5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Tadqiqotning maqsad va vazifalari. 1. Magistrlik ishining maqsadi ushbu mavzuni yoritish orqali ta’lim jarayonida tilshunoslik terminlarining qo‘llanish doirasini o‘rganish.

2. 
   Ta’lim oluvchini yuqori darajada ragʻbatlantirish.
   
3. 
   Ilgari o‘rganilgan bilimlarni ham e’tiborga olish.
   
4. 
   Ta’lim jarayonini ta’lim oluvchining maqsad va ehtiyojlariga muvofiqlashtirish.
   
5. 
   Ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatini qo‘llab-quvvatlash;
   
6. 
   Amalda bajarish orqali o‘rgatish.
   
7. 
   Ikki taraflama fikr-mulohazalar almashinuviga sharoit yaratish va b.
   

Tadqiqotlning ilmiy yangiligi. Tilshunosligimizning barcha yo‘nalishlarida nazariy masalalarni yanada chuqurroq, teranroq tadqiq etish sari ildam qadamlar tashlanmoqda, amaliy jihatdan qator ishlar yuzaga kelmoqda. Turli tipdagi, ya’ni bir tilli, ikki yoki undan ortiq tilli, umumfilologik yoxud terminologik lugʻatlarning nashr etilganligi ham tilshunoslarimiz erishgan yutuqlarining yorqin namunasi bo‘la oladi deyish mumkin. Biz bu borada maktab darsliklarida qo‘llanib kelinayotgan tilshunoslikka oid teminlarni tahlil qilish va ularni o‘quvchilar xotirasida yaxshiroq saqlanib qolishi uchun dars jarayonida qanday usullardan foydalanish mumkinligi borasida so‘z yuritamiz.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari. Ilm-fanning turli sohalari bo‘yicha zamonaviy terminlar tizimini yaratish va ularning lugʻatlarini to‘plab nashr etish hozirgi davrning eng muhim vazifalaridan biri bo‘lib qolmoqda. Chunki buni globallashuv jarayonida tezkor taraqqiy etayogan fan, texnika, sport, san’at, madaniyat, ma’naviyat va boshqa o‘nlab, yuzlab sohalarni o‘rganishning o‘zi taqozo etmoqda.
O‘zbek tili ham dunyoning rivojlangan va rivojlanayotgan boshqa tillari qatorida o‘zining betakrorligi bilan munosib o‘rniga ega. Bugungi o‘zbek adabiy tili rivojlanishida terminlar ham alohida o‘rin va mavqega egaligi bilan ajralib turadi.
Terminlarning til lugʻat tarkibidagi o‘rni haqida ikki xil dunyoqarash mavjud. Birinchi qarash tarafdorlariga ko‘ra terminlar adabiy til leksikasining mustaqil yo‘alishi tarzida e’tirof etilsa, ikkinchi qarshga ko‘ra u adabiy til so‘z boyligi tarkibidan ajratiladi, ya’ni “alohida turuvchi” obyekt tarzida baholanadi va nutqning turlari (sheva, jargon, jonli so‘zlashuv)ga tenglashtiriladi.