7-mavzu. Estetika nazariyasi Reja

 
Ratsionallashtirish funktsiyasi.
Dizayn organik ravishda hissiy va ratsionallikni, 
ifodalilik va maqsadga muvofiqlikni birlashtiradi. Maksimal natijaga erishish uchun 
quyidagilarni bilish kerak: buyumda nima, qanday va nima uchun joylashganligini, 
uning egasi kimligini, uning ma`nosi va vazifasi nimadan iborat ekanligini. G.Zemper 
dizaynning «maqsadga muvofiqligi», ashyoning qanday maqsadga arnalganligini, uning 
muhim tavsifini, uning mohiyatini bilish kerakligini ko`rsatadi. Dizaynerlik faoliyatning 
maqsadlari: 1) buyurtmachining maqsadi (e`tiborni qaratish, sotishning o`sishi, modaga 
moslik va h.k.); 2) ushbu konkret ashyoning maqsadi, uning vazifasi, bu uning barcha 
xususiyatlari va sifatlarini yuzaga chiqarish uchun, shundek ekan, iste`molchi uchun 
muhimdir. Dizaynning ratsionallashtirish funktsiyasi narsaning shaklini uning 
maqsadiga adekvat moslikga olib keluvchi dizaynerning ishini tavsiflaydi. 
 
Belgilik funktsiya.
Dizayner hissiy-idrok qilinuvchi ashyolarni yaratadi. Ular 
muqarrar ravishda amaliyot jarayoninda insonga ta`sir ko`rsatadi va olar bilan kontakt 
boshqa predmetlarga yoki ashyolarga siltasa, belgilar sifatida yuzaga chiqadi. Dizayner 
tayyorlagan shaklning talabga ega bo`lishi, narsaning ma`noli bo`lishi va muayyan 
ma`noga ko`rsatishi dizaynning belgilik funktsiyasini ifodalaydi. ijodkorning u yoki bu 
tavsiflarini (yakka uslub, modadagi yoki nufuzli nom, firmaga taalluqlilik va h.k.) yoki 
iste`molchining (indiviudallik, ijtimoiy guruhga mansublik, mavqe va h.k.) bilan bog`liq 
bo`ladi. Ashyo o`zining funktsional va ifodali ma`nosini yo`qotmagan holda odamning 
vakiliga aylanadi. Masalan, logotip, brend firma uslubining bir qismi bo`lib topiladi va 
ma`noga ega va muayyan ma`noga yo`naltiradi. 
Bugungi kunda juda ko`plab brendlarning mahsulotlari odamning jamiyatdagi 
obro`sini va uning yuksak estetik didini anglatadigan narsalarga aylanib qolgan, 
masalan Waterman ruchkalari, Zippo zajigalkalari va h.k. Bunday brend mahsulotlar o`z 

---

sifati, dizayni bilan ishlab chiqaruvchilarning obro`sini belgilab berish bilan birga 
mamlakatlarining iftixori bo`lmoqda, uzoq yillar mobaynida ishlab chiqarishdan tushub 
qolmasdan, ko`plab tiraj bilan chiqarilmoqda. Bunday buyumlar iste`molchilar ongida 
sifat va ishonchlilik andozasi sifatida idrok etiladi. Auditoriya, odatda, yaqqol ma`noga, 
xususiyatlarga va sifatga ega bo`lgan simvollar va madaniy obrazlarga emotsial jihatdan 
kuchliroq reaktsiya qiladi. Belgilik mazmunning aksini masalan mumtoz va obro`li 
shakllardan kelib chiqadigan ommaviy madaniyatning har qanday namunasi beradi. 
Arzon va uncha yaxshi bo`lmagan materiallardan ishlangan ushbu buyumlar o`z 
egalarining u yoki bu ijtimoiy guruhga mansubligi to`g`risidagi illyuziyalarni keltirip 
chiqarishi mumkin. SHunday qilib, ijtimoiy ma`nolar bilan «ijtimoiy o`ynash» 
sharoitlarida dizayn ushbu ma`nolarni shakllantirish yaki ularni tasdiqlash shakli bo`lish 
funktsiyasini bajaradi. YUqorida bayon qilinganlardan kelib chiqib, dizaynning eng 
asosiy, uning spetsifikasini va mazmun-mohiyatini batafsil yoritadigan funktsiyasini 
ko`rsatishimiz mumkin - bu yirik sanoat ishlab chiqarishi sharoitlarida odamning 
hayotini uyg`unlashtiradigan estetik-ifodali predmetlik shakllarni yaratishdir.
Dizaynning vazifalari tobora murakkablashmoqda. Bugungi kunda u arxitektura va 
dekorativ san`at bilan birgalikda predmetli-fazoviy muhitni shakllantirisha yetakchi 
rolga davo qilmoqda. Bunday o`zaro chambarchas aloqalarda ular ba`zan ko`shilib ham 
ketadi, bir-birining turlariga aylanadi. Agar avtomobilni, temir yo`l vagonini va mobil` 
yashash yacheykasini taqqoslaydigan bo`lsak, unda dizayn qayerda yakunlanib, 
arxitektura qayerda boshlanishini aytish mushkil bo`ladi. Dizaynning muhim belgilari 
sifatida 
tushuntiriladigan 
standartlashtirish 
va 
tirajlashtirish 
tobora 
ko`proq 
arxitekturaga, hattoki azal-azaldan dekorativ san`at shug`ullanib kelgan predmetlarga 
ham kirib bormoqda. Bizlarning har birimiz hayotiizning turli paytlarida dizaynerlik 
faoliyat bilan shug`ullanamiz. Dizaynerlik tafakkur tamoyillari bizlarning har birimizga 
xos. Bu yaxshi didning e`tirof etilgan asosi. Har bir madaniyatli odam ashyolar, 
buyumlar dunyosida mo`ljal olishi kerak, shundagina o`zining yashash muhitini 
savodlilik bilan tanglay oladi, o`z didiga mos keladigan mikroklimatni, o`z uyini yarata 
oladi. Biz muhitni shakllantiramiz. Muhit, o`z navbatida, bizlarni shakllantiradi. 
«Dizayn – bu dunyoni yaxshi tomonga o`zgartirish vositasi» deb aytishimiz mumkin.