Аmаliy mashg’ulotlаr mavzulari 1-amaliy mashg‘ulot ekologiya fanining bo’lumlari. Mashg‘ulotning maqsadi

39-
 
SUVNING BIOSFERADA AYLANISHI 
Suv 
biosferaning 
barcha tarkibiy qismlarida uchraydi. U suv havzalaridan tashqari 
tuproqda, havoda va barcha tirik organizmlarning 80 – 90% biomassasini tashkil etadi. 
Suvning tabiatda aylanishi 
quyidagicha boradi. Suv yer yuzasiga 
atmosfera 
yog‘inlari 
tarzida tushib, atomosferaga asosan o‘simlikning suv bug‘latishi va dengizlar yuzasining 
bug‘lanishi hisobiga bug‘ holatda qaytadi.
Uning bir qismi yana bevosita yoki bilvosita yo‘llar bilan o‘simlik va hayvonlar 
ta’sirida bug‘lanadi, qolgan qismi yer osti suvlariga qo‘shilib ketadi. Nihoyat, yana bir 
qismi daryo oqimi bilan birga dengizlarga quyiladi va u yerdan bug‘lanib ketadi. 
Tabiiy suv zahiralari nihoyatda cheklangan. Shuning uchun undan oqilona 
foydalanish va ko‘paytirish haqida o‘ylash zarur. Bular haqida mutaxassislar katta ishlar 
olib bormoqdalar. Yangi texnologiyani qo‘llash bilan sanoat va qishloq xo‘jaligining 
suvga bo‘lgan talabi qondirilmoqda, sho‘r suvni 
chuchuk suvlarga 
aylantirish uslublari 
takomillashtirilmoqda, shuningdek oqova suvlarni tozalovchi qurilmalar yaratilmoqda. 
Kelajakda tozalangan suvdan qayta foydalanish imkoniyatlari izlanmoqda. 
Biologik doirada aylanish organizmlar o‘rtasida quruqlikda tuproq bilan organizm 
o‘rtasida, 
gidrosferada 
esa organizm bilan suv o‘rtasida sodir bo‘ladi. 
Suvlar 
kichik doirada (biologik) va katta (geologik) doirada aylanishlar
ga 
ajratiladi.

---

Suvlarning katta doirada aylanishi quruqlik bilan 
dunyo okeanlari 
o‘rtasida 
boradigan jarayondir. 
Katta va kichik aylanma jarayonlarga antropogen ta’siri. 
Kichik doirada 
modda aylanishi quruqlikdagi o‘simliklar gazsimon moddalar va suvda erigan mineral 
tuzlarning yutilishidan iborat. Bunda, birinchi navbatda, karbonat angidriddan organik 
moddalarning hosil bo‘lishi tushuniladi. Nafas olish natijasida esa karbonat 
angidridning bir qismi 
troposferaga 
qaytarilib chiqariladi. Organik moddalarning 
ko‘pchilik qismi har xil darajadagi konsumentlar va redutsentlar tanasidan o‘tib, qayta 
ishlanib parchalanadi va minerallashadi.
Ular qayta tuproq, suv yoki havoga qo‘shiladi. 
Gidrosferaning 
o‘zida ham 
moddalarning kichik doirada aylanishi kuzatiladi. Bunda suvda erigan tuzlar va gazlar 
qatnashadi. Suv muhitidagi moddalarning aylanishida avtotrof hisoblangan suvo‘tlari 
muhim rol o‘ynaydi. Okeandagi biologik moddalar aylanishida o‘simlik va hayvonlar 
qoldiqlari (parchalangan va minerallashgan qismi) suvda erigan holda zahira moddalar 
sifatida qatnashadi, ularning bir qismi okean tubida yotqiziqlar hosil qiladi (14-rasm).