Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

22
ж
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Дорфгача» қирқ километр. Пастор Ш лаг ўша ерда ис- 
тнқомат қнларди. Штирлиц ўэ ҳисобича бир соатдан 
кейин унинг олдида бўлади, у ҳаммасини олдиндаи бел- 
гилаб қўйгандн, ҳатто вақтнн далилу нсбот қилиб кўр- 
сатишгача...
<гМ арказ — Юстасга.
Нацистларнинг Ғарб дппломатлари 6илан 
Сток■
гольмдаги учрашуви ҳақида сизга нималар маълум — 
агар маълум бўлса, аниқ нималар? Риббентропнинг хо- 
дими Кляйст ҳақида 
қандай маълумот беришингиз 
мумкин?•»
« Юстас — Марказга.
Менимча, нацистларнинг Ғарб билан жиддий тарзда 
учрашувлари ҳозирча мумкин эмас. Гитлернинг буйру- 
ғига биноан СС рейхсфюрери Гиммлер, иттифоқчилар 
билан алоқа боғлашга ж уръат этган ҳар бир хоин ўлим- 
га маҳкум этилажак, деб эълон қилган. Доктор Кляйст 
гестапонинг 
Ташқи ишлар 
министрлигидаги 
одами. 
Аниқланишича, илгйри Ғарб билан ҳеч қандай жиддий 
алоқаси бўлмаган. Унинг Стокгольмга 
қилган сафари 
протокол масаласи билан боғлиқ ва — мендаги маълу- 
мотларга қараганда — иттифоқчилар билан алоқа боғ- 
лаш юзасидан ҳеч қандай топишриқ олган эмас.
Юстас».
Империя 
хавфсизлиги С Д
хнэматпнинг бошлнғи 
Эрнест Кальтенбруннер веналиклар 
талаффузида га- 
пирар эди. Узининг талаффуэи фюрер ва Гиммлернипг 
ғашига тегишини билиб, асл «хохденч»нн эгаллаш учун 
билимдон 
фонетикачи ёрдамида машқ қилиб кўрди. 
Аммо уннпг бу уринишлари чиппакка чиқди — у Вена- 
ни севарди, Вена уиннг жоии-днли эди, ўйноқп, аммо, 
тўғрисини айтганда, бирмунча қўпол Вена шевасн ўр- 
нига кунига бнр соат бўлса ҳам «хохденч»да гапирншга 
ўзини мажбур эта олмасди. Шунинг учун ҳам кенинги 
оақтда Кальтенбруннер немис бўлишга уринишдап воз 
кечиб, ҳамма билап ўз 
шеваси — Вена талаффузида 
гаплашаверди. Қўл остидаги хнзматчилар билан у Ве- 
на талаффуэида 
эмас, 
ҳатто Инсбрук 
талаффуэидз 
гаплашарди: тоғлн австриялнкларпинг тили мутлақа
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бошқача, Кальтенбрунпер гоҳо ўз аппаратпдагн ходнм- 
ларни мушкул аҳволда қолднришпм яхши кўрарди; хо- 
, 
димлар тушунмагап сўзларннинг маъносипи қайта сў- 
рашга тортнниб, ўзларинн йўқотнб, гангиб қоларднлар.
— Снблиц эмас, Штирлиц, — қаҳ-қаҳ 
уриб кулиб 
юбордн Кальтенбруннер телефон трубкасига, — меилм- 
ча, штатдаги ходимлар орасида Сиблицлар 
бўлмаса 
керак, сиэиинг агентларингиэ эса мени қизиқтирмайди.
Ҳа марҳамат, 
иложн бўлса — тезроқ. 
Раҳмат. Кута- 
ман.
У гестапо шефи СС 
группснфюрерн Мюллерга қа- 
раб деди:
— Мен партияда ва бир сафда туриб курашаётган 
ўртоқларнмизга нисбатап кўнглингизга шубҳа солмоқ- 
чн эмасман, аммо фактлар қуйидагини 
кўрсатмоқда: 
биринчидан — Штирлиннннг, 
бевосита 
бўлмаса 
ҳам, 
ҳар қалай Краков операциясининг чиппакка чнқишида 
қўли бор кўринади. У ўша ерда эди, лекин шаҳар порт- 
лаб яксон бўлиш ўрнига қандайдир шубҳали сабаблар 
билан омон қолди. 
Иккинчидаи — у йўқолгап 
Ф А Ў
масаласи билап шуғулланган, аммо унипг изини ҳам 
топа олмаган, мепга қолса, у Висла ва Внслоки дярё- 
^
лари оралиғидаги ботқоқликка ботиб кетган бўлсин, 
деб худога плтижо қилиб ётибман... Учинчидан — у шу 
кунларда ҳам интиқом қуроли масаласига алоқадор- 
днр, гарчн ошкора муваффақиятсиэликлар 
юз берма-
гам бўлса-да, аммо, ютуқ, олға силжиш, аниқ галаба 
ҳам кўринмайди. Алоқадор бўлиш — ғанри фикрдаги- 
ларни қамайвериш 
деган гап эмас. 
Бу, шунингдек, 
аниқ ва истиқболни кўэлаб фикр қилувчиларга ёрдам 
бериш ҳамдир... Тўртинчидан — у шуғулланган кўчма 
передатчик, кодига қарагапда, большевикларнинг стра- 
тегнк раэведкасига хизмат 
қнлувчи передатчик— ав- 
валгидек Берлин атрофларида ҳамон ишлаб турнбди. 
Мюллер, башарти укимг ҳужжатларини олиб келишла- 
рини кутиб ўтирман, менлагп 
шубҳани дарҳол йўққа 
чиқарсапгиэ жуда хурсанд бўлардим. Штирлицга иис- 
батан ҳурматим баланд, шу боисдан менда тўсатдап 
пайдо бўлган шубҳанн 
тарқатувчи 
далнлларга асос- 
ланган раддияни эшитншни истардим сиэдан.
Мюллер тун бўйи ишлаб уйқуга тўймаганидан, Ооши 
* 
ғовлзрли, шунинг учун у одатдагича қўпол \азил ншзат- 
май жавоб берди:
24
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Менга унинг ҳақида 
ҳеч қачон ҳеч қандай сигнал 
^
тушмаган Лекнп биэнинг ншимиэда хато ва муваффа-
қиятсиэликлардан ким холн бўла олади дейсиз.
— Демак, наэаримда мен қаттиқ яиглишаётгандай 
туюляпман шекилли?
Кальтенбрупнернинг саволида қаттнқ кииоя бор эди, 
буни Мюллер чарчаган бўлншига қараман, пайқаб ол- 
ди.
— Нега энди... — жавоб берди у — Пайдо бўлгаи- 
шубҳани ҳар тарафлама сипчиклаб таҳлнл қилиб кў- 
риш керак, бўлмаса менинг аппаратимиинг нима кера- 
ги бор?.. Акс ҳолда бизни фронтдан бош 
тортаётган 
бекорчилар деса ҳам бўладн-ку. Сиэда бошқа ҳеч қан- 
дай далил йўқми? — сўради Мюллер.
Кальтенбруннер сигаретасини чайнаганча ппдамай 
турарди. Шунда томоғига тамаки ёпишиб қолиб, анча 
вақт йўталди, юзлари кўкариб, бўйин томирлари ўқлов- 
дек бўртиб қиэариб кетди.
— Нима десам 
экан, — жавоб берди у кўэ ёшинн 
артар экан. — Си.яга ннма дейишимии ҳам, билман ту- 
рибман... Мен бнр неча куп давомида у билан одам-
^ ларимиэ ўртасида бўлгап 
суҳбагларми ёэиб олишии 
сўраган эдим. Шубҳаснз ишонган одамларнмиэ аҳвол- 
нинг фожиали эканлиги, ҳарбийларимизнииг миясизли- 
ги, Риббентропнинг калтафаҳмлнгн, Герингнинг аҳмоқ- 
лиги ҳақпда, агар руслар Берлинга бостнриб кирсалар 
бошимизга тушадиган даҳшатлар ҳақнда бнр-бирларига 
очиқдан-очиқ гапирсалар, Штнрлиц: «Бекор гап, ҳамма- 
си яхши, ишлар жсйида.. »— деб жавоб беряпти. Ватаи 
ва фюрерни севиш ҳамкасбларга кўр-кўрона ёлғон гапн- 
рнш деган гап эмас ку... Мен ўзнмга-ўзим у тўнка бнр 
одам эмасмикин, деган саволни берднм. Бпзда ўйламай- 
нетмай Геббельснинг сафсаталарига ншонадиган мняспэ 
одамлар кўп-ку, ахир. йўқ, у аҳмоқ эмас. Хўш, унда нега 
самимий эмас у? У ёки ҳеч кимга ишонманди, ёки би- 
рон нарсадан қўрқадн, ёинки бнрон 
мақсадни кўэлаб 
соф, оппоқ бўлиб кўринмоқчи. Шундан бўлган тақдирда 
нимани кўзлашн мумкнн? Унпнг 
ҳамма операцияларн 
чгг элга, нейтралларга бориб тақалса керак... У ёқдан 
қантиб келармикин, қайтнб келгудек бўлса, оппознцня- 
^ чнлар ёкн бошқа аблахлар билан алоқа боғламасмикнн? 
Б у саволларга аниқ — на ижобип, на еалбий жавоб бе- 
ра олдим...
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бундан аввал санаб ўтилган пунктларни Мюллер са- 
рнқ чақага олмасди: Кальтенбруннернннг разведка со- 
хасидаги билнми юзаки эди. Аммо унинг кейинги гапм 
Мюллерни 
ўйлантириб 
қўйди, обергруппенфюрернинг 
шу топдагн фикрий тақлилига тан берса арэирдн. Ҳо- 
зиргина унинг оғзидан чмққан, юзакн қарагапда оддмй 
гап Штнрлицнинг хаёлга келмаган бошқа томонларинм 
ёритиб бергандай бўлди.
— Аввал маълумотларни ўзингиэ кўраснэмм ёкн мем 
олиб кетаверанми? — сўрадн Мюллер.
— Сиз олиб кетаверинг, — муғомбнрлнк қнлди Каль- 
генбруннер, чункп ҳамма материалларнн ўргапиб чи- 
қмшга улгургам эдн. — Ҳсзир мен фюрер ҳуэурига бо- 
ришмм керак.
Мюллер 
Кальтенбруннерга саволомуз тикилди. У 
Кальтенбруннер бункердаги янгиликлардан биронтаси- 
ни антар, деган умндда эдн, лекмн обергруппенфюрер 
ҳеч ннма демади. У столпинг пастки тортмасини очиб, 
бир шнша «Наполеон»нм 
олди-да, қадаҳми 
Мюллер 
гомон сурнб, сўрадп:
— Кўпроқ нчгаммидингмз?
— Қатра ичганим йўқ.
— Нега кўэингиз қип-қиэнл бўлмаса?
— Кўэ юмганим йўқ, — Прагага даҳлдор иш жуда 
кўп эди: одамларимиз яшмрин 
группаларнннг изига 
тушиб олгам. Яқин 
ҳафталар нчида 
қиэиқ ҳангома 
юз беради у ерда.
— Крюгер 
снэга таянч 
бўладн Фантазиясн кам 
бўлса ҳам, у ажойиб 
хизматчи. Коньякдан ичннг, те- 
тик қиладн.
— Коньяк ичсам, аксннча, 
ланж бўламан. 
Меига 
ароқ тузук.
— Буниси ланж қилмайди,— кулиб қўйдн Кальтен- 
бруннер ўз қадаҳиии кўтарар экаи.— Проэнт!
У қадаҳни бир кўтаришда бўшатдм, ҳиқилдоғи худ- 
ди пнянисталарникидек пастдан 
юқорига «ғилқ» этпб 
кўтарнлди.
«Хўп ичади-да,— хаёлидан ўтказди 
Мюллер, коиь- 
якни симираётиб,— ҳоэир ўзига яна бир 
қадаҳ қуя- 
д и » .
Кальтенбруниер эиг арзон ва аччиқ «Каро* сигаре- 
тасини тутата туриб, сўрадн:
— Хўш, яна қуяйми?
26
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

этасиэ? Танқид қнлпш ва эаҳар сочиш — осон. Оҳило- 
ф иа ҳаракат лрограммаснни кўрсатиш — ҳийипроқ нарса.
— Мен астрологиянн рад этаман,— анчагнна ўйла- 
гач, аста жавоб бера бошлади астроном,— аммо астро- 
номня олдида тпз чўкаман, 
Менн Кнлда кафедрадан 
маҳрум этднлар...
— Ҳали шунннг учун заҳар сочяпсанмн итвачча?! — 
баҳирдп Холтофф.
— Шошилманг,— деди Штнрлиц норозп қнёфада,— 
бақирманг... Марҳамат, давом эттпринг...
— Биз ҳуёш беэовталанаётган нилда яшамоқдампз. 
Протуберанцлар портлашн, 
ҳуёш энергиясннинг жуда 
катта ҳўшимча 
массасининг ажралнши 
сайёраларга, 
планета ва юлдуэларга, кичик бнр заррачани ташкил 
этган инсоннятга таъснр этмоқда...
— Сиз, афтндан,— унинг гапини бўлди Штирлиц,— 
қандайдир гороскоп ўнлаб топдингнзми? Шунпнг учун 
асабингиз буэуқми?
— 
1
'ороскоп — бу интуитив, балкн нсбот этнлмаган 
гениал нарсадир. Йўқ, мен ўэим ўртага ташлаган оддий, 
мутлақо олднй гннотеэалан келиб чнқмоқдаман: у ҳам
% бўлсл ер юзида яшовчи ҳар бир жониворнинг коинот ва 
қуёш билан ўэаро алоқадорлигндир... Бу алоқадорлик 
ватаннм тупроғида бўлаётган воқеаларни аниқроқ ва 
оқилона тушупиб олишимга ёрдам бермоқда. .
— Снз билан шу мавзуда 
батафсил суҳбат қилиш 
гоятда қизиқтиради менн,— дедн Штирлиц,— Дўстим ҳо- 
эир камерага қайтиб, пкки кун дам олншингизга рухсат 
берар деб ўйлапман, кейнн бу суҳбатга қаитамиз.
Астрономни олиб кетишгач, Штирлиц шундаи дедн:
— У маълум даражада шуурсиз, ахир ўзинг кўрма- 
мпсанмн? Ҳамма олим, ёзувчи, артистлар ўзига яраша 
шуурсиз. Улар бнлан алоҳида нўл тутиш керак, чунки 
ўэлари ўнлаб топган 
хаёлий оламларида яшайдилар. 
Бу тентакни касалхонамнзга экспертнзага жўнат. Ҳозир 
бизда жнддий иш кўп, бунақанги масъулиятсиэ, эҳти- 
молки истеъдодлп маҳмаданалар бплан ўралашнб ўтп- 
ришга вақт йўқ. Агар ҳозир тинчлик пайти бўлганда 
биэ уни лагерга жўнатардик, у ерда тезгина одам қи- 
ларднлар; кейпнчалнк эса ииститут ёкп кафедрада нш-
^ лаб, рейх ва мнллат манфаатн йўлида хпэмат эта бош- 
лардн .. Ҳозир эса...
— Лекин унннг гаплари Лондон радпосидагн ннглиэ-
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нннг ёкп Москва билан оғиз-бурун ўпишган соииал-де- 
мократнзмнинг гаплари-ку? 
ф
— Одамзод радионн тииглаш учун ихтиро этган. У 
ҳам тинглаган-да йўқ, бу жиддий нарса эмас. Бизни, 
разведкани, бу нарса қнзнқтирмайдн. У бнлан бир неча 
кун кейнн учрашиш мақсадга мувофиқдир: у ростакам 
олиммп ёки одднй бир ақлдан 
озган одаммн — шунн 
аниқлаш керак, холос. Агар у жиддий олим бўлиб чиқ- 
са, унга яхши паёк бериб тоққа жўнатилишини нлти- 
мос қилиб Мюллер ва Кальтенбруннер ҳуэурнга кира- 
мпз, ўша ерда ишлайверснн — илм-фаннмнзнинг гулла- 
ри ҳозир 
тогда яшаяпти-ку, 
гепадан 
бомба ёғилиб 
турмаса, ош-нон бўлса, қарағайзорда шинамгина уйи 
бўлса 
маҳмаданалпкни 
дарҳол ташландп. 
Шундай 
эмасми?
Холтофф кулиб қўйди: 
_
— Тоғда уни, ош-нони бўлса, бомба ёғнлмай турса 
ким маҳмаданалпк қиларди дейсиэ?..
Штирлиц днққат билан Холтоффга тикилди, Холтофф 
унинг қарашнга дош бера олмай кўзини олиб қочгунча, 
безовталаниб столдаги қоғозларни жойдан-жойга олнб 
қўя бошлагунича қараб тураверди ва шундан кейинги- 
4
на ўзининг ёш касбдошига қараб самимий, очиқ кўн- 
гиллик билан кулиб қўйди...
«Фюрер ҳузурпДаги кенгаш стенограммаси. 
Ҳозир 
бўлганлар Кейтель, йодль, Ташқи ншлар миннстрлиги- 
нинг вакили Хавель. рейхслейтер Борман, СС рейхсфю- 
рери ставкасининг вакили, СС обергруппенфюрери Фе- 
геляйн, саноат рейхсминнстри Шпеер, 
шунингдек, ад- 
мирал Фосс, учинчи раш капитани Людде — Нейрат, ад- 
мирал фон Путкамер, адъютантлар, стенографисткалар.
Борман. Кнм ўзи ҳадеб у ёқдан-бу ёққа юрган? Ха- 
лақит беряптп! Жаноби ҳарбийлар, иложи бўлса, секии- 
роқ.
Пунткамер. Полковник фон Беловдаи Италиядагн 
люфтваффенинг аҳволи тўғрисида справка беришни сў- 
раган эдим. 
'
Борман. Унн антаётганим йўқ. Ҳамма баравар гапи- 
ряптн, шунинг учун жонга тегарли шовқин-сурон бўл- ^
япти,
Гитлер. Менга халақит бермаяпти бу. Жанобн гене-
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рал, Курляндиядаги шу кунгача бўлган ўзгаришлар ха- 
ритага киритилмаптн. 
й 
йодль. Фюрерим, сиэ эътибор бермабсиз: мана, бу- 
гун эрталабгача бўлган ўэгаришлар.
Гнтлер. Харитадаги ҳарфлар жуда майда экан. Раҳ- 
мат. энди кўрдим.
Кейтель. Генерал Гудернан дивизияларимизни Кур- 
лянднядан олиб чнқнб кетишни талаб қнляпти яна.
Гптлер. Бу нотўғри режа. Русларнинг жуда ичкари- 
сида, Ленинграддан тўрт юэ километр 
берида қолган 
генерал Рендулич қўшинларп қнрқтааан 
етмиштаг-еча 
рус днвизняларнни ўзига жалб этиб гурнбдн. Агар бпэ 
у ердан қўшинларимиэни олнб чиқадиган бўлсак, Бер- 
лнн остоналарндаги кучлар мувозанатн дарҳол ўзгара- 
дн, ўэгарганда ҳам, генерал Гудериан ўйлаганидек, биэ- 
нинг фойдамизга ўзгармайдн. Курляндиядан қўшинларни 
олиб кетган тақдиримизда Берлин остоналарндаги ҳар 
бнр немис дивизиясига камнда учта рус дпвнэнясн тўғ- 
рн келади.
Борман. Сергак 
снесатчи бўлнш 
керак, 
жаноби 
фельдмаршал...
Кейтель. Мен сиёсатчи эмасман, ҳарбнйман.
^ 
Борман. Тотал уруш асрнда булар ажралмас тушун- 
чалардир.
Гитлер. Ҳозир Курляндняда турган қўшннларпи олпб 
чиқишимиз учун камида — Либава операцияси тажрн- 
баси ҳисобга олинса — ярнм нил керак бўладн. Б у кул- 
гилидир. Ғалабага эришишнмиз учун нхтиёримизда со- 
ат билан, ҳа, худди 
соат билан 
ўлчанадиган муддат 
қолган, шунда ҳам биз хом хаёлларга эмас, балкн реал 
фактларга асосланмоғимиэ лоэим. Кўзи бор, таҳлил қч-