7-mavzu. Estetika nazariyasi Reja

 
Xalq-amaliy san`ati. 
Dekorativ-amaliy san`ati (lat. 
deco
«bezayman») – tasviriy 
san`atning keng qismi bo`lib, ijodiy faoliyatning turli xil sohalarini qamrab oladi, 
utilitar va badiiy funktsiyalarga ega badiiy buyumlarni yaratishga yo`naltiriladi. 
Jamlovchi termin shartli ravishda san`atning ikkita yirik turini qamrab oladi: 
dekorativ
va 
amaliy
. Estetik zavq berishga mo`ljallangan va 
sof san`atga
yotqiziladigan 
nafis 
san`at
asarlaridan farqli o`laroq dekorativ-amaliy ijodiyotning ko`p sonli ko`rinishlari 
kundalik hayotda qo`llanishi mumkin. 
 
Dekorativ-amaliy san`at asarlari quyidagi tavsiflarga javob beradi: 1) estetik 
xususiyatlarga ega; 2) badiiy effektni ko`zda tutadi; 3) hayotni va inter`erni bezatish 
uchun xizmat qiladi. Bunday asarlar qatoriga kiyimlik va dekorativ gazlamalar, mebel`, 
badiiy shisha, farfor, fayans, zargarlik buyumlari va boshqa badiiy buyumlar kiradi. 
XIX asrning iyyinchi yarmidan boshlab akademik adabiyotlarda dekorativ-amaliy 
san`at sohalarini materiali bo`yicha (metall, keramika, tekstil`, yog`och), bajarish 
texnikasi bo`yicha (o`yish, gul yoki naqsh solish, kashtachilik, quyish, kandakorlik), 
funktsional belgilari bo`yicha (mebel`, o`yinchoqlar, taqinchoqlar, kiyim-kechak) 
tasniflash o`rnatilgan. Ushbu tasnif dekorativ-amaliy san`atdagi konstruktiv-texnologik 
ibtidolarning ahamiyatli roli va uning bevosita ishlab chiqarish bilan aloqalari orqali 
shartlangan.
Dekorativ-amaliy san`atning turlari: 

Applikatsiya – ko`rinishni paydo etish usuli, dekorativ-amaliy san`at texnikasi 

Sukna movut bosish - tabiiy jundan skul`pturalar, aksessuarlar va kompozitsiyalar 
yaratish. Qo`llanadigan texnikasidan kelib chiqib ho`l va quruq sukna movut bosishni 
ajratadi. Texnika junning unikal xususiyati – birikib, kigiz bo`lib qolishiga asoslanadi.

---


Kashtachilik - turli xil gazlamalar, jumladan eng dag`al (sukno, xolst, sharm) va 
eng nafis (batist, kiseya, ipak) materiallarni turli xil naqshlar bilan bezatish

Toquv - uzluksiz iplardan ularni oddiy asboblarni foydalanish orqali qo`ldan yoki 
maxsus mashinada ilmaklarni egish va ilmaklarni bir-biriga bog`lash orqali buyumlarni 
yaratish jarayoni. 

Tikish - igna va ip, leska va h.k. yordamida materialda choklarni hosil qilish. Bu 
tosh davridayoq paydo bo`lgan ishlab chiqarishning eng qadimgi texnologilaridan biri. 
Bu tosh davridayoq paydo bo`lgan ishlab chiqarishning eng qadimgi texnologilaridan 
biri.

Zardo`zlik. 

Quroq qurash – quroq texnikasi, tekstil` bilan bajariladigan mozaika.

Kvilting – qavima buyumlar 

To`quvchilik – gazlamani to`quv stanoklarida ishlab chiqish, insoniyatning eng 
qadimgi hunarmandchilik turlaridan biri.

Gilamdo`zlik

Kydirib naqsh solish - qandaydir bir organik materialning yuziga qizdirilgan igna 
yordamida rasm chizish. U materiali bo`yicha farq qiladi. Gazlamani kuydirib naqsh 
solish gil`oshirovanie deb nomlanadi. 

O`ymakorlik – materiallarga ishlov berishning eng qadimgi va keng tarqalgan 
turlaridan biri. Odatda toshga, suyakga, yogochga o`yish orqali ishlov beriladi.

Vitraj – rangli shishadan ishlangan tasviriy yoki ornamental xarakterdagi dekorativ 
san`at asari bo`lib, ikkiyoqlama yoritishga mo`ljallangan va arxitekturaviy qurilish yoki 
inter`erda devordagi teshiklarni, deraza o`rnini to`ldirish uchun foydalaniladi 

Dekupaj – gazlama, idish, jihozlar va h.k. narsalarga ishlov berish bo`yicha 
dekorativ texnika bo`lib, u qog`ozdan yuqori darajadagi aniqliq bilan qiyilgan 
tasvirlarni dekor uchun turli xil tekislik (yassi yuzaga) yelimlash va yopishtirishdan 
iboratdir.

Makrame – tugun orqali to`qish texnikasi

Mozaika – tekislikda xilma xil rangdagi toshlar, smal`ta, keramik plitkalar va 
boshka materiallarni komponovkalash, to`plash va mustahkamlash yo`li bilan rasmni 
shakllantirish 

Topiar – tabiiy material, sun`iy dekordan dekorativ daraxtlar (stol usti va pol ustiga 
qo`yiladigan) yasash san`ati 

Skrapbuking – bu fotoal`bomlarni bezatish va h.k. 
Badiiy hunarmandchilik O`zbekistonning madaniy merosida yetakchi o`rinni 
egallaydi. Avloddan-avlodga mahorta sirlari yetkazilib berilib kelgan, qadimgi naqshlar 
ko`zning qarochig`idek asrab kelingan, turli xil hunarmandchilik maktablari yaratilgan 
va ular hunarmandchilik markazlari bo`lgan. Arxitekturada, san`atda, an`analar va urf-
odamlarda qadim va zamonaviylikning qator mavjudligi O`zbekistonning betakrorligiga 
asos bo`ladi va uni O`rta Osiyo mamlakatlarining durdonasiga aylantiradi.
O`zbekistondagi amaliy san`at ichidagi eng eski va ajoyiblaridan biri badiiy 
keramikadir. Rishton (Farg`ona vodiysi), G`ijduvon (Buxara viloyati), Urgut 
(Samarqand viloyati) ustalarining mahsulotlari o`z naqshlarining betakrorligi, 
buyoqlarining yorqinligi, mualliflarning cheksiz hayoli bilan lol qoldiradi.
Uba (Buxoro viloyati), Nurata (Navoiy viloyati) Denov (Surxandaryo viloyati) 
hududlarida mohir hunarmandlar loydan o`yinchoqlar yasagan. Hayoliy hayvonatlar, 
qushlar, yilqilar, qo`ylar loy oyinchoqlarning asosiy obrazlarini tashkil etadi. Eng keng 
tarqalgani – bu hushtaklardir. O`rtaosiyolik o`yinchoqlar – juda noyob joylarda saqlanib 
qolgan betakror hodisa va ular har bir hududda o`zining xususiyatlariga ega.