Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

«Фюрер қуйидагича буйруқ қилади:
Мазмуни: Германия территориясидаги 
объектларни 
вайрон қилиш туғрисида.
Халқимизнинг ҳаёт-мамоти учун олиб борилаётгаи 
кураш душманнинг ҳарбий кучини заифлаштирадиган 
ва ҳужумини тухтата оладиган 6арча воситалардан Гер- 
мания территориясида ҳам фойдаланишга мажбур эт- 
моқда. Душманнинг жанговар куч-қудратига 
бевосита
9 2842 
129
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ёки билвасита иложи борича кўпроқ зарар етказши 
учдн барча имкониятлардан фойдаланиш зарур. Қўлдан 
кетган территориялар қайта қўлга олингандан кейин че-* 
киниш олдидан вайрон қилинмаган ёки оз муддатга иш^ 
дан чиқарилган йўллар, алоқа воситалари, саноат кор- 
хоналари ва коммунал хужалик муассасаларидан яна 
фойдаланиш мумкин бўлади, деб ўйлаш хатодир. Душ- 
ман чекинаётганда маҳаллий аҳоли эҳтиёжларини на- 
зар-писанд қилмайди ва бор нарсани ёндириб қуруқ ер- 
нигина ташлаб кетади.
Ш у сабабли буюраман:
1. Германия территориясида жойлашган барча йўл- 
лар, алоқа воситалари, саноат корхоналари ва коммунал 
хужалик муассасалари, шунингдек душман бирон меъёр- 
да фойдаланиши мумкин булган моддий запаслар дар- 
ҳол ёки озгина муддат ўтгач йўқ қилиниши лозим.
2. Барча ҳарбий объектларни (жумладан йўл иншо- 
отлари ва алоқа воситаларини) йўқ қилиш юзасидан 
масъулият ҳарбий 
қўмондонликнинг инстанцияларига, 
барча саноат корхоналари, коммунал хужалик корхона- 
лари, шунингдек турли моддий запасларни йўқ қилиш 
юзасидан масъулият гаулейтерларга ва давлат мудофаа . 
комиссарлари зиммпсига юклатилсин. Қўшинлар гаулей- 
терларга ҳамда давлат мудофаа комиссарларига улар- 
нинг олдида турган вазифаларни бажаришда зарур бўл- 
ган ёрдамни кўрсатишлари лозим.
3. Мазкур буйруқ дарҳол барча командирларга 
ет- 
казилсин. Ушбу буйруққа зид келадиган барча фармо- 
йишлар ўз кучини йўқотади.
Г И Т Л Е Р » .
8
Борман билан учрашувга Штирлиц машннасида, кў- 
чалардан айланиб, ҳар эҳтимолгя қарши кетига ҳеч кнм 
тушмаганлигнни текшириб шошилмай борарди. Ш у уч- 
рашувдан у умидвор бўлган эди, чунки қармоққа жуда 
мазали хўрак илинган эди. Штирлиц кетига биров туш- 
ган ёки тушмаганлигини бехосдан текширадиган бўлпб 
қолди; кейинги кунларда уни шубҳалантирадиган воқеа 
бўлмади, илгаригига ўхшаб ярнм кечаси уйғониб 
кет-^ 
гани ҳам йўқ. Илгарн уйғониб кетган пайтларида вужу-
130
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дч билан ташвишни сеэиб тургандай бўларди. Шунда V 
^чироқни ёқмай, уэоқ вақт кўэини очганча ётаверарди, ўт- 
ган ҳар бпр минутини, ҳар бир киши, ҳатто сутчи, метро- 
даги тасодифий йўловчи билан гаплашган ҳар бир сўзи- 
нн синчиклаб таҳлил қиларди. Чунки бу кишилар ҳам 
наэорат остида бўлишлари ва у, тасодифан, ўзи билман 
эарба остига тушиб қолиши мумкнн эди. Шунинг учун 
ҳам Штирлиц машинада юрчшни афзал кўриб, ортиқча 
тасодифий учрашувлардан холи бўлчб юрарди. У дунё- 
дан ўзинн бутунлач ажратиб ҳўйиш ҳам бемаънилик бў- 
лади деб ҳисобларди. Марказдан ҳар хил топшириҳ ке- 
лиши мумкин. Ана шунда юриш-туришни кескин ўэгар- 
тириб юборса ўзини кузатиб юрганларни шубҳага солиб 
қўяди, рейхда ҳар бнр кишнни кузатиб юришлари Штир- 
лиц учун сир эмасди.
,У муэейларда кўп бўлардн. Биринчидан, музейларда 
одатда одам кам бўларди, хоналар акс-садоли ва 
ба- 
ланд, орқа томондан бирон кишннинг келаётгани қўшни 
залдан эшитилиб турадно Иккннчидан, музейларда, кў- 
пинча район гестапосининг хабарчилари бўлган назо- 
ратчилар ишлайди ва у агар муэейга борган бўлса,— у 
_ одатда ҳарбий формада борарди — ҳамма назоратчилар 
қачон, ким билан ва қанча вақт бўлганлигига гувоҳ бў- 
лишлари мумкин. Муэейларга СС одамлари кам бори- 
шинн билнб, у атайлаб форма киярди, унинг дабдабали 
полковник унвонли кнйими дарҳол кўзга ташланардн.
У майда-чуйда нарсалар устида ҳам синчиклаб ўй- 
ларди: унинг касбидагн одамлар одатда майда-чуйда- 
ларда қўлга тушиб қолардилар. Аиа шу 
майда-чуйда- 
ларни олдиндан ўнлаб қўйиш уни қутқариб 
юрарди. 
Чунки бу дунёда манда-чуйда нарсалар йўқ, фақат эий- 
рак на лавашанг одамлар бор, холос.
. Штирлиц бехосдан ойначага қаради ва ҳайрон бў- 
либ, ҳуштак чалиб юбордн: Курфюрстечдам ёнчда унинг 
кетига тушган «Вандерер» ҳамон 
келяпти. 
Штнрлиц 
акселератор педалини куч билан босдч, 
«Хсръх» 
тез 
юриб кетди. Штирлиц Александерплац томон ҳайдади, 
кейин Бергштрассега бурилди, қабристон ённдан Вете- 
раненштрассега ўтиб, орқасига яна қаради, унинг кети- 
дан тушган машина кўрннмасди. Штирлиц яна бир мар- 
та шу йўлдан айланиб чмқди, ўяи севган «Дағал Готлиб» 
* ресторанчаси ёнидан ўтнб — ҳали вақт бор эди — тўх- 
тади
131
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Лгар улар яна кетимга тушншса,— ўйлардп у,— 
демак бирон ҳодиса юз берган. Нима юэ бериши 
мум- 
кин? Ҳознр ўтириб, коньяк устнда ўйлаб кўрамиз...»
Бу қадимий қовоқхонанн у жуда севардн. У шунинг 
учун ҳам «Дағал Готлнб» деб аталардикн, қовоқхоиа 
хўжайинн меҳмонларни уларнинг унвоии, амалн ва мав- 
ҳеидан ҳатънй назар ҳаммани қунидаги сўзлар 
билап 
кутнб олардн:
— Келардплар-да, бесўпақай! Жононннгнп ҳам олиб 
келдингмн — ёмон эмас... Нақ ппво 
бочкаснпинг 
ўэи, 
елнпи сўлиб қолган қарп снгнрга ўхшайдн!
Готлиб энг ҳурматлн мпжоэларпнн анннқса 
қўпол 
сўзлар бнлан кутиб олардн. Бунн 
Штирлиц 
кейннроқ 
сеза бошлади: бунннг тагнда ҳурмат — аксннча 
катта 
ҳурмат ётарди.
П1тирлиц Готлнбнинг хаёл суриб тургаи пайтига тўг- 
рн келди. Шунда ҳам у:
— Салом, тентак! Утпр, нафсингни қонднр.. — деди.
Штнрлиц унинг қўлнни қнсиб қўйдн, нккп марка уза-
тиб, четроқдаги, устун орқасидагн столча ёнига ўтирдн. 
Устунга Макленбург балнқчиларининг 
беадаб ва 
ўта 
сўкииишлари ёзиб ташланган эди. Булар саноатчилар- 
нннг кексаяётган хотннларига жуда маъқул бўлардн.
«Ннма бўлиши мумкин?— ўйини давом 
эттирди 
у, 
коньяк ичар экан.— Алоқани кутмаётпрман — бу томон- 
лан хотиржамлик. Эски ншларми? Янгиларини эплан 
олмаяптнлар-ку — саботаж кенгайиб бормоқда, Герма- 
нияда бундай саботаж ҳеч қачон бўлган эмас. Эрвин- 
мнкнп? Тўхта... Передатчикни топиб олган 
бўлсалар- 
чи?»
Штмрлиц снгаретасини олдп, жуда чеккиси 
келгап 
бўлса ҳам, чекмай яна ённга солиб қўйдн.
Эрвнн ва Кэт яшаган уй вайронасига боргнсн келлн.
«Мен катта хято қнлдим,— тушунди у.— Ҳамма ка- 
салхоналарни ўзим текшириб чиқишим керак эди — бор- 
дн-ю ярадор бўлсалар-чн? Бекор телефонга ншонднм... 
Борман билан суҳбатдан сўнг дарҳол шу иш билан шу- 
ғулланаман... У албатта келншн керак. Улар қаттиқ си- 
қувга олннгапда. дарҳол 
демократлашиб 
қоладилар. 
Ишлари жойнда бўлса, яқннларига йўлатмайдилар, та- 
мом бўлаётганликларинн сезганларида эса қўрқоқ, хуш- 
муомала ва демократ бўлиб қоладилар. Ҳозир мен ҳам- 
масини, ҳатто Эрвин бнлан Кэт ишинп қўя туришнм ке-
132
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рак Аввал анави жаллод билан гаплашиб олай. Балки
• «Вандерер»дан бекорга шубҳалангандирман?
У ресторандан чиқиб, рулга ўтирди ва Инвалнденш- 
трассе, табиатшунослик музейн томон нўл олди. У ерда 
«Ноне Тор» меҳмонхонаси олдида бир соатдан кейин уни 
Борман кутишн керак. Агар кетнга одам г\'шган бўлса, 
ундан ҳутулмш учун вақт етарлн. У дам-бадам ойнача- 
сига қараб секнн ҳайдаб борди машинасннн: орқада қо- 
ра «Вандерер» кўринмасдн.
«Балки Ш лаг билан бўладнган 
онерания 
олдидан 
Шелленберг мени текширмоқчн бўлар?— ўйлаб қолди 
у.— Шундан бўлишн ҳам мумкнн-ку. Балки асабнм бу- 
зиляптимикин?»
У яна ойнага қаради — йўқ, кўчада машина қораси 
кўрннмайди. Йўлкаларда тинчлик пайтидан фойдаланиб 
хушчақчақ болалар ролик конкнларда учиб юрардилар. 
Доғ босган, сувоқлари кўчган, нморатлар олдида одам- 
лар навбатда туршнардп: гўшт кутаётган бўлишса ке- 
рак.
Штнрлиц машннасини «Шарнте» 
клиникасм 
ёнига 
қўнди-да, касалхона боғи орқалн Инвалидемштрассе кў-
• 
часидагн музей ёнига чнқдп. Бу ерда жимжитлик: кўча- 
да ҳеч ким йўқ. У атайлаб шу жойни танлаган эди — бу 
ердан ҳамма нарса кафтда тургандек кўриниб турарди.
«Айтгандек, улар ўз одамларини меҳмонхонага ҳам 
қўнншлари мумкин, Агар Борман Гмммлерга хабар қил- 
ган бўлса, шундай қиладилар. Агар хабар қнлмаган бўл- 
са, унннг одамлари албатта нлмнй ходнмлар ннқоби ос- 
тида меҳмонхонанннг нариги бетнда юришлари керак...»
Штпрлиц шу куни ҳарбий формасиэ, бошида берет, 
буринга катта шох суякли кўзойнак тақиб олган эди— 
уни узоқдан таниб бўлмасди. Муэейга кнравернш хона- 
сида Уралдан келтирнлган катта малахнт ва Бразилия- 
дан келтирилган аметист турарди. 
Штнрлиц 
ҳамнша 
Бразилпя аметнсти ёнида тўхтардн-ю, аммо Урал тоши- 
нн томоша қиларди.
Кейнн у шошилмай ойналари синиқ катта залдан ўт- 
ди. У ерда баҳайбат динозавр макетн турарди. Б у жой- 
дан турпб муэей олдидаги майдон ва меҳмонхонани ку- 
затиш жуда қулай эди. Йўқ, ҳамма ёқ жимжит, ҳатто
•
ҳаддан ташқари жнмжнт. Штирлиц музенда 
бир 
ўзи 
эди — бунақада кўзга ташланиш осонроқ бўлади.
Шунннг учун кўп вақт томоша қилнш мумкин бўлган
133
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

экспонат ёнида тўхтади: мия суякларн тараққиётннннг 
ўн учта босқичи кўрсатилган эди бу ерда. Саккизннчи «
мия — павиан, тўққизинчи — гиббон, 
ўнинчи — орангу- 
танг, ўц биринчи — горилла, 
ўн иккинчи — шимпанзе, 
ўн учинчи — одам мияси экан.
«Нега энди ўн учинчиси одам экан? Ҳамма 
нарса, 
ҳатто рақамлар ҳам одамга қарши-я,— ўзича кулиб қўй- 
ди у,— ўн иккинчиси, ўн тўртинчиси бўлса нима қиларди. 
Иўқ, худди ўн учинчпси эмиш... Ҳамма ёқда маймун,— 
ўйлашни давом эттирди у, горилла Бобби тулупн ённда 
тўхтар экан.— Нега энди маймунларга шунчалик эъти- 
бор берилар экан-а?»
Тахтачага қуйидагилар ёзилган эди: «Горилла Бобби 
Берлинга 1928 йилнинг 29 хо ртида уч яшарлигида олнб 
келинган. 1935 йил 1 августда ўлган. Бўйи 1 метру 72 
сантиметр, вазни 226 килограмм».
«Мундоқ қараганда шундай 
оғирлигн 
билннманди 
ҳам,— ўйларди Штирлиц, тулупни қайта-қайта томоша 
қилиб,— семнзга ҳам ўхшамайди. Менинг бўйим баланд- 
роқ, вазним эса фақат етмиш нкки кило».
У гўё маймунни узоқдан кўрмоқчи бўлгандай орқа- 
сига тисланди. Бу ердаги катта ойнадан Инвалнден- 
й 
штрассенинг париги бети кўриниб турарли. Штирлицсоа- 
тнга қарадн. Учрашувга йигнрма минут вақт бор.
Худди шу вақтда унинг олдига агент Клаус келишя 
керак эди. У бугун эрталаб секретариат орқали унинг 
адресига махфий телеграмма юборди. Унинг агентлар 
билан музейда учрашнш одатини ҳамма билардн, бу 
нарса ҳознр унннг шу ерга келишини ҳам оқларди. Кла- 
усни чақиришдан у икки мақсадни кўэлаганди: асоснй 
мақсад — агар Борман хат ҳақида Гиммлерга айтган 
бўлса, унпнг бунга ҳеч қандай алоқаси йўқлигн 
исбот 
қилинади ва нккннчи 
даражали 
мақсад — билвосита 
бўлса ҳам йўқолган Клаус ишига унинг ҳеч даҳли нўқ- 
лиги исботланади.
Штирлнц кенинги залга ўтди: 
Инвалиденштрасседа
ҳалн ҳам ҳеч ким йўқ эди. Б у залда у ўн саккнзинчи 
асрда Веденшлосс ўрмонларидан топилган нодир 
бир 
экспонат олдида тўхтади. Дарахт шаббалари орасидап 
кпннк шохн ва мажақланган мия суягининг бир қисми 
чнқнб турарди: баҳорги севги жангларида бу кучли ҳай- 
«
вон рақибини сузаман деб, ўэини дарахт танасига 
бо- 
рпб урганга ўхшанди...
134
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлиц бир тўп одамларнинг гаплашиб ва тапир- 
^ тупур қадам ташлаб келаётганларини эшитди. Авнал: 
«Қурш ов!»— деган фикр ўтди хаёлидан. Қейин болалар 
овозини эшитиб орқасига қаради: эски, аммо зеб бериб 
мойланган эркаклар ботинкаспнп кийган ўқитувчн аёл 
ўқувчиларни,— олтинчи синф болалари бўлса 
керак,— 
шу ерга ботаника дарсиии ўтишга олиб келган экан. Бо- 
лалар тўполон қилмай, оғизларини очиб экспонатларни 
томоша қилардилар, 
уларнннг 
пичир-пичир 
гаплари 
ташвишли эди.
Штирлиц болаларга назар ташлади. Уларнинг юзи 
рангсиз, бурунлари киртайган, кўэларида болаларга хос 
ажойиб хушчақчақлик ва 
шўхлик кўриимасдп. 
Улар 
ўқитувчннинг гапларини диққат билан, худди катталар- 
дек тинглашарди.
«Нега бу халқ шунчалик лаънатга учрамаса?— ўй- 
ларди Штирлиц.— Бемаъни ғоялар ҳатто болаларни ҳам 
кексаларга хос ваҳимага солганлигининг сабаби нимада? 
Нега энди шоколад, сардин ва пишлоқларни эапас қи- 
либ бункерларга тушиб олган нацистларнинг аҳмоқопа 
идеологияси ана шу нозик болаларни қалқон бўлншга 
^ мажбур этмоқда? Бу болаларни, яшашдан асл м а қ с а д ^
фюрер идеаллари учун қурбон бўлишдир, деган кўр-кў- 
рона ишонч руҳида тарбиялаган ким? Шуннси айниқса 
даҳшатли».
Соат бирдан беш минут ўтгач, Штнрлиц эҳтиёт эшик- 
дан чиқиб кетди. Меҳмонхона ёнида ҳам ҳеч ким 
йўқ 
эди. У кўча айланиб Шпрее бўйига чиқиб, машинасига 
ўтирди-да, ўэ идораси — С Д га жўнади. Қайтаётганда 
ҳам биронтаси кетига тушганлигини сезмади.
«Нима гап ўзи?— ўзига ўэи савол берди у.— Ж уд а 
ғалати бўлди-ку. Агар Борман кутган бўлса, мен унн 
пайқашим турган гап эди. Кетимга ҳеч ким тушмаган, 
ўзимча ваҳима қилиб юрибман, холос...»
Борман бункердан чиқа олмаган эди: фюрер нутқ 
сўзлади, эалда одамлар гавжум, у эса фюрернинг чал 
томонида, унинг орқасида турарди. Н утқ пайтида кета 
олмади. Бундай қилиш аҳмоқлик бўларди. Унда хат ёз- 
ган кишини кўриш нияти бор эди. Аммо бункердан фа- 
қат соат учдагина бўшаб чиқди.
«Эндн уни қаердан топаман?— ўйларди Борман, пар- 
тия идорасига қантар энан.— У билан 
учрашсам ҳеч
135
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ннма йўқотмас эдим, лекин учрашмай кўп нарсадан маҳ- 
рум бўлдим».