо чекдн. Гиммлер 
Борманга қақшатқнч зарба 
танёрлаган эди. 
Шунинг 
учун ҳам Гиммлер фюрернннг ҳеч қандай 
гап-сўзсиз 
имзо чеккапнни кўриб у бир оэ таажжублаиди. Фюрер 
ҳужжатга қўл қўйиб бўлиши билап бир дақиқа ўтгач 
ҳаммасини лайқадн.
— Табриклайман 
сиэни, 
Гиммлер. Сиз 
«Висла» 
армиялари группасига бош қўмондон қилиб тайинлан- 
дингиз. Сиз, фақат сиз, большевик га.паларини тор-мор 
келтнришингнз мумкип. Си.з, фақат сиэ, Сталиниинг бе- 
линн букиб, унимг олднга сулҳ шартларнми қўйишнн- 
гиз мумкин!
Бутун ҳаракатлар пучга чиқди Гиммлер ҳаммасини 
тушунди. Енгилиш бўлса, бундан баттар бўлмас. 1945 
*
йилиннг январи эди, 
ғалаба 
қозомишга 
ҳеч қандап 
умид йўқ. Бундан пуч хаёлларни 
улоқтириб ташлаш
73
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

керак! Ф ақат бнр йўл бор: Ғарб билан дарҳол сулҳ 
тузиб, большевиклар 
галаларига 
қарши биргалашиб 
курашишдэн бошқа илож йўқ.
Гиммлер шундай катта ва фатрли вазифага тайнм- 
ланганлиги учун 
фюрерга ташаккур билдириб, уйнга 
жўнаб кетди. Кейин у Геринг ҳузурига борди — аммо 
гаплари қовушмади.
...Мана ҳозир у азонги соаг 
бешда уйғониб кетиб, 
қайтиб ухлай олмай, қарағай ўрмон сукунатига қулоқ 
солиб турибди, қизчаснга 
ҳам телефон 
қилолманди, 
буни Борман билиб 
қолиши 
мумкин, ўгилларига ва 
уларнинг онасига — севган аёлига 
ҳам телефон қила 
олмайди, чунки жанжал чиқишндан қўрқади — фюрер, 
ўзикинг айтишича, «ахлоқин нопоклик» учун ҳеч кимни 
кечирмайди. 
Лаънати 
сифлис... 
Ахлоқий 
попоклик 
эмиш-а... Гиммлер нафрат билан телефон 
аппаратига 
назар ташлади: ўн саккиз йил мобайнида яратган ма- 
шинаси ҳоэир унинг ўэига қарши ишлай бошлаганди.
«Бўлар иш бўлди,— деди у ўзига-ўзи.— Узим уқун 
ҳозирданоқ, дарҳол курашга киришмасам иш пачава».
Гиммлер агентура маълумотларига асосан Италня- 
даги қўшинлар группаси бош қўмокдони фельдмаршал 
Кессельрингнинг Ғарб билан музокара 
олиб боришга 
мойиллигини биларди. Б у 
ҳақда фақат 
Шелленберг 
билан Гиммлергина хабардор эдилар. Бу ҳақда хабар 
қилган икки агент йўқ қилингэн зди: улар Кессельринг 
ҳуэурига қайтиб кетаётганларида олдиндан белгилаб 
қўйилган авиация ҳалокатига 
учраган эдилар. Сирни 
сақлаш — муваффақият гаровидир. Италиядан 
Швей- 
иарияга нўл очиқ.^Швейцарняда эса Американинг Евро- 
падаги раэведка хизматининг бошлиғи Аллен Даллес 
бор.оБуниси жиддий масала Бу жиддий кишиларнинг 
бевосита алоқасн бўлади, устига устак Кессельрингнинг 
дўсти,«Италиядаги СС бошлиғи генерал 
Карл Вольф 
Гиммлерга содиқ киши. \
Гиммлер телефон трубкасини кўтариб:
— Марҳамат, генерал Карл Вольфни зудлик билан 
чақиртиринг,— деди.
СС ветерани Вольфга 
ншонар эди. У ғарб билан, 
Гиммлер номидан жиддий музокаралар бошлай олади...
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

&
-
Штирлиц ҳузурмга пастор 
Шлагни биринчи сўроқ 
учун олиб кирганларида, унга қарши бирон комбинация 
уюштириш нияти йўқ эди: Шелленбергнинг буйруғини 
бажаришга киришган эди, холос. Уч кун суҳбат қилиб, 
бу қарияга жуда қиэиқиб қолди: Шлагда ҳайрон қолар- 
чтик даражада бамаънилик ва болаларга хос соддалик 
бор эди. Агар чол Мюллер бошлиқ гестапочилар қўлига 
тушгудек бўлса, уни теэда ҳайвон даражасига келтириш- 
ларига Штирлицнинг ақли етарди.
Штирлиц — иложи 
бор пайтларда — етарли далил- 
ларсиэ қўлга олинган ва иши унчалик жиддий бўлмаган 
кишиларга ёрдам беришга ҳаракат қиларди. Табиийки, 
у ўзининг асосий ишини хавф остида қолдирмасликка 
иптиларди, аммо иисон тақдирига у бефарқ қарай ол- 
масди. У кишиларнн қутқаришнинг муайян бир шаклини 
ўйлаб топди: арэимас иш билан қўлга тушган кишилар- 
яи ўэига «ёллаб», уларнинг дарҳол ёкн бир оэ концла- 
герда ётганидан кейин озод қилинишига эришарди. Бун- 
дай кншилар оэод қилингач Шелленберг раэведкаси ва, 
албатта, Штирлиц хизмат қилаётган разведка учун қи- 
зиқарли бўлган муассаеаларга ишлашга жўнатилар эди- 
лар. У қўл остидагилардан партнянинг кўзга кўринган 
аъзолари устидан материал йиғишни 
сўрарди. Бундан 
мақсад, иккиюзламалик қилган, қалтис гапларни гапир- 
ган, ахлоқ жиҳатдан буэилган ашаддий гитлерчнларнн 
обрўсиэлантириш эдн. Шундай қилиб, у «уч томонлама» 
ютиб чиқарди. 
Гитлерчиларга қарши бирон-бир фикр 
билдирган кишиларни қутқариб қоларди, ишга юборил- 
гап агентларидан махфин маълумотлар олиб 
турардн 
ва, ниҳоят, улардан олинган материаллардан фойдала- 
ииб, туэумга содиқ нацистларни 
лавозимидан 
ағда- 
рарди. 
_
У пастор билан суҳбатлашар, унинг устидан ниғнл- 
ган маълумотлар билан танишар экан, пастор кейипча- 
лик унипг ишига қандан ёрдам бериши мумкиилиги ус- 
тида кўпроқ бош қотира бошлади.
Штирлиц пасторнинг нацизмдан 
нафратланишидап 
ташқари, қаршилик ҳаракатига 
ёрдам беришга тайёр 
эканлигнга ишонч ҳосил қилиб,— иғвогар Клаус билан 
суҳбатини тинглагач, бунга иқрор бўлган эди,— ўэининг 
бўлажак ишларнда Шлагдан қандай фойдаланиш мақ-
15
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

садга мувофлқ эканлнги ҳақида апиқ бир қарорга кел- 
магаи 
бўлса-да, 
маълум 
ролни 
мўлжаллаб 
қўйди 
унга.
Штирлии ҳоднсалар қапдай ривож топишини олдин- 
дап фол боққандек аниқлаб олмас эди, аммо бўлажак 
операииянинг умумий қиёфасини аниқ тасаввур қнлар- 
ди. Жиноятчнни қандай фош этиб, қандай қўлга туши- 
рншипн олднмдан аииқ билгам иэқуварлар акс эттирил- 
гаи детектив романларнн ўқмб эмсаси қотарди. Европа- 
ни босиб ўтнб, Амқарага йўл олгам поездда кетаётиб бнр 
китобда ўқигам воқеасини дсим эслаб юрарди — бу во- 
қеа унимг ёдндам ҳеч чиқмасди. 
Бир куни, деб ёзарди 
тушмагур адабиётшумос, Пушкиндан гўзал Татьянаминг 
тақдири мима бўлншнни сўрашганда, Пушкин рамжиб: 
«Унинг ўзидам сўрамг, мен бнлмамман», деб жавоб бер- 
ган экам. Штирлиц математик ва физиклар билан суҳ- 
бат қилиб турарди, у атом масаласи билам шуғуллаиуп- 
чи фиэик Румгени гестапо қамоққа олгандан кейип шун- 
дай суҳбатларми ямада кўпайтирдн 
Штирлицни фам 
назариётчиларинимг 
кашфиётларни 
қанчалик олдин 
планлаштиришлари қизиқтирарди. «Бундан қилиш мум- 
ким эмас,— деб жавоб берардилар 
унга.— Биз фақат 
тадқиқот йўлипигима белгилаймиз, қолгани тажриба 
жараёнида амиқ бўлади».
Разведкада ҳам ама шундай. Операиня доираси амиқ 
белгилаб қўйнлса, у чиппакка 
чиқнши мумкнн, чунки 
олдиндан белгиланган бирон алоқа узилса, асосий мақ- 
саднинг барбод бўлишига олиб келиши мумкин. Кишн 
ўзини асосий аазнфани ҳал қилишга бағишлаб ва олдин- 
даи турли нмкомиятларни ҳисобга олиб иш кўра билса 
муваффақиятга эрмшнши мумкнм. Айниқса киши якка 
ўзи иш кўраётганда шумдай 
қилиши лозим. Штирлиц 
ана шупдай деб ўйларди.
«Паетор...— деди ўэига ўзи Штирлиц.— Хўш , пастор- 
га ке.пайлик. Энди Клаус йўқ қилнииб, у яна икки киши- 
ни, бнзнинг радистларимизии соголмайдиган 
бўлгач, 
пастор сўзсиз менга тобе бўлиб қолади. Чолнинг экс- 
канцлер Брюнинг билам алоқаси борлигини амиқлаб 
бўлмаганимм Шелленбергга айтган эдим ва у, афтидап, 
чолга қизиқмай қўйди чоги. Аммо Марказ бўйруғидам 
кейим чолга бўлган қизиқишнм ортди».
Штирлпциинг умумий мулоҳазаси 
аниқ ва равшан 
эди. У фақат бмр нарсада япглишаётганди: Шеллепбсрг
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

пясторни умутмаган эди. Аксипча, худдн энднгипа у би- 
лан чинакам қнэиқа бош.паган эди ..
Мюллер оберштурмбанфюрер Ансманни кечаси соат 
учда чақиртирди: у Кальтеибруннер қуннб берган копь- 
якдан сўнг мизғиб олган ва ҳознр ўзини тетик ҳис 
этарди.
«Дарвоқе, коньяги жуда ажойиб экан,— ўйларди у 
орқа миясинн ўнг қўлининг катта ва кўрсатгич бармоқ- 
лари билан уқалар экан.— Уэимианикини ичсангнз мия 
чарснллаб ёрилиб кетап дендн, буни ичганда одам жуда 
енгил тортар экан».
Айсман қизарган кўэлари билан Мюллерга тикилар- 
кан, болаларча бегубор кулиб қўйди.
— Менинг хам миям 
ёрилиб кетан деяпти,— деди 
у,— етти соатлик уйқуни тангридам совға кутгандек ор- 
зу қиламан. Кишини ухлатман қиннашдан баттар қин- 
ноқ бўлмаса керак.
— Қулоқ солинг,— гап бошлади Мюллер,— бу ерда 
тушупиб бўлмайдиган бнр иарса бошланди. Мени бугун 
бошлиғимиэ чақирди. 
Бу бошлиқлар роса хаёлпараст 
бўладилар-да... Улар хаёл қнлаверсалар бўлади — аниқ, 
тайинли ишлари йўқ, 
йўл-йўриқ кўрсатиш циркдаги 
шимпанзепииг ҳам 
қўлидан 
келади... 
Биласнзми, у 
Штирлицга қарши тиш қайрамоқда...
— Кимга қарши?!
— Ҳа, ҳа, Штирлицга қарши. Шелленберг раэведка- 
сида мен кўнгнл қўйган бирдан-бир киши шу одам эди. 
Лаганбардор эмас, доим босиқ, хўжа кўрсинга ишла- 
майди. Бошлиқлар атрофида 
гирдикапалак бўладиган 
ва керакми, керак эмасми, митингларда сўзга чиқавера- 
диган кишиларга ишонавермаймап... Ҳаммаси ишёқмас, 
иўноқ, вайсақилар... У эса камгап. 
Мен камгап одам- 
ларни яхши кўраман... Агар дўстинг камгап бўлса — 
у чинакам дўст. Агар душман бўлса — чииакам душмап. 
Улардан ўрганса арзнйди...
— Мен Штирлицни саккия йнлдап бери биламаи,— 
деди Айсмап,— мен у билап Смоленск остонасида бўл- 
дим, бомбалар остида қолдик: у тош ва пўлатдек метин.
Мюллер афтини буриштирди:
— Нима бало, 
ўхшатишларга 
берилиб кетяпсиэ? 
Чарчаб қолднпгиэми дейман? Ухшатишларни партия
77
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

раҳбарларингизга қоллираверинг. Биз, изқуварлармиэ, 
шунинг учун от ва феъллар билан, чунончи «у учраш- 
дн», «у бундай деди», «у бундай деб юборди» йўсинида 
фикр қилишимиз керак... Хўш, бу масалага сиэ қандай 
қарайсиз?..
— Йўқ,— жавоб берди Айсман,— Штирлицнннг соф 
киши эмаслнгига ишона олмайман.
— Мен ҳам.
— Эҳтимол, бирон йўлини топиб, буни Кальтенбруп- 
перга тушунтириб қўйиш керакдир.
— Нега эпди?— бир оэ сукутдан сўнг сўради Мюл- 
лер.— Борди-ю, у Штирлицнинг нософ киши бўлиб чи- 
қишини истаб қолса-чи? Бундай эмас, деб уни кўндирнб 
ўтиришнинг ҳожати бормикин? Аслини олганда, Штир- 
лицнннг биэнинг идорамнзга даҳли йўқ-ку. У олтинчи 
бошқармадан. Шелленбергнинг жони чиқаверсин...
— Шелленберг исбот 
талаб 
қилади... 
Буида уни 
рейхсфюрер қўллаб-қувватлашипи ўзингиз биласиз.
— Шундайми?
— Ишончим комил.
— Нега энди?
— Буни исбот этишим 
қийип... 
Ишончим комил, 
обергруппенфюрер.
Мюллер яна ўнг қўлининг бош ва кўрсатгич бармоқ- 
лари билан гарданини уқалай бпшлади.
— Хўш, нима қиламиз?
Айсман елкасини қисиб қўйди:
— Шахсан менинг фикрим 
шуки, ўз виждонимиз 
олдида охиригача соф бўлиб қолишимиэ керак — шунинг 
ўэи кейинги ҳаракат 
ва қилмишларимизни 
белгилаб 
беради.
— Ҳаракат ва қилмишлар — иккаласи ҳам бир нар- 
са,— иэоҳлади Мюллер.— Ф ақат бунруқни, ҳа, буйруқпн 
бажарувчи кишиларга ҳавасим келади, билсангнз. Қани 
энди мен ҳам фақат буйруқни бажараверсам! «Соф бў- 
лиш керак» эмиш! Мен донм нопоклик нўлини қидирнб 
юргандай гапнрасиз-а. Марҳамат, сизнпнг пок бўлишнн- 
гиз учун бутун имкониятни 
яратиб бераман: мана бу 
материалларни олиб,— Мюллер 
Айсман олдига текстн 
машинкада ёзилган бир 
неча папкани суриб қўйди,—
ўз хулосангиэни айтинг. Аммо охиригача ҳалол хулоса 
бўлсин. Мен шефга текширув натижалари ҳақида ахбо- 
рот берганимда шу хулосангизга суяниб иш кўраман.
7В
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Нима учун бу ншни 
меи қилишим керак, обер- 
группенфюрер?— сўради Айсман.
Мюллер кулиб юборди:
— Хўш, дўстим, соф-поклигингиз қаерга кетди? Қани 
у? Бошқаларга ҳалол бўл деб насиҳат қилиш осон нар- 
са. Аммо ҳар ким ҳам ўзининг нолоклигнни поклик қи- 
либ кўрсатиш пайида бўлади... ўзини ва ўз хатти-ҳара- 
катларини оқлаш учун, албатта. Ёки нотўғри гапиряп- 
манми?
— Мен рапорт ёзиб берншга тайёрман.
— Қандай рапорт?
— Мен рапортда Штирлнцни кўп йиллардан бери 
биламан ва унинг ҳалол, покиза кнши эканлигига кафил 
бўла оламан, деб ёзиб бераман.
Мюллер бир нафас индамай қолди, креслода ғужанак 
бўлиб ўтирди-да, кейин Айсман олдига бир варақ қоғоэ- 
ни суриб қўнди.
— Езинг,— деди у.— Ёзақолинг.
Айсман қўлига ручка олди, дастлабки нборани уэоқ 
ўйлаб, кейин чиройли дастхат билан қуйидагиларни ёз- 
ди: «Бошқарма бошлиғи СС обергруппенфюрери Мюл- 
лерга, СС штандартенфюрери Штирлицни чипакам олий 
ирқ, фюрер ва Н С Д А П ғояларига садоқатли киши деб 
ҳисоблайман ва шу сабабли унинг иши юзасидан текши- 
рув ўтказиш билан шуғулланмасликка рухсат этгайсиз. 
СС оберштурмбанфюрери Айсман».
Мюллер қоғозни босма билан босдн, уни нккн марта 
ўқиб чиқиб, мулойимлик билан деди:
— Бялли, яшанг!.. Мен ҳар доим сиэни ҳурмат қилиб 
келдим ва сизга тўла ишонаман. Ҳоэир ҳам сиэнинг жу- 
да баодоб киши эканлигннгнзга яна бир карра иқрор 
бўлдим, Айсман.
— Ташаккур, обергруппенфюрер.
— Менга ташаккур билдиришнинг ҳожатп йўқ. Мен 
сиэга ташаккур билдираман. Майли. Мана учта папка: 
ундаги ҳужжатлар бўйича Штирлицнинг иши тўғриснда 
ижобий жавоб ёзиб беринг — сизга ўргатишнинг ҳожа- 
ти йўқ: раэведкачига хос санъат, терговчига хос зийрак- 
лик, чинакам национал-социалистга хос матонатни ншга 
солинг Бунинг учун сизга қанча вақт керак?
Айсман папкаларни титиб кўриб, жавоб берди:
— Ҳамма нарсани чиройли расмийлаштириш ва ҳуж-
79
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

жатлар бнлан асослп равишда нсботлаш учун бнр ҳафта 
муддат беришпнгизин сўрар эднм.
— Кўпи билан беш кун.
— Яхшп.
— Штирлнцнпнг анави руҳоний иши юэасидан кўр- 
сатган маҳоратинн 
боплаб тасвирлашга 
ҳаракат қн- 
лннг,— Мюллер бармоғн 
бнлан 
папкалардан бнрпни 
кўрсатдп.— Кальтенбруниернннг фикрнча, кимдир руҳо- 
ннйлар: Ватнкан ва ҳоказолар орқалп Ғарб бнлан алоқа 
боғлашга уринмоқда. .
— Маъқул.
— Муваффақнят тнлайман 
Ҳоэир 
бориб ухланг. 
Етти соат вақт бера олмайман. Беш соатга рухсат эта- 
ман. Унқингиз ширин бўлсин.
Ансман чиқнб кетгач, Мюллер унинг хатинп алоҳнда 
папкага солиб, узоқ вақт хаёл сурнб ўтнрди. Кейнн у 
бошқа бнр ходнми — оберштурмбанфюрер 
Холтоффни 
чақиртирди.
— Қулоқ солинг,— дедн у ҳатто ўтнрншнн ҳам так- 
лнф қплмай — Холтофф ёшлардан эди.— Мен сизга ғоят 
махфнй ва муҳим бир топшириқ бераман .
— Қулоғим сизда, обергруппенфюрер.
«Буниси игиа билан қудуқ қаэишга ҳам тайёр,— ўй- 
лади Мюллер,— отдек 
гижннглаб турншини 
қаранг. 
Бунга бизнннг найрангларпмиз ҳамон 
ёқади, уларга 
шўнғиб кетган, ўзннн худди сувда горган балиқдек сеэа- 
ди. Буниси ҳар қандай 
топшнриғннгиэни 
бажаришга 
тайёр... Шунмси ҳам яхши 
Шелленберг билан савдола- 
шпш .учун қўлда далил бўлса зиён қилмас».
— Гап бундай,— давом эттнрдн сўзини Мюллер.— 
Сиэ манави ишларни ўрганиб 
чиқинг: бу штандартен- 
фюрер Штнрлишшнг кенинги йнлда бажарган ншлари. 
Бу қасос қуроли... яънн атом қуроли... 
физик Рунгега 
тааллуқлн иш. Умуман олганда, пичоққа илннмайдиган 
иш, аммо унн синчиклаб кўринг... Қандай савол туғилса, 
олднмга кнраверинг.
Бнр оз ўнғансизланган, амма ўзининг ўнғайснз аҳ- 
волга тушганлигннп яшмрмоқчн бўлган Холтофф гестапо 
бошлнғинннг кабинетидан чнқнб кетаётганида Мюллер 
уни тўхтатиб:
— Яна унинг бир неча дастлабки, фронтдаги ишлари- 
ни ҳам олнб кўринг, бир наэар ташланг-чи, Штирлнц 
билан Айсманнинг орасида бнрон гап йўқмикан?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Геетапо ҳам, абвер ҳам, Внши контрразведкаси ҳам 
1942 йил ёзннинг ташвишли кунларидан бирнда Фран- 
цнядан махфим равншда ҳандайдир америкалик ўтиб 
кетиши кераклигини билардилар. Францня контрразвед- 
каси, гестапо ва адмирал Канарис идораси апа шу ки- 
шнни қўлга туширмоқчи бўлдилар.
Вокзалларда, аэродромларнпнг ойиаванд бнноларнда 
агентлар қиёфаси сал бўлса-да 
америкалнкка ўхшагап 
кншиларни кузатиб ўтирардилар.
Бироқ улар ўша кишини қўлга тушира олмадилар. 
У ресторанларда ўтириб 
тўсатдан ғоннб бўлар, қўқ- 
қисдан самолётларда пайдо бўлиб қоларди. Ақлли, тад- 
бирли оғпр табнатли ва довюрак бу кнши немис хавф- 
сизлнк хизматннн, Внши контрраэведкасини доғда қол- 
дирнб, 1942 ннлнинг охнрида бетараф мамлакат Швей- 
царняга ўтнб кетди.
У балапд бўйли кишн эдн. Пенснесипннг ярқироқ ой- 
наси орқаснга яшнрпнган кўзларп бу дунёга бпр оз на- 
зар-писанд қплман, яхшилнк тнлагандек ва айпи пайтда 
жиддият билан боқар эди. Бу кишмнинг оғзида инглиз- 
ча трубкаси бўларди ҳамиша, у камгап эди, кўпннча 
кулиб турар ва суҳбатдошлари гапига диққат билан қу- 
лоқ соларди. У ўзннипг ўткнр ҳаэмллари, ноҳақ бўлган 
пайтларпда ўзининг ноҳақлигига дарҳол ва очиқ-ой- 
дип иқрор бўлиш одати билан кншиларни мафтун этар- 
ди
Бинобарнн, Гиммлер, Канарис ва Петен идоралари 
ходимлари бу кмшинннг кнм эканлигнни билганларида 
уни Францпянннг ўзидаёқ қўлга тушириш учун ўн бара- 
вар ортиқроқ ҳаракат қнлган бўлур эднлар. Уша пайт- 
ларда, 1942 йилнинг охприда пемис армияси Францияга 
бостириб кнриб, унинг «мустақиллнгига» чек қўнган ва 
понтахти Вишида бўлган қарам бир давлатга айлантир- 
ган эдн. Ш у киши генерал Донован томонидан Бернга 
юборнлган стратегня хизматп бошқармасннпнг ходнми 
Аллен Даллес эди.
Швейцарияда унинг ҳақида Рузвельтнннг шахсий ва- 
кчли деган гап тарқалди.
Даллес бунга жавобан матбуотда раддия берди. Ряд 
дия ҳам жуда ажиб ва сирли эдн. Бундай икки томон- 
лама реклама — миш-миш гаплар ва ажиб раддия — 
айни пайтда ўз фойдасига хизмат қилншини у фаҳмлаб 
олли. Ҳа, бу борада янглншмагапди: Бернда нстиқомат
б 2 42
81
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қила бошлаган дастлабки ойлардан 
бошлабоқ унинг 
ҳузурига турли жойлардан турли кишилар — банкирлар, 
спортчнлар, дипломатлар, филологлар, асл шаҳзодалар, ** 
актёрлар, яъни бутун дунё 
разведкалари ёллайдиган, 
чинакамига жиддий агент бўладиган кишилар кела бош- 
лади.
Даллес Швейцарияда стратегия хизмати бошқарма- 
спиииг бўлимнни ташкил қилиш олдидан ўз ходимлари 
устидан тўпланган материалларни синчиклаб ўрганиб 
чиқди.
— Мана бу кўк папкада,— тушунтирди унинг ходим- 
лари устидан тўпланган маълумотларнн текшириб, тар- 
тнбга солувчн Текшириш федерал бюроси 
(Ф Б Р )н и н г
вакили,— душман мамлакатлар ва бетараф мамлакат- 
ларда қариндош-уруғлари ёки яқин дўстлари бор кнши- 
лар ҳужжати. Мана буниси эса Германия ва Европада 
туғилган ҳамда ота-оналари 
немис 
бўлган 
кишнлар 
ҳужжати. Бу ерда сизнинг ходимларингиэ 
ким билан 
ёзншиб турса, ўша 
кишиларнинг фамилиялари бор... 
Мана бунисида...
Даллес тушунмагандек унинг гапини бўлди:
— Буларнинг ишга қандай даҳли бор? 
_
— Кечирасиз...
— Мени қуйидагн нарсалар қиэиқтиради: мен бнлан 
ҳамкорлик қилаётган одамлардан биронтаси Германия— 
Америка институтининг ташаббускор ходимими ёкн йўқ- 
ми? У компартия аъзоснми ёки йўқмн? У гомосексуалист 
эмасми? Аёл кнши бўлса, лесбиянкамасми? Оиласи қан- 
дай? Никоҳ мустаҳкамми ёки хотини манжалақими ва 
шу сабабли эри ичкилнкка берилиб, жанжалли уй-рўз- 
ғорига лаънат ўқиб, ташлаб кетмоқчи эмасми? Германия 
ёки Италиядаги қариндош-уруғларга келганда, менинг 
ҳам узоқ қариндошим ўтган асрдаёқ Германияда ўтроқ 
бўлиб қолган экан.
Афсуски, « УЬо 15 
справочнигида 
шу кнши
илгари ким бўлганлиги ҳақида 
озгинагина маълумот 
берилган экан. Унинг тарихи Германия контрразведка- 
сннинг олдинроқ билиб олишига 
арзирди. Аммо буни 
улар анча кейин билдилар.
Гиммлер идораси Даллес уйига ўз агентинн ўрнаш- 
тира олгандан сўнг (Аллен Даллес уйида хизмат қилнб 
юрган ёқимтой, ишчан ошпаз аёл империя хавфсиэлиги ^
олтинчп бошқармасининг ходими эди), Шелленберг ҳам,
82
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Гиммлер ҳам, гестаподан Мюллер ҳам, кейинчалнк эса 
Кальтенбруннер ҳам ўз агенти орқали муҳим ва ҳизи- 
V қарли, равшан ва кераклн нарсаларни бнляб олдиларки, 
бу маълумотлар арэимас майда-чуйдалардан тўпланган 
эдн.
Ш у агент, масалан, Аллен Даллеашне-энт еевимли^ 
ва ҳеч ажралмас китоби хитойаШк Сун Цзининг « У руш )  
санъати» деган асарн эканлигнни хабдр қилдн. Бу китоб- 
да хитой назариётчиси жосуслик асосларини баён қил- 
ган. Унда, албатта, эрамизгача 400 нилда Хитойда қўл- 
ланилган жосуслик асослари баён қилинган эди.
Аллен Даллес хитойлик авторнинг разведка соҳасида- 
ги энг керакли агентлар ҳақидаги 
фикрларнни қайта- 
қанта ўқнр экан.
^Сун Цэи агентларни беш турга бўлган экан: маҳал- 
лий, ички, икки томонлама, қайтмас ва тирик.
Маҳаллий ва ички агентлар (Даллес буларни алоҳн- 
да қоғозларга ёэнб қўярди, шунингдек бу қоғозлар 
Шелленберг идорасига ҳам келиб тушарди) ҳозир биз 
жойлардаги агентлар деб атайдиган 
агентларга тўғри 
келади.
2)Икки томонлама агент — асир қилиб олинган душман 
♦ разведкачиси, кейинчалик у қайтариб ўз томонига жўна- 
тилади, аммо эндиликда у аснр тушган мамлакатининг 
агенти бўлиб кетади..
Аллен Даллес қизил қалам билан «қайтмас агепт» 
сўзининг тагига чизиб қўйган экан. 
Хитойликларнинг 
бундай назокат сўэи унга жуда маъқул тушди. Сун Цэи 
душманга сохта маълумотлар етказиб берадиган агент- 
ларнп қайтмас агент ҳисобларди. Сун Цзи уларга шу- 
нинг учун қайтмас агентлар деб ном берган эдики, улар 
топширган 
маълумотларнинг ёлгон 
эканлиги маълум 
бўлиши билан душман уларни ўлдирпб юбориши мум: 
кин эди.
Сун Цзн тирик агентлар деб атаганлар, таъкидлар 
эди Даллес ўэ ёзувларида, биэнинг даврпмизда ичкарига 
кнриб бораднган агентлар деб аталади. 
Улар душман 
мамлакатига бориб ишлайдилар ва у ердан омон-эсон 
қайтиб келаднлар.
Сун Цзи, ҳақиқий разведкачи бир йўла ана шу беш 
хил агентларнинг ҳаммасига эга бўлмоғи лозим, деб 
+ қайд қилган. Сун Цзи ана шу беш хилдаги агентга эга 
бўлган киши «илоҳий кучга тенг бир ўргнмчак ннига».
83
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

яъни жуда нозик, кўзга кўринмас ва бақувват пплардяп 
тўқилгап бпр тўрга эга бўлади, деган эди.
Сун Цзи кўп нарсаларни ёзгаи, Даллес эса унинг ^
асарпдан кўп жойларни — контрразведка, қалбаки ахбо- 
рот, пснхологик уруш, агентларни муҳофаза қилиш ҳақи- 
даги жоиларнн алоҳида-алоҳида варақларга ёзиб қў- 
ярдн.
Сун Цэн разведкаси Қаднмгн 
Греция ва Қаднмги 
Рим разведкасидаи анча 
афзал эди. Греиия ва Римда 
кўпинча руҳ ва худолар кўрсатмаларига 
асосланишар 
эдн. Разнедкада эса, таъкидлар эди Сун Цзн, руҳларга 
ҳам. худоларга ҳам ишоннб бўлмайди. Разведкада душ- 
манмн, дўстмн — фақат иисонга ишониш лозим.
Гестапо агеити америкалнк разведкачи четларига ўэ 
фнкрларини ёзнб қўйган саҳифаларнинг фотосуратинн 
олишга ҳам муваффак бўлгап Тавротда Исо Навиннииг 
Иерихондагн аҳволни билиш учун яширин равишда нкки 
кншини юборгаплигн тўғрнснда ёзилган жонни Даллес 
чнзнб қўйган эди. Ш у кипшлар фоҳиша Рааб уйига ке- 
лишган. Бу нарса, деб ўйларди Даллес ва шу ҳақда 
дўстларига ҳам ҳикоя қнларди, тарнхин солномаларда 
битилгап, ҳознрги кунда профессионал разведкачилар 
махфнй учрашув жойи деб аталган нарсанинг дастлабки ^
мисолиднр. Рааб жосусларнн ўз уйида яшириб турган, 
кейин эса уларни шаҳардан эсон-омон олиб чиққан, ис- 
роиллнклар эса Иерихонни 
ншғол 
қилиб, тирнк жои 
борки, ҳаммаснни ўлднрганлар, 
фақат Рааб ва унннг 
омласи омоп қолган. Ана ўша даврдаёқ раэведкага ёр- 
дам берган кншмларни тақднрлаш одати келиб чнққан 
экан.
Аллен Даллес уйидагн агептнинг ўэ марказига хабар 
қилишича, ушшг эпг яхшн кўрган кнтобларидан бнрн 
Даннель Дефонинг «Робинзон Круэо» асари экан. Шу- 
нингдек у «Молль Флендерс» ҳамда «Вабо босган шаҳар 
тўғриснда эсдаликлар» номлн китобларни ҳам тез-тез 
ўқиб турар экан Бу кнтобларнн ҳам жуда ажойнб раэ- 
ведкачиларлан бирн бўлган Даниель^Д^фв^ёзган. У 
йнрик раэведка тармогинннг ташкилотчйсигина булиб 
қолмай, инглиз разведкасининг бпринчи 
раҳбари ҳлм 
бўлган эднки, буии бутун дунё унпнг вафотидан кейин 
кўп ниллар ўтгачгина билган эди.
Даллес унннг китоблари 
саҳифаларида бу асарни 
4
Британия пмперияси разведкасшшиг бошлиғн ёзганлн-
84
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

пши бплдирувчи бнрон-бир шаъма бормнкан, деб кўп 
иэлади, аммо ундай шаъмадан асар ҳам топа олмади.
^
Шунингдек, Шелленберг агентинннг хабар килшпича 
Аллен Даллес бўш 
вақтларида 
Европадаги X IX аср 
йирик жосуслик ташкилотларинннг амалнн ншлари ва 
методларини синчиклаб ўрганарди.
Гиммлер идорасинннг темир 
архивларида Аллен 
Даллес ҳақида бундан бошқа маълумотлар ҳам кўп эди. 
Аммо учинчи рейх раҳбарлари қанча урнпмасинлар, X X
аср ўрталаридаги устомон бу разведкачннннг тўлиқ ва 
батафсил таржимаи ҳолннн тиклай олмадилар.
Даллеснинг таржпмаи ҳолн унчалик кўзга ташлач- 
масдн. Иигирма уч ёшнда санъат магпстри дппломини 
олнб, Ҳиндистон ва Хнтойда ммсснонер бўлиб ишлаган, 
1916 йилнниг майнда Венада 
дастлабки 
дипломатик 
лавозимни эгаллагаи. Парижда Вудро Вильсон бошлиқ 
делегация составида пшлаган. Сўнгра у махсус тапшн- 
риқ олнб, Швейцарпя ва Австрия-Венгрия нмпериясини 
сақлаб қолишга уриниб, Австрияда ишлаган. Уша ерда 
1918 йилда у бнрнпчи фнтнасиин танёрлаган, башарти 
Даллес уни охнрига етказа олган тақдирда ғоят катта 
фптнага айланнши турган гап эди. Бироқ коммунистлар
* бошчилпгида Германняда бошланган ноябрь революцня- 
си фнтна йўлнни тўснб қўйди. Большевиэмнинг Ғарбга 
тарқалншшшнг олдинн олишн. унга қаршн 
қудратли 
тўсиқ бўлнб турншн лознм бўлган бўлажак Габсбурглар 
монархиясп зарбага учраган эди.
Бир йнл ўтгач, 1919 йилда, Даллес Қўшма Штатлар- 
иинг Германиядаги элчнхонасншжг 
бнринчн секретарн 
қилиб тайииланди. Ш у ерда, Вильгельмплацдаги 7-уйда 
ншлаб, Европада большевизмга қаршн курашишни ўз- 
ларининг асосий ваэифаси қнлнб олган кишилар билан 
юзма-юэ учрашди. Худди шу ерда Аллен Даллес Қўшма 
Штатларнипг Германиядагп вақтинча ишоичли вакили 
мистер Дресселни Кремлга ҳужум қилишиинг дастлаб- 
ки планинн ншлаб чнққан генерал Гофман бнлан таниш- 
тирдн.
Гофман ўша вақтда уларга бундай деган эдн: «Ум- 
рнм бўйи мен бир нарсага 
афсусланаман. 
Брест-Ли- 
товскдагн музокараларни бузиб, Москва 
томон юршп 
бошламаганпмга 
афсусланаман. 
Уша пайтда шундан
• қилнш мен учун осон эди».
' 
Худди ўша вақтда ва худди Гофманнинг ўзи Даллес
В5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

билан суҳбатда кейинчалнк «дранг нах остен» доктрн- 
насн сифатида юэага келган доктринани чиройли гаплар 
билан исботлаб, оҳлаб чиҳди.
Берлиндап сўнг Аллен Даллес икки нил Истамбулда, 
яъни Совет Россиясн билан бевосита чегарадош мамла- 
кат понтахтнда, бпр томондан Қора ва Урта денгизга 
ўтиш учун калит хиэматини ўтаган, иккиичи томондан — 
жаҳон нефть запаслари остонасидаги нстеҳком бўлган 
мамлакат пойтахтнда икки йил хиэмат қиладн.
У ердан Даллес Вашингтонга қайтади. У давлат дс- 
партаментида Яқин Шарқ ишлари билан шуғулланувчн 
бўлнмга бошлпқ бўлнб олади. Яқин Ш арқ уруш озуқа- 
си — нефтга жуда бои район эди. Америка саноатининг 
нефть бнлан шуғулланувчн магнатларини ўша пайтда 
жаҳон бозорида инглиз рақиблари эришаётган катта 
муваффақиятлар безовта қила бошлаган эди.
Худди ўша вақтда «Стапдарт ойл оф Нью-Жерси» 
компанияси бошқармасининг раиси мистер Бетфорд: 
«Қўшма Штатлар учун ҳоэир тажовузкорона сиёсат ўт- 
казиш муҳим», деган эди.
Даллес зўр бернб ишлай бошлайди. Бую к Британия 
устидан қозонилган бнринчи ғалаба унинг раҳбарлигида 
амалга оширилган эди. Бу воқеа 1927 йилда, Рокфеллер 
компанияси «Ирак петролеум компанн» нефть компання- 
си акцияларининг йигнрма беш фоизига эга бўлиб олгаи 
пайтда юэ берган эди.
Худди шу йнл Меллон 
группасига кирувчи «Гауф 
ойл» нефть корпорацняси Бахрайн оролларида концес- 
снялар олишда афзалликларга эга бўлиб олади.
Ана шу ғалабаларнн тайёрлаб, Даллес истеъфо бер- 
моқчп бўлади. Банкчи Ротшильдлар уйида раэведка хиз- 
матини ўрганишн натижасида у, давлат департаментнда 
ишлагаи пайтим келажакдагн жиддий хизматим йўлнда- 
гн дастлабки қадам экан, деган фикрга келади.
Аллен Даллес «Салливен энд Кромвэл» адлия фир- 
масига жойлашади Бу фнрма Рокфеллер ва Л\органлар 
хонадони билан яқипдан 
алоқа 
қилнб турган Уолл- 
стрнтдагн энг йприк фирмалардан бири эди Худди шу 
ерда, адлия фнрмасида Аллен Даллес Қолумбия респуб- 
лнкасидаги нефть концессияларини қўлга киритиш бўйп- 
ча ғоят катта операцияни амалга оширдн.
Қанал қурилаётган пайтда Панама ҳукумати билан 
иш олнб борган ҳам худди ана шу «Салливен энд Кром-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

вэл» фирмаси эди. Худди ўша паитда 
«Садлипен эид 
Қромвэл» фирмаси Германия бнлан, яъни Версаль шарт- 
^►номасидан кейин Америка саноатчилари жуда кўп миқ- 
дорда доллар юбораётган мамлакат билан яқнпдан 
алоқа боғлаган эди.
Худди ўшанда Аллен ва унинг акаси Жон Фостер 
Даллес Тиссеннинг «И. Г. Фарбениндустри» трести иа 
«Роберт Бош» концерни билан яқин алоқа боғлаганли- 
лар. Аллен ва Ж он Даллес шу немнс корпорацпяларн- 
нннг Америкадаги агентлари бўлиб олган эдилар.
Уруш бошланнши арафасида Аллен Даллеснинг иши 
барбод бўлаёзганди. «Роберт Бош» концернининг Қўш- 
ма Штатларда филиали бор эдн. Унинг номи «Амернкон 
Бош корпорейшн» эди. Иккинчн жахон уруши бошлани- 
шнда фирма қора рўйхатга тушнш хавфи остнда қоладп. 
Унинг эгалари швециялик банкчилар — ака-ука Валлон- 
берглар билан шошилинч равишда шартнома тузадилар. 
Бу шартномада, фнрманн эгаларига фақат урушдан ке- 
йин қайтариш шарти 
билан, 
«Америкен 
Бош корпо- 
рейшн» устидан номигагина швед банки назоратнми ўр- 
натиш кўэда тутилган эди.
Валленберглар бунга розн 
бўлдилар, аммо уларга 
Я* зарур бўлгян расмнн 7омонлярни бажяриш учун амери- 
калнк контрагент керак эди. Б у ваэифа ака-ука Даллес- 
ларга топширилади. Аллен Даллес Америка ҳукмдорла- 
рини алдаб Швеция байроғи остига нацистлар мулкипи 
яшнришга муваффақ бўлади. Қейинчалик Аллен Даллсс 
фақат «Салливен энд Қромвэл» фирмасикинг хўжайпн- 
ларидан бирига айланнбгнна 
қолмай, балки «Шредер 
грест компани»нинг, айни вақтда 
«Ж . Генри Шредер 
бэнкинг корпорейшн»нинг 
ҳам 
директори 
бўлиб қо- 
лади.
Хўш, Шредер ким бўлган?
У Германияда немис граждаии, Қўшма Штатларда 
америка граждани, Буюк Британияда инглнэ граждани 
бўлган. Уттизинчи йилларда бу концернга барон Курт 
фон Шредер бошчилик.қилган. 1933 йил, 7 январда Шре- 
дернинг Қёльндаги вилласида Гитлер фон Папен бнлан 
учрашади. Гитлер шу ерда нацистлар томонидан ҳокн- 
миятни қўлга олиш планини ишлаб чиққан эдн. Бунмнг 
эвазига Курт фон Шредер СС группенфюрери унвонини 
^ олганди. Айни вақтда у «Френден Қрейсс» махфий таш- 
килотининг раиси ҳам 
бўлиб оладн. Б у ташкнлот СС
87
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рейхсфюрери Гиммлер отрядлари учун Рур магнатлари 
орасида маблар тўплаган.
|Ш редер концернннннг ннглиа филнали Лондонда ** 
«шшҒнз-герман жамнятн», яъни Буюк Британняда фю- 
рер ғояларннп тарғиб қилнпг бнлан машғул бўлган жа- 
миятнн маблағ бнлан таъми-нлаб турган. Бундан Қўшма 
Штатлардаги «Ж . Генрн Шредер бэпкинг корпорейшн» 
ннма билан шугуллапганлнгп ўз-ўзидан маълум бўлиб 
қоладн Ана шу фирманинг днректорн Аллек Даллес 
эди.
Европа, Германия, нациэм. биянес, нефть нима экан- 
лигини ҳаммадан яхшироқ билган худди ана шу киши 
Қўшма Штатлариннг Европадаги стратегнк хнзмат бош- 
қармаспнннг вакнли бўлиб қолди.
Даллес, албатта, 
Рузвельтнинг Берндагп 
шахсий 
ваиилн эмасдн. Ушшг стратегнк хизмат бошқармасинннг 
разведкасига ўтиш тарнхн, хусусан, японлар Пирл-Хар- 
борга ҳужум қилишганидан бир ҳафта кейнн катта биэ- 
нес вакнлларидан бирн бплан қилгам суҳбатига боғлиқ 
бўлдн.
— Сиз истиқбол ҳақида 
сўраяпснз,— хаёлга ботиб 
деди Даллес, одатдаги ннглнзча трубкаснни тутатиб,— 
аммо мен тўлнқ жавоб беришга тайёр эмасман. Уз ис- ♦ 
тиқболингин белгнлаб олнш учун молия аҳволн ва мам- 
лакатла 
тарқалгап 
латнфаларпи, театрлардаги янги 
постановкаларнн ва Ньюрепбергдагн партантаглар ҳақи- 
даги ҳнсоботларни ўрганиб чиқмоқ лозим. Мен учун 
бир нарсагина аниқ ва равшан: 
Германия — мен, ал-
батта, истеъфога чнқариб юборнлган Шахт каби жидлий 
молиячнлар ва лотикчадан таржнма қилишга мажбур 
бўлган адиблар Германнясини назарда тутяпман — жим 
турмайдп.
— Шахт — бу жндднн гап, адиблар эса...
— Бунисн 
ҳам жидднй,— эътироз 
билдирдн Дал- 
лес,— снэ ўйлагаидан ҳам жпддий. Гиммлер ўттнэ тўр- 
тинчи 
ннлдаёқ Нобель мукофотининг лауреати фон 
Осецкшпш' концлагерга ташлаб биринчп йирик хатога 
йўл кўйган эди. Бу билан бир шаҳид образини яратди. 
Аиа шу шаҳиднн концлагерга ташлаш ўриига шон-ша- 
раф, пул, хотннлар билан сотиб олиш керак эди... Ахир,
1 Осецний К ар л 
(1889— 1938 
йиллар) — немис 
тараққийпар- ^
вар ж урналисти ьв публицисти.
ее
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

актер, ёэувчи, рассомлардек сотқин 
одам бўлмайди. 
Уларни усталик билан сотиб олмоқ керак, чунки сотиб 
** оли
1
п — обрўсизлантирншнннг энг яхши усули.
— Майли, бу нарсалар бнзни қнзиқтирмайдн, бу — 
хусусий нарсалар...
— Хусуснй эмас,— яна гап кантарди Даллес,— ҳеч 
вақт хусусий бўлмайдн. Гнтлер етмнш миллион кишини 
кўр-кўрона нтоат этгувчи қилнб тарбиялади. Унинг теат- 
рп, кмиоси ва тасвирин сапъати ҳар қаидай мшнм кўр- 
кўроиа бажарувчи автоматларнм тарбпяламоқда. Бу 
эса бмзнн қондирмайдп: савдо қилнш, муомалада бўлиш, 
бизнес соҳасида қулан операцняларнн 
ўйлаб топншга 
автоматнннг қурби етмайди. 
Бунақангн 
автоматларга 
Шахт керак эмас. У бпзга керак. Шундай қилнб,— ту- 
гатдн ганпнн Даллес, — ҳамма нарса бир-бирига чам- 
барчас боглиқ... Ана шу ўзаро боғлнқлик армиядаги зиё- 
лиларга келнб тақалади... Маиордан тортмб фельдмар- 
шалгача армня зиёлиларндир. Ундан паст поғонадагилар 
истаган буйруқнн кўр-кўрона ва ўйламай-нетмай бажа- 
рувчн кмшнлардпр...
— Ҳа, ана бу тахминингиз қизиқарлн,— деди Аллен 
Даллсснинг суҳбатдошн.— Шунннг учун ҳам қнзнқарли-
Ъ  ки, буиинг истиқболн бор. Снз эса менннг саволимга 
жавоб бера олмайман дейсиз...
Карл Вольф 
Гиммлер кабинетидан чиқнб кетгач, 
рейхсфюрер худдн қотиб қолгандай жойида узоқ вақт 
қимир этмай ўтнрди. У ҳозир ваҳимага тушмагаиди, йўқ. 
Ҳар ҳолда ўэинн шундай сеэарди. У ҳаётида биринчн 
марта муртад бўлдн У маслагпдан қайтганларни кўн 
ьўрган, қирқ тўртинчи йилнинг июлида ким ғолиб чиқар 
экаи деб муртадларга халақиг бермай кузатиб келган 
ҳам эдн, аммо ҳоэпр унннг ўэн давлатга нисбатан хоин- 
лнкка йўл қўйдн: душман билап музокара олиб борган- 
лик учун ўлим жаэосига маҳкум этнлпшн турган гап. 
Герннг билан суҳбат қнлганида доим олдннн олиб, ҳуш- 
ёр турарди: актив сиёсий ҳаётдан четлашган бу одам- 
нииг кайфиятини билишга уринарди. Агар ўтган йилги 
нюль фнтиасидан унннг хабардорлигн ошкор бўлиб қол- 
са, барча фитначилар тезда қамоққа олннганликларинн 
ф  рўкач қилиб, буни рад этиши мумкин эди: «Мен улар 
билан мушу к-сичқон ўйнаганднм, уларнинг ҳаммаси
69
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

менииг 
чангалимда эди. Штауфенберг — экстремист, 
ҳаёт эса тасодифлардан 
холи эмасми, 
бунинг устига 
шахсан ўзим бункерда, фюрернинг ёнида эдим — бундаи 
яхши далил топиш мумкинми, ахир?»
Ҳоэнр эса Карл Вольф тўғридан-тўғри Даллес билаи 
алоқа боғлаш учун — ССнинг олий лавоэимдаги офиие- 
ри билан иттифоқчиларнинг олий лавозимдаги развел- 
качиси ўртасида алоқа боғлаш учун Швейцарияга жўнаб 
кетдн.
Гиммлер одатдагидек кўзойнагини қўлига олди— 
бугун у мактаб ўқитувчилари тақадиган гардишсиз кў- 
эойпак таққан эди — ва шишасини майин чарм билаи 
арта бошлади. У ўзида қандайдир ўзгарнш бўлганлиги- 
ни сезди. Б у ўэгарнш нимадан иборат эканини дарҳол 
пайқай олмади, аммо кейин кулиб қўйдн. «Мен ҳаракат 
қнла бошладим,— пайқади у.— Ҳаракат қилмай қотиб 
қолишдек азоб нарса бўлмаса 
керак — бу қўрқинчлн 
туш кўрган билан баробар».
У Шелленбергни чақирди. Сиёснй разведка шефи 
учннчи қаватда, ўз хонасида эмас, балки худди қабулхо- 
нада кутиб тургандек бир минут ўтар-ўтмас Гиммлер 
ҳузурига кирнб келди.
— Вольф Даллес билан алоқа боғлагани учиб кетяп- 
тп,— деди Гиммлер бармоқларини шиқирлатиб.
— Оқилона иш бўлибди...
— Бу тентаклик, Шелленберг, бу тентаклик ва аван- 
тюризм.
— Сиэ фош бўлиш 
мумкинлигини 
назарда тутяп- 
снэми?
— Мен мумкин бўлган бир неча 
вазиятни назарда 
тутяпман! Буни сиз қилдингиз, ҳаммасинн сиз қнлдин- 
гнз! Мени бу йўлга сиэ бошладингиэ!
— Агар Вольф иши барбод бўлса, ҳамма материал- 
лар ўз қўлимга келиб тушади.
— Улар аввал анови веналикнинг қўлига тушнши 
мумкин...
Шелленберг саволомуэ тикилди Гиммлерга. У жаҳл 
билан тушунтирди:
— Қальтенбруннерга. Ана унда материаллар кимга 
тегади — Бормангами, менгами — бунисини билмайман.
Бу хилдаги материал қўлига теккач Борманнинг ннма- 
лар қилишини ўзингиз биласиз Булар фюрерга еткаэнл- ф 
гач ва бунинг устига Борманнинг изоҳлари билан унга
90
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қандай таъсир этиши 
мумкинлигини 
тасаввур қилиб 
кўринг.
— Мен бу имконнятни ҳам таҳлил қилиб чиққан- 
ман.
Гиммлер афсуслангандек юэини буриштирди. Ҳоэир 
унда Вольфни қайтариш, уни шу ерда қолдириб, орала- 
рнда бўлиб ўтган гапларни эсдан чпқариб, хотирадан 
бутунлай ўчириб ташлаш истаги кучайган эди.
— Мен бу имкониятни 
таҳлил қилиб чиққанман. 
Биринчидан, Вольф Даллес билан муэокарани сиэнинг 
номингиздан олиб бориш у ёқда турсин, ҳатто ўэ номи- 
дан ҳам олиб бормайди. У фельдмаршал 
Кессельринг 
номидан олиб боради, чунки у Италияда Кессельрингга 
нтоат қилади. У — Италиядаги қўшинлар қўмондонининг 
ўринбосари, у — бевосита сизга итоат қилмайди...
Гиммлер дарҳол Шелленбергга қараб қўйди. «Ақлн 
расо одам, — ўйларди у.— Ҳаммаси равшан гап-ку1 Ге- 
ринг билан қилган суҳбатимга ҳам мос тушади!»
Фельдмаршал Кессельринг бир вақтлар люфтваффе 
бўйича Герингнинг ёрдамчисн эди. Ҳамма уни Геринг- 
нинг одами деб ҳисобларди.
— Буниси яхши,— деди 
Гиммлер.— Буни олдиндан 
ўйлаб қўйган эдннгиэми ёки ҳознр келиб қолдими хас- 
лннгизга?
— Бу нарса Вольфнинг жўнаб кетишини эшптишим 
биланоқ келгапди миямга,— жавоб берди Шеллеиберг.— 
Чексам рухсат берасизми?
— Ҳа, марҳамат,— жавоб берди Гиммлер.
Шелленберг сигарет тутатди — ўттиэ олтинчн йилдан
бери у фақат «Кэмэл» сигаретасини чекарди ва бошқа- 
сини тан олмасди. 
Бир вақтлар, қирқ иккннчн йилда 
Америка урушга 
қўшилганда: 
«Душман сигаретнни
қаердам олдингиз?..»— деб сўрашганда, Шелленберг: 
«Астофирилло, америка сигаретини сотиб олсам — ватан 
хоипи бўлиб қолар эканман-да ..»— деб жавоб қаптар- 
ган эди.
— Мен ҳамма имкониятлар, ҳатто кўнгилснэ имко- 
ниятлар тўғрисида ҳам ўйлаб қўйганман.
— Яъпи, масалан?— ҳушёр тортиб сўради Гиммлер. 
У гинчлапган, ўзини ўнглаб олганди, оқилона истиқбол 
йўли ҳам топилди, ҳамма иш шунчалик равон борса, 
қандай кўнгилснз ҳодиса юз бериши мумкин?
— Борди-ю Кессельринг ёкн бундан ҳам баттарро-
91
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ғп — унинг ҳомийси Геринг бу воқеадан айбдор эмаслнк- 
ларини исбот этсалар-чи?
— Биз бунга нўл қўймаслигимиэ 
мумкин. 
Бунннг *
барвақт оллини олиб қўйинг.
— Биз-ку бунн бажарамиз, лекпн сиэ ҳам ўрннбоса- 
рингиз Кальтенбруннерни ҳақли равишда мазкур опера- 
нпямнздан четлатиб қўйдингнз. Худди шу кишн юқори- 
дагн имкониятга йўл қўйиши мумкин. Худди шу киши 
ва яна Мюллер.
— Яхши, яхши,— дедн Гиммлер ҳорғинлик билан,— 
хўш, нпмани таклиф қилмокчиснз?
— Мен битта ўқ билан иккита қуённи отншнн так- 
лиф қилардим.
— Бундай бўлиши 
мумкин эмас,— жавоб берди 
Гиммлер янада ҳорғннроқ ва сўниқ овоз билан,— айт- 
гаидек, мен овчи эмасман...
— Фюрернннг иттифоқчилар бир-бнрларидан ажра- 
лнб кетиш арафасида турибдилар дегани рост эмасми? 
Бинобарин. уларнн ажратиб ташлаш бизнинг асосий ва- 
знфамиз бўлншн керак эмасми? Агар Сталин СС гене- 
ралн Вольф ғарбип иттифоқчилар билан сепарат музо- 
каралар олнб бораётганипи эшитиб қолса нима қиладн? 
Унинг ннма қнлишинн бнлмайман, албатта, лекин унинг *
қандандир хаттн-ҳаракат бошлашига 
ишончнм комил. 
Демак, Вольфнипг музокарага боришн унга бнз Сталин-
га етказнладиган сохта 
маълумот деб ном қўямиз — 
фюрер фойдасига қилинаётган тадбир эмасми? Яъни 
биэпинг ниятимиз музокаралар — Сталипии лақиллатиш 
учун ишлатилган афсона бир гап! Агар операция барбод 
бўлса, фюрерга ана шундай деб тушунтирамиз.
Гиммлер ўтирган стулидан қўзғалди— у креслода 
ўтнришни ёқтирмасдн ва ҳамиша стулда ўтнрар — дера- 
за ёнига бориб, узоқ вақт Берлин вайроналарини томо- 
ша қилнб турди Баъэи жойларда майсалар ҳам кўрипмб 
қолпбди. Мактабдан хушчақчақ болалар келншяптн. 
Икки аёл болаларнни аравачада олиб кетяптн. Гиммлер 
буларни кузатар экан, анча хотнржам тортдн ва хаёлн- 
га: «Қапи ўрмонга бориб, гулхан ёнида тунасанг. Жуда 
ақлли одам-да бу Вальтер, худо ҳақи...» дегап фнкр 
келдп.
— Бу гапларингиэ устнда ўйлаб кўраман,— орқасига 
қарамай деди Гиммлер. У Шелленберг галабасини ўзн- ♦
иики қилиб олмоқчи эдн. Шелленберг доимо ўз ғалаба-
92
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лариии унга ва Гейдрихга қўш қўллаб топшириб келга- 
ни каби, бу ғалабасини ҳам жон-дили билаи рейхсфю- 
рерга топшнрншга тайёр эди. Шунинг учун ҳам бундай 
деди у:
— Тафсилотлари ҳам қнэнқтирадими сиэии, ёки мап- 
дачуйдалар устнда ўэнм бош қотиравераймн?
— Узннгиз амаллайверинг,— жавоб бердн Гиммлер, 
аммо Шелленберг эшик томон қадам ташлаганнда. у 
ўгирилиб:— Аслини олганда, бу ишда манда-чуйда нар- 
салар бўлмаслигн 
керак. Смэ аниқ ннмани наэарда 
тутяпсиэ?
— Биринчидан, 
ҳимоя операцнясн 
керак.. Яъин: 
Ғарб билан музокара учун бнрон 
кншннн, ўэнмнэннки 
эмас, албатта, нншон қилнб қўнпш керак... Кеиинчалик 
ўша киши ҳақидаги материалии... фюрерга етказамиз... 
Бу эса бизшшг разнедка хизматимнзнинг ғалабаси бўла- 
ди: душманларнннг ёвуэ 
ниятларнни 
барбод қилгап 
бўламиэ — Геббельс ҳам, менимча, шундай леб эшиттн- 
рмшлар бернб турадн шекилли... Иккинчидан. Вольфин 
кузатадиган минглаб кўэлар бор. Ш у мннглаб кўзлар 
орасида бнзнинг агентларимиз ҳам бўлиши мумкин, улар 
хабар бериб турадилар. Хабар кнмнниг қўлига тушадн? 
Кимнинг агенти — менннг агентнмми ёки Мюллернинг 
нгентнми — аввал хабар қиладн? Ваэиятга соғлом бахо 
бералиган зиёлимн, ёки Кальтенбруннерга ўхшаган кўр- 
кўрона иш тутувчи фанатикми? Бинобарии, ғарбий иттн- 
фоқчиларнинг кузатувчи минглаб 
кўзлари қатори ме- 
нинг ҳам беш-олти «кўзим» бўлишинн нстайман. Вольф 
бизнииг одамларимиэ 
ҳақида 
ҳеч нарса билмайди — 
улар ахборотни бевосита менга юбориб турадилар. Бу 
олдинги далилларга қўшимча бўладиган учннчи далнл- 
дир. Агар иш барбод бўладиган бўлса Вольфни қурбон 
қилишга тўғри келади, аммо уни кузатнш натижаснла 
тушган материаллар биэнинг далилларимизга қўшимча 
бўлади.
— Сизнинг,— уни тўғрилаб қўйди 
Гиммлер,— спэ- 
нинг далнлингиэга.
«Яна қўрқнтнб юбордим,— ўйларди Шелленберг,— 
бу деталлар уни ваҳимага солмоқда. У таваккал иш ту- 
тишдан чўчнйдн, у умуман ҳар бир нарсадан чўчнндигам 
одам. Ундан фақат қатъий розилик олиб, колган ншнп 
ўзнм қплаверишим керак.
— У ерга кимни юбормоқчпсиз?
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ихтиёримда жуда сиэбоп номзодлар бор,— жавоб 
берди Шелленберг,— аммо буниси сиэпи муҳим ишлар- 
дан чалғитишга 
арзимайдиган деталлар, уларни ўэим 
ҳал қилавераман.
Шелленберг биринчи ваэифанн бажарувчи номзодлар 
рўйхатини тузиб қўйган эди, бу рўйхатда фон Штнрлии 
билан у «ҳомиилик қилган» пастор ҳам бор эди.
5
Эрта топгда, Эрвин Марказдан жавоб олнши лоэим 
бўлган вақтда, Штирлиц машинаснии секин юргизиб, 
унинг уйи томон жўнади. Орҳадаги 
ўринднҳда катта 
проигриватель ётарди: Эрвин хўжа кўрсинга проигрива- 
теллар сотувчи кичкина фирманинг хўжайнни эди — бу 
эса мижоэларига хиэмат қилиш 
мақсадида мамлакат 
бўйлаб кўп юрншига имкон берарди.
Иўлда тўсиқ пайдо бўлди: тунги бомбардимон лайтда 
олти қаватли бинонинг девори қулаб тушганди, ҳозмр 
йўл ишчилари ва полициячилар биргаликда тез ва чақ- 
қонлик билан транспорт учун йўл очардилар.
Штирлиц орқасига қарадн: унинг «Хорьх»и кетидан 
камида ўттиэта 
машина турарди. 
Ю к машинасининг 
шофери, ёшгина йигитча Штнрлицга бор овози билан:
— Агар ҳозир самолётлар келиб қолса, роса тўс-тў- 
полон бошланади-да, қочгани жой ҳам топа олмайсан,— 
деди.
— Келмайди,— жавоб берди Штирлиц, осмонга қа- 
раб. Булутлар жуда пастда эди — қўнғир-қора ҳошия- 
ларпга қараганда қор ёғиши мумкин.
«Тун илнқ келди,— ўнларди Штнрлиц,— ҳозир эса 
салқин тушди — қор ёғиши муқаррар».
У нимагаднр анови астрономни эслади — безовта қу- 
ёш йили эмиш. Ер куррасида ҳамма нарса ўзаро боғлиқ. 
Биэ бир-биримизга боғлиқмиз, ер қуёш билан, қуёш га- 
лактика билан боғлиқ. 
Штирлиц тўсатдан жилмайдн: 
«Гестапонинг агентура тармоғига ўхшаш. Ҳар нккинчн 
кнши учинчисини, учинчиси эса иккннчисини кузатнш 
топшириғини олган. Биз юлдуз бўлсак, биэнинг ҳаёт- 
бахш қуёшимиз — буюк фюрердир... Ун йил ичида халқ- 
ни расво қилдилар-а?»
Олдинда турган шуцман қўл силтаб:
— Утиринглар!— деб бақирди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Жаҳоннинг ҳеч қайси ерида,— ўзига ўзн деди Штир- 
лиц,— полициячилар худди биэникидек буйруқ беришни 
ва таёқ билан бунруқомуэ ишора қилишни яхши кўр- 
майдиларх. У немислар ва Германияни ўэ миллатим ва 
мамлакатим деб ўйлаётганини фаҳмлаб қолди. «Бошқа- 
ча бўлнши ҳам мумкин эмас. Агар ўзимни бундан ажрл- 
тнб қўядиган бўлсам, аллақачон фош бўлардим. Афтн- 
дан, мен шу халқни 
ва шу 
мамлакатни севаман... 
Ҳақиқатан ҳам гитлерлар келиб-кетаверса керак?Ь
Бу ёғнга йўл очиқ эди, Штирлиц машинага тўла гаэ 
бердн. У кескин бурилишларда резина ишдан чиқншини 
билардн, покришкалар ҳам топилмайдиган нарса бўлпб 
қолганини ҳам билардн, аммо у бурилишларда резина- 
нинг чийиллаб, машинанинг эса худди тўлқин пайтидаги 
қайиқдай қийшайиб кетишини яхши кўрарди.
Кепеникда, Эрвин ва Кэт уйига бурнладиган жойни 
полмцпячилар қуршаб олган эдилар.
— Нима гап?— сўради Штирлиц.
— Кўча вайрон бўлган,— жавоб берди ёшгина, ранг- 
лари оқарган шуцман,— улар қандандир қудратли тор- 
педа ташлашибди.
Ф
Штирлнц пешанасига тер чиқиб кетганини сеэди.
«Ҳа, шундай,— дарҳол пайқадн у,— уларнинг унига 
ҳам тушибди».
Ш у йиллар мобайнида у кўнгилга келадиган нарсани 
таҳлил қилишга ўрганиб қолган эди. Воқеани олдиндан 
сеэиш — бу хурофот ва бўлмаган гап деган одамларга 
ҳайрон бўларди. Штирлиц муҳим воқеани доим бир кук 
ёки икки кун олдин сезарди. У атрофида бўлаётган нар- 
саларни радиолокатор каби ҳис этарди. Ҳар бир киши 
воқеани олдиндан сеэишга қодир, аммо кўпчилик ўэла- 
рида маажуд бўлган бу қобилиятни ўстиришга ҳаракат 
қилмайди, деб ишоиарди.
— Тўққизинчн 
уй-чи?— сўради 
у.— У ҳам ванрон 
бўлгамми?
— Ҳа, бутунлай вайрон бўлган.
Штирлиц машинасини йўлакка чиқариб қўйди-да, ўнг 
томондаги кўчага бурилди. Уша кўринишидан касалвон 
шуиман унинг йўлини тўсди:
— Жаноблари, бу ёққа ўтиш ман этилган.
Штирлнц ёқаснни кўтариб, белгисини кўрсатди. Шуц-
ман честь бериб, деди:
95
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Сапёрлар аста-секин портлайдиган бомба йўқмн- 
кан, деб шубҳа қилншяптп...
— Бўлса бирга портлармиз,— ҳорғинлик билан жа- 
иоб берди Штирлиц ва харобага айланган тўққмзинчи уй 
томон қадам ташладн.
У ҳаддан ташкарн чарчаганнни сезди, шошилман се- 
ким юргисм келарди, 
аммо одатдагича 
теэ ва рааон 
қадам ташлашм газидан сеҳрли табассум 
арнмаслигм 
лозим эканлигнни биларди. У шундай қилдн ҳам. Унинг 
кўз олдида Қэт турардн. Унннг қорни анча қаппайиб, 
думалоқ бўлиб қолган эди. «Қиз бўлса 
керак,— деган 
эдн бир куни у.— Қорнн чўзиқроқ бўлиб ўсса — ўгил 
туғмлармнш, мен бўлсам албатта қиз туғаман».
— Ҳамма ҳалок бўлганми?— сўради 
Штирлиц ўт 
ўчмрувчилар ишмни кузатиб турган полициячидан.
— Айтиш қиймн. Бомйа эрталабга яқин тушган, са- 
нитар машиналар жуда кўп келганди...
— Бугамлари омон қолганми?
— Қаёқда. . Анави аталани қаранг...
Штирлнц болали, ннғлаётган бнр аёлга аравачасини 
йўлкага чиқаришга ёрдамлашиб юборди-да, машинаси 
ёнига келдн...
— Ойн, ойижон! — деб қичқирарди Қэт — Е, худо! 
Омнжо-о-он! Нрдам беримглар, ёрдам!
У стол устида ётарди. Уни туғруқхонага контузия би- 
лан олиб келганднлар: бошн икки 
жойдан яраланган 
эди. У аллақандам узуқ-юлуқ сўзларим айтарди, бу ёр- 
дамга чақирувчи рус сўзлари эди.
Бақнроқ, овози хирилдоқ томлоқдан ўғмл болани қўл- 
га олган доктор акушеркага:
— Полька экан, аммо қўчқордай 
бола туғди-я,— 
деди.
— У полька эмас,— деди акушерка.
— Бўлмаса ким? Русми? Еки чехми?
— Паспортида немнс,— жавоб берди акушерка — 
Унмнг пальтоси чўнтагида Кэтрнн Кнн номига берилган 
паспортн бор экан.
— Балки, бошқа бировнннг пальтосидир?
— Балки шундайдир,— кўнди акушерка.— Буни қа- 
ранг, қандай дўмбоқ — камида беш килограмм. Чнрой- 
лилигини қаранг... Гестапога ўзингиз телефон қиласизм и^ 
ёкн кеймнроқ мен телефон қилайми?
96
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Сиз қилақолннг,— жавоб берди доктор,— лскнн 
^кейинроқ... Ҳали ншнмнз кўп...
«Тамом, вассалом,— чарчоқ ҳолда, ўа ишига четдан 
назар ташладн Штирлнц — Энди якка ўзим қолдим. Эн- 
ди мутлақо ёлгиз бўлиб қолдим...»
У узоқ вақт кабннетини ичидан қулфлаб олиб, теле- 
фон қўнғироғнга жавоб бермай ўтирди. Беихтиёр санади 
у — телефон тўққиз марта жнринглади. Икки кншн унга 
узоқ вақт телефон қилди, муҳим ишлари бўлса керак-да, 
ёкн қўл остидагилар қўнғироқ қилншганднр, чунки улар 
ҳар вақт узоқ телефон қиладилар. 
Бошқалари қисқа- 
қисқа жирингладн: бошлиқлар ёки дўстлар ана шундай 
қўнғнроқ қиладилар.
Сўнгра у стол тортмасидан қоғоз олиб, ёза бошлади:
«СС Р Е И Х С Ф Ю Р Е Р И Г Е И Р И Х Г И М М Л Е Р Г А .