8 ekonomika bilim tiykarlarí

Turaqlı nırqtı talap hám usınıs kesteleri járdeminde talap hám usınıs sızıǵın sızıw arqalı anıqlaw.

Joqarıdaǵı keste tiykarında talap sızıǵında jatırǵan noqatlardı
anıqlaymız. Talap kestesiniń birinshi qatarında 1200 hám 0 sanlarına

4 0 0

p
1 500
	A									S
1 200
				B
900						M
600						C		D
300
0	1		2 3 ^45 6						7 8			q

talap sızıǵınıń A (0;1200) noqatı, ekinshi qatardaǵı 900 hám 2 sanına talap sızıǵınıń B (2;900) noqatı mas keledi (C(4;600) hám D (6;300) noqatları da usılay tabıladı). Bul noqatlardı koordinata tegisligindegi ornın belgileymiz. Olardı tutastırıp, talap sızıǵın payda etemiz. Tap usıǵan uqsaǵan usınıs sızıǵı da sızıladı. Bul grafiklerdiń kesiliw noqatı turaqlı noqat bolıp tabıladı. Biziń jaǵdayda
bul M noqattan ibarat. Bul noqattıń birinshi koordinatası (absissası) turaqlı muǵdardı, ekinshi koordinatası (ordinatası) turaqlı nırq boladı. Biziń jaǵdayımızda tovardıń bazar nırqı, yaǵnıy turaqlı nırqı 600 sumdı, turaqlı muǵdarı bolsa 4 birlikti quraydı.

3. 
   Talap usınıs funkciyaları járdeminde turaqlı nırqtı anıqlaw. Aytayıq, ba- zarda tovarǵa bolǵan talap hám onıń usınısı q_D= 400 – p hám q_S = 2p + 100
   

funkciyalar kórinisinde berilgen. Bul jerde, p — tovar nırqı (swmda); q_D
— tovar-

ǵa bolǵan talap muǵdarı (mıń danada); q_S — tovar usınıs muǵdarı (mıń danada). Tovardıń turaqlı nırqın hám turaqlı muǵdarın tabıń.
Sheshiw. Teńsalmaqlılıq nırqı bolıwı ushın q_D hám q_S teń bolıwı kerek: Yaǵnıy
^qD^=qS ^{ 400 – p = 2p +100  3p = 300, p = 100  q = 400–p =300.}
Demek, tovardıń teńsalmaqlıq nırqı 100 swm, teń salmaqlıq muǵdarı bolsa 300 danaga teń.


Shınıǵıw

1. 
   Tómende berilgen talap hám usınıs kesteleri tiykarında talap
   

hám usınıs grafiklerin dúziń hámde tovardıń bazar nırqın anıqlań. Bazarda usı tovar nırqı 1800 swm dep qatań belgilense, qanday jaǵday júzege keledi? 1000 swm qılıp belgilense-she?

Tovar nırqı (p), swmda	Usınıs muǵdarı (qS), tonnada
2 200	2 000
1 800	1 500
1 400	1 000
1 000	500

Tovar nırqı (p), swmda	Talap muǵdarı (qD), tonnada
2 200	0
1 800	500
1 400	1 000
1 000	1 500

2. 
   Bazarda tovarǵa bolǵan talap: q_D = –4p +800, usınıs bolsa q_S = p +100 funkciyaları menen berilgen. Tovardıń bazardaǵı turaqlı nırqı hám turaqlı muǵdarın tabıń.
   
3. 
   Bazarda tovarǵa bolǵan usınıs q_S = 2p + 4.000 funkciyası menen be- rilgen.
   

Talap funkciyası q_p= kp + 30 000 hám tovardıń turaqlı nırqı 10 000 swm bolsa, usınıs hám talap sızıqların sızıń.

Ótken sabaqlarda tovarǵa bolǵan talap hám onıń usınısı tiykarında bazarda tovar nırqınıń qalay qáliplesiwin talqılaǵan edik. Endi talap hám usınıs nırqqa baylanıslı bolmaǵan faktorlar tásirinde ózgergende, tovardıń bazar nırqı hám turaqlı muǵdarı qalay ózgeretuǵının talqılaymız. Talqılawdı tómendegi jaǵdaylar tiykarında orınlaymız.

1. 
   jaǵday. Mámleket xalqınıń «Spark» jeńil avto- mobilin satıp alıwǵa bolǵan talabı hám mashina bazarındaǵı bul markadaǵı avtomobillerdiń usınıs sızıqları 1-sızılmada berilgen. Meyli, mámleket xalqınıń dáramatları artqan bolsın.
   

1. 
   Xalıqtıń dáramatlarınıń artıwı tásirinde bul avto- mobilge bolǵan talabı qalay ózgeredi?
   
2. 
   Talap sızıǵı qaysı tárepke qarap jılısadı? Talap sızıǵınıń keyingi jaǵdayın sızıń.
   
3. 
   Sızılmadan avtomobildiń jańa turaqlı nırqın belgileń. Avtomobildiń nırqı arttı ma yaki kemeydi me?
   
4. 
   Sızılma boyınsha, xalıqtıń avtomobildi satıp alıw kóleminiń artqanın yaki kemeygenin anıqlań.
   
5. 
   Joqarıdaǵı dodalawlar tiykarında xalıqtıń dáramatları ózgeriwi nátiy- jesinde tovardıń bazar nırqı hám turaqlı muǵdarınıń ózgeriwi haqqında juwmaq jasań.
   

1. 
   jaǵday. Erte báhárde paltoǵa bolǵan talap hám uınıs sızıqları 2-sızıl- mada berilgen bolsın.
   

1. 
   Jaz keliwi menen paltoǵa bolǵan talap qalay ózgeredi?
   
2. 
   Bunıń nátiyjesinde talap sızıǵı qaysı tárepke qarap jılısadı? Talap sızıǵınıń keyingi jaǵdayın sızıń.
   
3. 
   Sızılmadan paltonıń jańa turaqlı nırqın belgileń.
   

Paltonıń nırqı arttıma yaki kemeydime?

4. 
   Sızılmaǵa qarap xalıqtıń palto satıp alıw kólemi artqanın yaki kemeygenin anıqlań.
   
5. 
   Joqarıdaǵı dodalawlar tiykarında jıl máwsiminiń
   

ózgeriwi nátiyjesinde tovardıń bazar nırqı hám turaqlı muǵdarınıń ózgeriwi haqqında maǵlıwmat jasań.

3. 
   jaǵday. Salıqlar kóbeytilmesten aldın tovarǵa bolǵan talap hám usınıs sızıqları 3-sızılmaǵa berilgen.
   

1. 
   Tovar islep shıǵarıwshılarǵa salıstırǵanda salıqtıń kóbeytiliwi tovardıń usınısına tásir eteme yaki talapqa ma?
   
2. 
   Salıqtıń kóbeyiwi nátiyjesinde tovardıń usınısı qalay ózgeredi?
   
3. 
   Bunıń nátiyjesinde usınıs sızıǵı qaysı tárepke qarap jılısadı? Usınıs sızıǵınıń keyingi jaǵdayın sızıń.
   
4. 
   Sızılmadan tovardıń jańa turaqlı nırqın belgileń. Tovardıń nırqı arttıma yaki kemeydi me?
   
5. 
   Sızılmaǵa qaraǵanda tovar islep shıǵarıwshılarǵa salıstırǵanda salıqlardıń kóbeyiwi nátiyjesinde turaqlı muǵdardıń, yaǵnıy tovardı satıp alıw kólemi- niń artqanın yaki kemeygenin anıqlań.
   
6. 
   Joqarıdaǵı talqılaw tiykarında tovar islep shıǵarıwshılarǵa salıstırǵan- da salıqlardıń kóbeytiliwi nátiyjesinde tovardıń bazar nırqı hám turaqlı muǵdarınıń ózgeriwi haqqında juwmaq jasań.
   

1. 
   jaǵday. Bazarda Xiywa gileminiń baslanǵısh jaǵdaydaǵı talap hám usınıs sızıǵı 4-sızılmada berilgen.
   

1. 
   Gilem fabrikası islep shıǵarıwdıń ónimdarlıǵı joqarı bolǵan jańa texnologiyaǵa tiykarlanǵan toqıw stanok- ların ornatıw talapqa tásir ete me yaki usınısqa ma?
   
2. 
   Bunıń nátiyjesinde tovardıń usınısı artama yamasa kemeye me?
   
3. 
   Bul jaǵdayda usınıs sızıǵı baslanǵısh jaǵdayınan qaysı
   

tárepke qarap jılısadı? Usınıs sızıǵınıń keyingi jaǵdayın sızıń.

4. 
   Sızılmadan tovardıń jańa turaqlı nırqın belgileń. Tovardıń nırqı arta ma yaki kemeye me?
   
5. 
   Jańa texnologiyanıń qollanılıwı nátiyjesinde turaqlı muǵdardıń artqanın yaki kemeygenin anıqlań.
   
6. 
   Jańa texnologiyalar qollanılıwı nátiyjesinde tovardıń turaqlı nırqı hám muǵdarınıń ózgeriwi haqqında juwmaq shıǵarıń.
   

Keltirilgen faktorlar tásirinde turaqlı nırq hám turaqlı muǵdardıń artıwı yaki kemeyiwin kesteniń tórtinshi baǵanasına sáykes strelkalar menen kórsetiń.
Tovar bazarı	Jaǵday	Sızılmalar	Turaqlı nırq hám muǵdardıń ózgeriwi
Úlgi: Muzqaymaq	Kóplegen firmalar muzqaymaq islep shıǵarıwǵa kiristi	p 0 q	P Q
Teri kurtka	Teriniń nırqı astı	p 0	P	Q
Dápter	Oqıwshılardıń jazǵı dem alısı baslandı	p 0	P	Q
Tramvay transportı xızmeti	Benzinniń bahası arttı	p 0	P	Q
Shiyshe ıdıslar	Shiyshe zavodları jańa, ónimli texnologiyanı qollana basladı.	p 0	P	Q
Tómendegi faktorlar talap hám usınıstıń qaysı birewine tásir kórsetiwin anıqlap, olardıń tásirinde tovardıń bazar nırqı qalay ózgeriwin talqılań hám sızılma járdeminde tiykarlap kórsetiń: xalıq sanınıń ósiwi; b) resurslar nırqlarınıń ózgeriwi; d) Tutınıwshılardıń dáramatlarınıń kemeyiwi; e) tovar ornın ba- sıwshı tovar nırqınıń kemeyiwi; f ) Mámleket tárepinen islep shıǵarıwshılarǵa salınatuǵın salıqlarhám jeńilliklerdiń ózgeriwi; g) tolıqtırıwshı tovar nırqınıń artıwı; h)tovar nırqınıń artıwı kútiliwi; i) bazardaǵı satıwshılar sanınıń ózgeriwi. 3. Joqarıda keltirilgen b) hám e) faktorlar tovarǵa bolǵan talap hám usınısqa bir waqıttıń ózinde tásir etse, tovardıń bazar nırqı qalay ózgeriwin talqılań hám sızılma járdeminde tiykarlap kórsetiń.