8 ekonomika bilim tiykarlarí

V bap. Báseki hám

bazar ekonomikası




Aytayıq siz «Kafolat-servis» ustaxanasınıń iyesisiz. Kishi qalada siziń kárxanańızdan basqa jáne avtomobillerge texnikalıq xızmet kórsetiwshi
«Avtoservis» hám «Avto-Usta» jeke menshik kárxanaları da xızmet kórsetedi. Belgili, ortańızda bárhama báseki bolıp, hár bir kárxana kóbirek klientlerdi ózine qaratıwǵa háreket etedi hám klientlerge hár qıylı qolaylıqlardı usınıs etedi.
Tómendegi kórsetilgen jaǵdaylarda siz óz ornıńızdı saqlap qalıw ushın qanday jol tutqan bolar edińiz? Sheshimińizdi tiykarlań.

1. 
   jaǵday. «Avtoservis» kishi ustaxanası klientlerdi ózine qaratıp alıw ushın avtomobillerge xızmet kórsetiw haqısın 10% ke túsirdi. (bul jaǵday ekonomikada nırqlar quralı arqalı básekilesiw dep ataladı).
   
2. 
   jaǵday. «Avto-Usta» kárxanası jergilikli radio hám televidenie arqalı óz reklama hám daǵazaların beriwdi baslap jiberdi.
   
3. 
   jaǵday. Jaqında kishi qalada «GM-Ózbekiston» qospa kárxanasın jańa texnikalıq xızmet kórsetiw shaqabshasın ashtı. Shaqabshada ornatılǵan jańa stanoklar miynet ónimdarlıǵın hám remontlaw sıpatın asırdı, klientlerge 6 aylıq kepillik berilgen xızmet kórsetiw járiyalandı.
   

Resurslardıń jetispewshiligi aqıbetinde bazar qatnasıwshılarınıń máp-leri óz ara qarama-qarsı keledi hám olar arasında óz ara gúres — báseki júzege keledi. Belgili, har bir satıwshı kóp tovar satıp, kóp payda alıwdan qızıǵadı. Olardıń bul qızıǵıwshılıqları bazarda qarama-qarsılıqqa alıp keledi hám satıwshılar ortasında báseki júzege keledi. Islep shıǵarıwshılar shiyki zat

hám basqa resurslardı imkanı barınsha arzan satıp alıwdan mápdar. Olar- dıń qarıydar sıpatındaǵı bul mápleri resurslar bazarında óz ara qarama-qarsı keledi. Nátiyjede, islep shıǵarıwshılar arasında gúres — báseki payda boladı.
Báseki ekonomikalıq iskerlikti saqlap qalıw maqsetinde satıwshı hám islep shıǵarıwshılardıń bar imkaniyatların iske salıwǵa ,qarıydarlardı ózine qaratıw ushın hár túrli reklamalardan paydalanıwǵa shaqıradı. Báseki ortalıǵınıń júzege keliwi ushın tómendegi sharayatlar bolıwı kerek:

• 
  bazarda islep shıǵarıwshı firmalar hám qarıydarlardıń kóp bolıwı;
  
• 
  firmalar belgili bir túrdegi tovar islep shıǵarıwǵa qánigelesken bolıwı;
  
• 
  tovardıń bazar nırqına hesh bir firmanıń tásir ótkere almaytuǵın bolıwı,
  
• 
  basqa básekiles firmalardıń bazarǵa kiriwi ushın hesh qanday tosqın- lıqtıń bolmawı;
  

Bazardaǵı báseki belgili nızam hám qaǵıydalar arqalı tártipke salıp turıladı. Usı maqsette mámleket arnawlı nızamlar qabıl etedi, qaǵıydalar engiziledi. Ornatılǵan nızam hám qaǵıydalar tiykarında alıp barılıp atırǵan báseki — salamat báseki, ornatılǵan nızam hám qaǵıydalarǵa qarsı alıp barılıp atırǵan báseki bolsa aldaw báseki dep júrgiziledi.
Báseki — bazar qatnasıwshıları mápleriniń qarama qarsılıǵanan júze-ge keletuǵın óz ara gúres.
Bazarda básekilesiwshi óz básekilesin jeńiw ushın hár túrli usıllardan paydalanadı. Nırq quralları arqalı báseki básekilesiwdıń eń tiykarǵı túri bolıp tabıladı. Bunda bir firma óz ónimine ekinshi firmaǵa salıstırǵanda pás nırq belgilew menen usı ónimge iye basqa firmalarǵa qaraǵanda kóbirek ónim satıwǵa umtıladı. Nırq qurallarısız básekide bolsa firma ónimsıpatın jaqsılaw shıraylı etip oraw, reklamanı kúsheytiw hám usı sıyaqlı nırq penen baylanıslı bolmaǵan qurallar arqalı bazardıń basqa qatnasıwshıları menen básekilesedi.
Nırq quralları arqalı arqalı básekilesiw — tovar nırqın túsiriw yaki arttırıw járdeminde básekileslerge tásir kórsetiw.