7-mavzu. Estetika nazariyasi Reja

 
Xunuklik
- bu estetikaning go`zallikning aksi bo`lgan, salbiy estetik qiymatni 
ifodalaydigan kategoriyasi. 
Xunuklik – me`yor, tartibdan ajralganlik, xaos. Qadimgi yunon estetikasida xunuklik 
yo`qlik, yovuzlik tushunchalariga yaqinlashtirilgan. O`rta asr estetikasida gunohning 
namoyon bo`lish shakli va oqibati sifatida qabul qilingan. Ma`rifat estetikasi san`atdagi 
xunukni aks ettirishni imkonsiz deb hisobladi. Ammo, Uyg`onish davrida tabiatning 
qudratli energiyasi va cheksiz xilma-xilligining dalili sifatida xunukning buyuk ijodiy 
kuchi tan olingan. Romantizm «ektsentriklik»ning va «xunuklik»ning san`at uchun 
qiymatiga urg`u berdi. Modernizmda u beqiyos qadriyat sifatida talqin qilingan.
San`atdagi go`zallik va xunuklikning dialektikasi Aristotel` tomonidan jo`da yaxshi 
ko`rsatib berilgan. Uning ta`kidlashicha, badiiy faoliyatda xunuklik mukammal, go`zal 
tarzda tasvirlanishi mumkin, ya`ni u go`zallik xususiyatlarini oladi. 
Shunday qilib, xunukning estetik kechinmalari ikki tomonlama: san`at asaridan 
zavqlanish tasvirlash predmetiga bo`lgan jirkanish hissi bilan birga keladi. 
Ulug`vor sifat jihatidan go`zal deb ta`riflangan, ammo bu sifat o`zini yuksak 
darajadagi go`zallik, cheksiz go`zallik kabi namoyon etadi. Ulug`vorlik bizga 
hayratlanish, zavq, uyg`un talab va yuqori madaniyat ierarxiyalarining ilohiy dasturini 
his etish tuyg`ularini beradi. 
 
Ulug`vorlik 
- bu katta ijobiy ijtimoiy ahamiyatga ega predmetlar va hodisalarning 
estetik qiymatini tavsiflovchi estetik kategoriyadir, ammo ular o`zlarining jo`da ulkan 
qudrati tufayli jamiyat va shaxs tomonidan ijobiy o`zlashtirila olmaydi. Ulug`vorlikning 
yaxlit tavsifini birinchilardan bo`lib I.Kant berdi. Agar go`zallik, faylasufning fikriga 
ko`ra,muayyan shakl, cheklash bilan tavsiflanadigan bo`lsa, unda ulug`vorlikning 
mohiyati uning cheksizligi, cheksiz buyukligi va insonning mushohada va tasavvur 
qilish qobiliyati bilan mos kelmasligida. 
Ulug`vorlik insonni jismoniy mavjudot sifatida bosadi, o`z chekliligi va 
cheklanganligini anglashga majbur qiladi, ayni paytda uni ma`naviy mavjudot sifatida 
yuksaltiradi, unda o`zining jismoniy jihatdan taqqoslab bo`lmaydigan va uni bosib 
turadigan tabiat ustidan axloqiy ustunligini anglashni uyg`otadi.
Hayotdagi, voqelikdagi ulug`vorlik san`atda o`z in`ikosini topadi. Masalan, Misr 
piramidalari fir`avnning - tirik xudoning, quyosh o`g`lining buyukligini aks ettiradi. 
San`atdagi ulug`vorlikning aks etishining tipik shakllari ulkanlik, keng ko`lamlilik, 
monumentalligidir.
Ulug`vorlik obrazi O`rta asrlar san`atidagi gotik soborlarda aks ettirilgan bo`lib, ularda 
odamning Xudoga, Osmon Saltanatiga bo`lgan intilishini ochib beriladi. 
Ulug`likning badiiy ifodasi - bu pafos (yunoncha - tuyg`u, ishtiyoq). 
Ulug`vorlikning juft kategoriyasi tubanlik kategoriyasidir.