1-laboratoriya mashg’uloti Sudralib yuruvchilar sinfi. Ildam kaltakesakning tashqi va ichki tuzilishi

4 – topshiriq.Munozara yordamida mavzuni mustaxkamlash (10 min).
Quyidagi savollarni navbat bilan o’rtaga tashlang va ularni muhokamasini tashkil eting.

1. 
   Sudralib yuruvchilarning nafas olish a’zolari sistemasi haqida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Sudralib yuruvchilarning o`pkasining joylashuvi va tuzilishini gapirib bering.
   
3. 
   Sudralib yuruvchilarning yuragi qanday tuzilgan?
   
4. 
   Sudralib yuruvchilarning arteriya va vena sistemalariqanday tuzilgan?
   
5. 
   Sudralib yuruvchilarning oziqlanishini gapirib bering.
   
6. 
   Sudralib yuruvchilarning hazm qilish a’zolari sistemasi qanday tuzilgan?
   

5 – topshiriq. Bilimni baholash va mashg’ulotni yakunlash (20 min).
1. 3-4 - ish javoblarini e’lon qilish.
2. Laboratoriya ishlari bajarilishi sifatini tekshiring va talaba faoliyatini baholash.


Uyga vazifa berish.
1. Rasmlarni albomga chizib oling
2. Sudralib yuruvchilar tashqi va ichki tuzilishini tahlil qiling va o`rganing.


4-ish. Sudralib yuruvchilarning nerv sistemasi
Laboratoriya mashg’ulotining maqsadi: Ildam kaltakesakning nerv sistemasini o’rganish orqali hayvonlar tuzilishi va hayot kechirishini, quruqlik muhitiga moslashuvi xususiyatlarini tushunib olish.
Laboratoriya mashg’uloti uchun jihozlar: Kaltakesak (iloji bo’lsa o’ldirilgan kaltakesak berilsin) ning montaj qilingan skeleti. Kaltakesakning nerv sistemasi rasmlari.
Ishni bajarish tartibi:
1 – topshiriq. Mavzu bo’yicha boshlang’ich bilimni aniqlash (5 min).
Nerv sistemasi va sezuvchi organlari. Nerv sistemasi va sezuvchi organlari amfibiyalarga nisbatan yaxshi rivojlangan. Oldingi miya yarim sharlari nisbatan katta va qopqog`ida kulrang modda bor. Oraliq miya ustki tomondan ko`rinmaydi. Kaltakesaklarda yaxshi rivojlangan va tuzilishi jihatdan ko`zga o`xshagan tepa organi bo`ladi. Bu organ yorug`likni sezadi. Miyacha kuchli rivojlangan.
Oldingi miya yarimsharlari ancha kuchli takomillashgan, bu asosan yarimsharlarning ustidagi miya gumbazi va pastidagi targ`il tana hisobidan yuzaga chiqadi. Miya yarim-sharlarining gumbazida birlamchi miya gumbazi yoki arxipallium va yangi miya gumbazi yoki neopallium murtagi farq qilinadi. Oraliq miya miya yarimsharlari bilan yopilib turadi. Oraliq miyaning tagida joylashgan gipofiz tashqi muhitdan axborotlarni qabul qidib oladi. O`rta miya ko`rish axborotlarini qabul qilish va ishlash markazi bo`lib qoladi. Reptiliyalarning miyachasi amfibiyalarning miyachasiga nisbatan ancha katta, chunki reptiliyalarning harakati xilma-xil va murakkabdir. Uzunchoq miya vertikal tekislikda keskin bukiladi, bu hol barcha amniotalarga xosdir. Orqa miyada oq va kulrang moddalar bir-biridan ajralib turgani aniq ko`rinib turadi. Orqa miyadan orqa miya nervlari chiqadi va tipik yelka hamda chanoq chigallarini hosil qiladi (8-rasm).
Ko`rish organi havo muhitida ishlashga moslashgan. Ko`zlari ustki, pastki qovoqlar va pirpiroq parda bilan himoyalangan. Ko`zida qon tomirlarga boy bo`lgan o`simta – taroq bo`lishi xarakterlidir. Ko`zning akkomodatsiyasida ko`ndalang-targ`il muskullar ko`z gavharini birmuncha siljitish bilan birga uning shaklini ham o`zgartiradi. Ko`z soqqasi botib kira olmaydi, balki aylanadi xolos.
Eshitish organi faqat ichki va o`rta quloqdan tashkil topgan, lekin ancha murakkab tuzilgan, ya`ni quloq chig`anog`i kattaroq va quloq kapsulasida oval darchadan pastroqda parda bilan qoplangan to`garak darcha bo`ladi. Buning natijasida endolimfa bemalol harakat qiladi va endolimfaning nog`ora pardadan olinadigan tovush to`lqinlarini uzangi suyak orqali pardali labirintga yaxshiroq o`tkazishga yo`l ochadi.
Hidlash organi tashqi burun teshiklari hamda ichki burun teshiklari — xoanalardan tashkil topgan, lekin murakkabroq tuzilgan, chunki tashqi devorlaridan uning bo`shlig`iga jag` chig`anog`i deb ataladigan o`simta kirib turadi, bu chig`anoq burun bo`shlig`ini qisman pastki nafas bo`limi va ustki hidlov bo`limlariga ajratadi. Sudralib yuruvchilarda yana Yakobson organi deb ataladigan organi takomillashgan, bu organ nay orqali og`iz bo`shlig`i bilan tutashadi. Yakobson organi og`izda turgan ovqat hidini bilish uchun xizmat qiladi. Sudralib yuruvchilarning hid bilish organi amfibiyalarga qaraganda ancha yaxshi taraqqiy etgan