1-laboratoriya mashg’uloti Sudralib yuruvchilar sinfi. Ildam kaltakesakning tashqi va ichki tuzilishi

1-laboratoriya mashg’uloti
Sudralib yuruvchilar sinfi. Ildam kaltakesakning tashqi va ichki tuzilishi.


1-ish. Ildam kaltakesakning tashqi va ichki tuzilishi.
Laboratoriya mashg’ulotining maqsadi: Ildam kaltakesakning tashqi tuzilishi, hayot kechirish xususiyatlarini quruqlik muhitiga moslanishi to’grisidagi tushunchalarni shakllantirish.
Laboratoriya mashg’uloti uchun jihozlar: Kaltakesak (iloji bo’lsa o’ldirilgan kaltakesak berilsin), vannachalar, scalpel, qaychi, pinset, preparoval nina-2 dona, ninalar 10-15 dona, paxta, doka ro’molcha 2 dona.
Ishni bajarish tartibi:
1 – topshiriq. Mavzu bo’yicha boshlang’ich bilimni aniqlash (5 min).

1. 
   Ildam kaltakesakning sistematik o’rni o’zbek va lotin tillarida quyidagicha yoziladi:
   

Tip: Chordata– Xordalilar
Kenja tip:Vertebrata –Umurtqalilar
Sinf: Reptilia – Sudralib yuruvchilar
Turkum: Squamata – Tangachalilar
Kenja turkum: Sauria (Lacertilia)- Kaltakesaklar
Oila: Lacertidae-Haqiqiy kaltakesaklar
Tur: Lacerta agilis-Ildam kaltakesak

2. 
   Mavzuga doir nazariy tushuncha:
   

Tashqi tuzilishi. Kaltakesakning gavdasi besh bo’lim: bosh, bo’yin, tana, dum, shuningdek oldingi va keyingi oyoqlarga bo’linadi.
Kaltakesakning terisi shox tangachalar bilan qoplangan bo’lib, ular shakl jihatdan turli-tumandir, hatto bir hayvon gavdasining turli joylarida tangachalar turlicha shaklda bo’ladi. Agamaning boshi ma’lum shaklga ega bo’lmagan mayda tangachali. Biroq kaltakesak ba’zi bir turlarining boshi qat’iy bir tartibdagi yirik-yirik qalqonchalar bilan qoplangan.
Tumshuqning uchida bir juft tashqi burun teshiklari bor. Ular tanglayning o’rta chizig’i yaqinidagi bir juft tirqishsimon ichki burun teshiklar yoki xoanalar bilan og’iz bo’shlig’iga ochiladi (tashqi burun teshigiga nina yoki qil tiqib ko’rilsa uning uchi og’iz bo’shlig’iga chiqadi). Ko’zida xuddi baqadagidek, pastki, ustki qovoqlar va yumgich parda bo’ladi. Nog’ora parda bilan qoplangan quloq teshiklari ko’zning orqasida joylashgan.
Ildam kaltakesakning uzunchoq tanasidagi shox tanachalar qorin qismida qator yirik qalqonlar, tananing ustida esa birmuncha mayda tanachalar ko’rinishida bo’ladi. Kloakaning tashqi teshigi dum asosida o’rnashgan.
Shox tangachalar agamaning dumida halqa shaklida joylashgan. Barmoqlarida yaxshi taraqqiy etgan tirnoqlari bor. Shilimshiq modda ishlovchi teri bezlari yo’q, shu munosabat bilan agamaning gavdasi barcha sudralib yuruvchilarning gavdasi singari, hamisha quruq. Quyuq, yog’simon sekret ajratuvchi maxsus teri bezlarining faoliyati hayvonning jinsiy faoliyati bilan bog’liq. Ular kaltakesak turlari gavdasining har xil qismida joylashgan (masalan, agamada qorinning keyingi qismi tangachalarini qoplab yotgan dog’ holida bo’lib, bu, ayniqsa, erkaklarida aniq ko’rinadi, (1-rasm).