8 ekonomika bilim tiykarlarí

Texnologiya — ónimdi islep shıǵarıwda qaysı resurslardan paydalanıw, qanday usıl hám izbe-izlikte islep shıǵarıw jol-jorıǵı.
Miynet ónimdarlıǵı — waqıt birligi ishinde bir birlik resurstan payda- lanıp islep shıǵarılǵan tovar hám xızmetler muǵdarı.
Bir kárxanaǵa barıp ónim islep shıǵarıw procesin baqlaǵan bolsańız, shiyki zatqa islew beriw procesi jumısshılar arasında bólistirilgen bolıp, hár bir jumısshı ózine ajıratılǵan jumıstı ǵana orınlaydı. Jumıstı isshilerge bunday bólistirip beriwge, óz ataması menen miynet bólistiriliwi dep ataladi. Miynet bólistiriliwiniń tiykarında — jumıstı tezirek orınlaw, az resurs jumsap, kóbirek jaqsı, sapalı ónim islep shıǵarıw, yaǵnıy miynet ónimdarlıǵın arttırıw jatadı. Miynet bólistiriliwi nátiyjesinde, adamlar hár túrli kásip boyınsha qánigelesedi. Bulardıń barlıǵı bir maqset — miynet ónimdarlıǵın arttırıwǵa qaratılǵan boladı.


Miynet bólistiriliwi — ónimdi islep shıǵarıw procesiniń jumısshılar arasında bólistiriliw tiykarında shólkemlestiriw.

MIYNET BÓLISTIRILIWINIŃ

UNAMLÍ TÁREPLERI:

• 
  adamlar neni jaqsı isley alsa, sonı orınlawǵa qánigelesedi;
  
• 
  arzan bahada kóbirek ónim islep shıǵaradı;
  
• 
  mashina hám stanoklardı qolla- nıw imkaniyatı tuwıladı;
  
• 
  hár bir jumısshı kúnnen-kúnge óz jumısın jaqsıraq hám tezirek orınlaw kónlikpesine iye bola baslaydı;
  

—Keyingi jumıstı orınlaw ushın ju- mısshınıń bir orınnan ekinshi orınǵa kóshiwine zárúrlik bolmaǵanı ushın ónim islep shıǵarıw waqtı qısqaradı;

• 
  Jumısshılardıń qandayda bir ká- sipti iyelewi ańsatlasadı
  

UNAMSÍZ TÁREPLERI:

—tek bir jumıstı orınlaw jumıs- shılardı sharshatıwı múmkin;
—hámme tovarlar bir qálipte standart- lasqan halda shıǵarıla baslaydı,

• 
  arnawlı jumısshılardıń sheber- lik dárejesi hám qánigeligi tómen- lep ketedi, sebebi, olardıń jumısın mashinalar orınlay baslaydı; ónimdarlıq barlıq jumısshılardıń ju- mıs islew tezligine baylanıslı bolıp qaladı;
  
• 
  jumısshılar tar kólemdegi jumıstı orınlawǵa qálipleskenligi ushın olar jumıstan bosatılǵanda jumısqa or- nalasıw mashqalasına dus keledi.
  

Óndiristiń rawajlanıwı nátiyjesinde geypara ónim túrlerin islep shıǵarıw procesi quramalasıp baradı. Bir kárxana kóleminde bunday ónimlerdi islep shıǵarıwdıń ilajı bolmay qaladı. Sol sebepli, kárxanalar arasında bul ónimlerdi islep shıǵarıw procesi, yaǵnıy jumıs óz ara bólinip alınadı. Nátiy- jede kárxanalar ortasında miynet bólistiriliwi júzege kelip, olar bir pútin ónimdi emes, al onıń belgili bir bólegin islep shıǵarıwǵa beyimlesedi, qánigelesedi.
Solayınsha, bir neshe kárxanalardan ibarat, belgili bir ónimdi islep shıǵarıwshı tarmaq júzege keledi. Mısalı ushın, avtomobil islep shıǵarıwdı alayıq. Avtomobildiń júzden artıq úlken-kishi detallar, bóleklerden turatuǵını belgili. Onıń bir detalı, mısalı, rezina dóńgelekleri bir kárxanada islep shıǵarılsa, aynası, ekinshi kárxanada, al motorı bolsa úshinshi kárxanada islep shıǵarıladı. Qullası, avtomobil bóleklerin islep shıǵarıw menen onla- ǵan kárxana shuǵıllanadı. Eń sońında jıynaw kárxanasında usı bóleklerden avtomobil jıynaladı. Mine usılayınsha bul karxanalar avtomobil islep shıǵarıw tarmaǵın quraydı hám hár biri belgili bir detaldı islep shıǵarıwǵa qánigelesedi. Kárxanalardıń belgili bir ónimdi islep shıǵarıw boyınsha bir tarmaqqa birlesiwi de miynet ónimdarlıǵın arttırıwǵa qaratılǵan boladı.
Óz nawbetinde, bir-birine jaqın bolǵan ónim islep shıǵaratuǵın tarmaqlar birlesip, óndiristiń úlkenirek tarmaqların. Olar da óz náwbetinde birlesip óndiris tarawların dúzedi.
Sharayat, dástúr, jergilikli imkaniyatlar sebepli bir pútin aymaq, hátte mámleketlerde ónimniń ayırım túrlerin islep shıǵarıwǵa qánigelesedi. Mısalı: Braziliya — kofe, Hindstan — chay islep shıǵarıwǵa qánigelesken. Bunday qánigelesiw aymaqlıq qánigelesiw dep ataladı.
Qánigelesiw — bir ónim túrin yamasa ónimniń bir bólegin islep shıǵarıw boyınsha kárxanalar arasındaǵı miynet bólistiriliwi.