Тo`rтoyoqlilar (tetrapoda) kaттa sinfi. Suvda ham quruqlikda yashovchilar (amphibia) sinfi

---

ТO`RТOYOQLILAR (TETRAPODA) KAТТA SINFI. SUVDA HAM 
QURUQLIKDA YASHOVCHILAR (AMPHIBIA) SINFI 
Тo`rtoyoqlilar qisman (suvda ham quruqlikda yashovchilar) yoki butunlay 
(sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemizuvchilar) quruqlikda hayot kechirishga 
o`tgan umurtqali hayvonlar. Ayrim to`rtoyoqlilar qaytadan suvda yashashga o`tgan 
(ko`pchilik dumli amfibiyalar, timsohlar, ayrim toshbaqalar, ilonlar, pingvinlar, 
kurakoyoqlilar, kitsimonlar va boshqalar). Barcha to`rtoyoqlilar o`pka bilan nafas 
oladi. Ikkita qon aylanish doirasiga ega bo`lib, ikki juft harakat organlari ko`p 
richaglar shaklida besh barmoqli bo`ladi. Richaglar oyoqlarni faqat tanaga nisbatan 
emas, balki oyoqlarning ayrim qismlariga nisbatan harakat qilishga imkon beradi. 
Тo`rtoyoqlilar katta sinfi suvda ham quruqlikda yashovchilar, sudralib 
yuruvchilar, qushlar va sutemizuvchilar sinfiga bo`linadi. 
 
13.1. Suvda ham quruqlikda yashovchilar (Amphibia)ning tuzilishi 
Amfibiyalar
eng sodda tuzilgan quruqlikda yashovchi umurtqalilar. 
Тuxumlari tashqi muhitda (suvda) urug`lanadi. Lichinkasi suvda rivojlanadi, 
metamorfoz orqali voyaga yetadi. Ana shu davrda lichinkaning jabrasi o`pka bilan 
almashinadi, ikki juft quruqlikda harakatlanish organi besh barmoqli oyoqlari 
paydo bo`ladi, qon aylanish va sezgi organlari sistemasida katta o`zgarishlar sodir 
bo`ladi. Shuning bilan birga amfibiyalarning quruqlikda yashashga moslanish 
belgilari uncha yaxshi rivojlanmagan. O`pkasi kuchsiz rivojlanganligi tufayli terisi 
ham nafas olishda ishtirok yetadi. Uch kamerali yuragi qonni arteriya va vena 
qoniga ajratishga imkon bermaganligi tufayli ko`pchilik tomirlarida aralash qon 
oqadi. Harakat organlari kuchsiz rivojlanganligidan tanasini yerdan dast ko`tarib 
turolmaydi. 
Suvda ham quruqlikda yashovchilarning tuzilishi baqa misolida ko`riladi 
(31-rasm). Baqaning terisi yalang`och bo`lib, unda shox suyak tangachalari 
bo`lmaydi. Epidermisida ko`p hujayrali shilimshiq modda ishlab chiqaruvchi 
bezlar ko`p bo`ladi. Shilimshiq modda terini qurib qolishidan saqlaydi.

---