8 ekonomika bilim tiykarlarí

Nırq qurallarısız básekilesiw — tovar nırqın ózgertpesten onıń sapasın jaqsılaw, reklamanı kúsheytiw sıyaqlı faktorlar arqalı básekileslerge tásir kórsetiw.
Qandayda bir tovardıń satıwshıları qarıydarlardı ózine tartıw hám kóbirek payda alıw maqsetinde óz ara básekilesedi. Bunday báseki, ásirese tovardıń usınıs muǵdarı oǵan bolǵan talap muǵdarınan artıq bolǵanda
anıǵıraq kózge taslanadı. Bazarda usı tovardan kereginen de artıq kólemde usınıs etiledi. Tovarlar taxtalarda satılmay turıp qaladı.Bul jaǵdayda satıwshılar tovarlardıń nırqın túsiriw, reklamanı kúsheytiw, tovar sıpatı, dizaynı hám klientlerge sawda xızmetin kórsetiwin jaqsılaw kibi jollar menen óz ara básekilesedi. Satıwshılar óz ara básekilesiwlerinde tovar nırqı túsedi. Bunday básekilesiwden qarıydar da ulıwma alǵanda, barlıq tutınıwshılar mápdar boladı.
Qarıydarlar da belgili bir tovardı satıp alıw ushın óz ara báseki- lesedi. Bunday báseki, ásirese, tovardıń usınıs muǵdarı oǵan bolǵan talap muǵdarınan az bolǵanda kózge taslanadı. Bazarda tovar- dıń az muǵdarda usınıs etiliwi tovar qıtshıllıǵın júzege keltiredi. Tovardı satıp alıw ushın qarıydarlar nawbet kútip turadı. Al, náw- bette turıwdıń payda bolıwı qarıydarlardıń óz ara básekisinen derek beredi. Bunday báseki tásirinde nırqlar kóteriledi, tovar sıpatı túse- di, xızmet kórsetiw bolsa tómenleydi.



«Kim zıyat» sawdası — satıwshı yaki arnawlı dáldalshı f irma táre- pinen uyımlastırılatuǵın sawda ilajı. «Kim zıyat» sawdasında ne, qay jerde, qashan, qanday baslanǵısh nırqta satılıwı qarıydarlarǵa aldınan daǵazalanadı. Tovardı satıp alıw niyetinde bolǵan qarıydarlar aukcionǵa qatnasıw vznosın tólegennen soń,daǵazalanǵan kúni belgilengen orında olardıń qatnasıwında aukcion baslanadı. Aukcionshı hár bir lottı, yaǵnıy aukcionǵa qoyılǵan tovar, onıń muǵdarı hám baslanǵısh bahasın daǵazalaydı. Bunnan soń, qarıydarlar olarǵa aldınan berilgen nomer- lerin kóterip, tovardı joqarıraq bahada satrıp alıw niyeti bar ekenligin baqırıp aytadı. Aukcionshi hár bir bahanı baqırıp úsh márte aytıp, sanay baslaydı.Usı waqıtta kim bolsada birew jánede joqarıraq bahanı aytsa,
sanaw jáne qaytadan baslanadı hám taǵı basqa.Sawda eń joqarı nırqta satıp almaqshı bolǵan jalǵız qarıydar anıqlanǵanǵa shekem dawam etedi.

1. 
   Báseki ekonomikaǵa unamsız tásir kórsetedi, sebebi báseki sebepli kóp firmalar sınadı, hámmeniń tınıshlıǵı buzıladı, bir qálipte baratırǵan jumıs barısı ózgeredi, firmalar bir-birine dushpan bolıp qaladı. Ulıwma aytqanda, kóbirek payda kóriw maqsetinde adamlar nelerge qol urmaydı deysiz. Siz bul pikirge ne aytasız?
   
2. 
   Ne sebepten, bazar ekonomikası sharayatında, básekisiz ekonomika rawaj- lanbaydı?
   
3. 
   Tómendegiler óz tarawlarındaǵı qarsılasları menen básekilesinde hege kóbirek áhmiyet beriwi kerek dep oylaysız?
   

1. 
   gósh jetistirip atırǵan fermer xojalıqları;
   
2. 
   erler kóylegin islep shıǵarıp atırǵan fabrika;
   

d) hár túrli xızmetler kórsetip atırǵan bank.

4. 
   Islep shıǵarıwshılar (satıwshılar) arasındaǵı báseki nátiyjesinde tutınıwshılar qanday payda kóredi? Mısallar járdeminde túsindiriń.
   
5. 
   Báseki procesinde satıwshılar tovardıń nırqın neniń esabınan tómenletedi?
   
6. 
   Nahaq báseki usıllarına mısallar keltiriń.
   
7. 
   Oraylasqan jobalı ekonomikada ne ushın básekige talap bolmaydı?
   
8. 
   Aytıńızshı, «Kim zıyat» sawdasın qanday báseki túrine kirgiziw múmkin?
   

Siz qaladaǵı barlıq avtobus parklerin birlestirip, qala boyınsha jalǵız
«Asılbek» jeke transport firmasın dúzdińiz. Solay etip, firmańız qala xalıqına avtobus transportı xızmetin kórsetiw boyınsha jeke monopolist ornına iye bolıp qaldı.
Siz usı firmanıń iyesi sıpatında tómende keltirilgen jaǵdaylarda qanday sheshimdi tańlaǵan bolar edińiz? Óz sheshimińizdi tiykarlap beriń.

1.