5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Tadqiqot metodologiyasi va metodlari. Keyingi yillarda nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari umumiy tavsiflarining tegishli o‘rnida tadqiqot metodologiyasiga e’tibor qilinmayapti. Bu esa aqlga ham, tadqiqot mantigʻiga ham to‘gʻri kelmaydi. Metodologiyasiz ish eshkaksiz kemani eslatadi. Jiddiyroq qilib aytadigan bo‘lsak, metodologiya – bu tadqiqotchining maqsadi, maqsadlar majmuyi, umumiy rejasidir. Metod esa shu umumiy maqsad rejasini amalga oshirish vositalaridir. Shunga ko‘ra bizning magistrlik dissertatsiyamiz metodologiyasini falsafaning umumiylik, xususiylik va yakkalik kategoriyasi, mantiq fanining bilish nazariyasi (hissiy va aqliy bilish haqidagi) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “Ijtimoiy hayot, tarbiya va ta’lim, yoshlar siyosati” haqidagi chiqishlari va ma’ruzalari soha yetuk mutaxassislarining asarlari tashkil qiladi.
Tadqiqotning ilmiy va amaliy ahamiyati. Magistrlik ishimizning ilmiy yangiligi shundaki, unda o‘zbek tilshunosligi terminlarining darsliklarda va dars jarayonlaridagi amaliy ahamiyatini o‘rganadi. Uning amaliy ahamiyati esa, tadqiqot xulosasi va natijalaridan terminologiya, nutq madaniyati, hozirgi o‘zbek tiliga doir o‘quv adabiyotlarini yaratishda foydalanish mumkinligi bilan belgilanadi.
Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Terminologiya zamonaviy lingvistik tadqiqotlarning dolzarb yo‘nalishlaridan biridir. Hozirgi kunda terminologiya masalasining dolzarbligi, bir tomondan, ilm-fanning dinamik takomillashishi tufayli yangi tushunchalarning ko‘payib borishi sababli deb qaralsa, ikkinchi tomondan, terminlarning shakllanish jarayoni, rivojlanishi va funksiyasi kabi masalalarning yetarli darajada o‘rganilmaganligi bilan bogʻliq hodisa deb izohlanadi.
Terminlar har bir til lug‘at boyligining juda sezilarli qismini tashkil etadi. Uning juda tez rivojlanayotganligi ham bejiz emas, chunki yangi so‘zlar yasash imkoniyati ham keng yo‘l ochib beradi. Tilning terminolagiyasi ko‘plab terminlar tizimidan tashkil topadi. Ilm-fan, texnika, sanoat, sport, san’at yoki madaniyatning biror maxsus sohasidagi biror so‘z yoki so‘z birikmasi termin deb ataladi. Termin ifoda etayotgan biror so‘zning mazmuni mavzuli biror adabiyotda izohlash orqali talqin qilinadi. Fanning har bir bo‘limi o‘z tabiati va metodlariga moslab maxsus terminologiyani rivojlantiradi. Bunday terminologiya ilmiy izlanishlarning asosiy qismi bo‘lib, muhim ahamiyatga ega. Chunki u ilm-fan taraqqiyotiga, rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Shuning uchun ham o‘zbek tilshunosligi terminlarini o‘rganishga qiziqish keyingi davrlarda yanada ortmoqda.