8 ekonomika bilim tiykarlarí

E. Sariqov, B. Xaydarov

8
EKONOMIKA BILIM TIYKARLARÍ
Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 8-klası
ushın sabaqlıq sıpatında usınıs etilgen


Tashkent — 2019

Pikir bildiriwshiler:

A.N.Sattarov – Respublika tálim orayı «Ekonomika bilim tiykarları» páni metodisti;
X.T.Jumanov – Nizomiy nomidagi TDPU «Ekonomika bilim tiykarları pánin oqıtıw metodikası» kafedrası docenti.

Respublika maqsetli kitap qorı qarjıları esabınan ijara ushın basıp shıǵarıldı.
© « Hu q u q h á m Ja m i yet » JSH J
formasındaǵı baspa, 2019

ISBN 978-9943-07-295-4

MAZMUNÍ

Sabaqlıqtan paydalanıw boyınsha ulıwma kórsetpeler 5
I bap. Ekomomikaǵa kirisiw

1. 
   tema. Ekonomika menen tanısıw 8
   
2. 
   tema. Sheklengenlik mashqalası 12
   
3. 
   tema. Tańlaw hám onıń alternativ qunı 16
   
4. 
   tema. Óndiris hám onıń faktorları 20
   
5. 
   tema. Miynettiń bólistiriliwi hám qánigelesiw 24
   
6. 
   tema. Ekonomikalıq sistemalar 28
   

I baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 34
II bap. Bazar

7. 
   tema. Almastırıw hám pul 38
   
8. 
   tema. Bazar hám onıń túrleri 42
   
9. 
   tema. Bazarlar hám nırqlar 46
   
10. 
    tema. Bazar qatnasıwshıları 50
    

2. 
   baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 56
   

III bap. Shańaraq — úy xojalıqları ekonomikası

11. 
    tema. Tutınıwshılardıń dáramatları hám qárejet túrleri 60
    
12. 
    tema. Múlk hám menshiklestiriw 64
    
13. 
    tema. Dáramat hám baylıq 68
    
14. 
    tema. Toplaw hám qamsızlandırıw 72
    
15. 
    tema. Ekonomikalıq sheshim qabıllaw 76
    
16. 
    tema. Tutınıwshılardıń huqıqları hám májburiyatları 80
    

2. 
   baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 84
   
3. 
   bap. Talap hám usınıs
   

17. 
    tema. Talap hám talap nızamı 88
    
18. 
    tema. Talapqa tásir etiwshi basqa faktorlar 92
    
19. 
    tema. Usınıs hám usınıs nızamı 96
    
20. 
    tema. Usınısqa tásir etiwshi basqa faktorlar 100
    
21. 
    tema. Tovardıń bazar nırqı 104
    
22. 
    tema. Talap ham usınıs nızamlarına baylanıslı ámeliy shınıǵıw 108
    
23. 
    tema. Talap hám usınıs ózgeriwiniń bazar nırqına tásiri. 110
    

4. 
   baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 113
   

V bap. Báseki hám bazar ekonomikası

24. 
    tema. Báseki 116
    
25. 
    tema. Monopoliya hám monopollasqan bazarlar. 120
    
26. 
    tema. Bazar ekonomikası 124
    
27. 
    tema. Ózbekstan bazar ekonomikasına qaray 128
    

4. 
   baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 132
   

5. bap. Salıq sisteması

28. 
    tema. Salıqlar ham olardıń túrleri 136
    
29. 
    tema. Salıqqa tartıw tiykarları 140
    
30. 
    tema. Salıq tólewshilerdiń huqıqları hám májbúriyatları 144
    

VI baptı tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalar 148
Bilimińizdi sınap kóriń 152

SABAQLÍQTAN PAYDALANÍW BOYÍNSHA ULÍWMA KÓRSETPELER

Hár bir temaǵa tiyisli materiallar tómendegi punktlerge bólingen hám belgili bir tártipte sabaqlıqtıń betlerinde jaylastırılǵan. Bazı punktler anıq bir belgi astında ajıratıp kórsetilgen:

1. 
   Sabaqtıń qatar sanı hám teması.
   
2. 
   Sabaq temasın jarıtıp beriwge járdem beretuǵın mashqalalı jaǵdayǵa tiyisli kórgizbeli maǵlıwmat, súwret, keste, diagramma hám basqalar.
   
3. 
   Temaǵa baylanıslı, tiykarınan úyde úyreniwge arnalǵan tiykarǵı tekst.
   
4. 
   Berilgen mashqalalı jaǵdayǵa tiyisli jedellestiriwshi soraw hám tapsırmalar.
   
5. 
   Sabaq dawamında qollanılatuǵın tayanısh atamalardıń anıqla- ması.
   
6. 
   Ózlestirilgen bilimlerdi tereńlestiriw, tákirarlaw hám ózin-ózi tekseriw ushın berilgen sorawlar.
   

7. Esaplaw jumısların hám ekonomikalıq pikirlewin talap etiletuǵın, ámeliy xarakterdegi tapsırma hám shınıǵıwlar.
8. Izleniw hám kishi izertlew alıp barıw ushın oqıwshılarǵa óz aldına beriletuǵın óz betinshe úy tapsırmaları.
9. Óz betinshe pikirlew hám bilimlerin tereńlestiriw ushın berilgen sorawlar.

10. 
    Temanıń yadta saqlanıwı kerek bolǵan tiykarǵı ózegi.
    
11. 
    Jurtımızǵa tán shıǵıs úrp-ádetleri hám olarǵa baylanıslı soraw hám tapsırmalar.
    
12. 
    Temaǵa baylanıslı dúnyaǵa kózqarastı keńeytetuǵın maǵlıw- matlar.
    
13. 
    Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M. Mirziyaev shıǵar- malarınan úzindiler.
    
14. 
    Ekonomikalıq túsiniklerdi ózara baylanıstıratuǵın formulalar
    
15. 
    «Erkin xızmet» teması astındaǵı qosımsha mateiallar.
    

Sabaqlıq boyınsha 30 sabaq hám 4 (hár bir sherekte birewden) aralıq qadaǵalaw ótkeriw maqsetke muwapıq. Hár bir temaǵa tiyisli materiallardı bir sabaq dawamında hám úyde orınlaw lazım.
Jańa temanı ótiwde, tiykarınan joqarıda kórsetilgen 2—5-punkt materialları menen islesiw kerek.
3- punkttegi berilgen materiallardan, tiykarınan úyde oqıw hám úyreniw ushın paydalanıw lazım.
Sabaq temasın bekkemlewdi 6-punkttegi soraw hám tapsırmalar menen

7. 
   punkttegi shınıǵıw járdeminde ámelge asırǵan maqul.
   
8. 
   punkttegi tapsırmalar kishi izleniw hám izertlew sıpatında oqıwshılarǵa óz betinshe jumıs islewge arnalǵan.
   

9— 12-punkttegi sorawlar, tiykarǵı qatarlar hám qádiryatlar óz betinshe baqlaw júrgiziw, bilimlerin bayıtıw, ámelde qollanıp kóriw hám ózin- ózi tekseriw maqsetinde paydalanǵanı maqul.
Oqıwshılar dıqqatı 4-punkttegi gilt atamalar hám 10-punkttegi temanıń tiykarǵı qatarlarına qaratılıwı lazım.
Úyge tapsırmalar sabaqta talqılanǵanda 9—10-punkt soraw hám tapsırmaları tiykarında berilgeni maqul.
Hár bir bap aqırında berilgen tákirarlaw ushın soraw hám tapsırmalardan ótilgenlerdi óz betinshe tákirarlap barıw, aralıq qadaǵalaw sorawlarına tayarlanıw maqsetinde paydalanıw usınıs eti- ledi. Berilgen testler aralıq baqlawdı ámelge asırıw ushın testler tayarlawda úlgi sıpatında xızmet etedi.
Sabaqlıqtan, sonday-aq, «Erkin xızmet» teması astındaǵı mate- riallar hám orın alǵan. Bul materiallardı oqıwshılar sabaqtan bos waqıtlarında úyreniw maqsetke muwapıq. Bul materiallar oqıwshılardı óz betinshe pikirlew, izleniw, izertlewge baǵdarlaydı. Olarǵa mámle- ketimizde ámelge asırılıp atırǵan ekonomikalıq reformalar haqqında maǵlıwmat beredi. Bul materiallar menen islewde, álbette, ustazlardıń hámde ata-analardıń járdemi hám máslátlerinen paydalanıw lazım.