5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Asos. So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustqil ravishda qo‘llanila oladigan qismi.
Qo‘shimcha. Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi ma’no yoki qo‘shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so‘zlarni o‘zaro bog‘lashga xizamat qiladigan vositalar qo‘shimcha deyiladi.
To‘plam. O‘rganish uchun olingan turli narsa, voqea-hodisalar yig‘indisi.
Tasnif. To‘plamning o‘xshash va farqli belgilari asosida ichki guruhlarga bo‘linishi.

2. 
   Ikki tarkibli termin birikmalar – bunday terminlar tarkibi ikki asosdan ibirat bo‘ladi:
   

So‘z turkumlari. So‘zlarning so‘rog‘i va qanday umumlashgan ma’no ifodalashiga ko‘ra guruhlarga bo‘linishiga so‘z turkumlari deyiladi. So‘z turkumlari ma’no vazifasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi. 1. Mustaqil so‘zlar (fe’l, ot, sifat, son, olmosh ravish). 2. Yordamchi so‘zlar (ko‘makchi, bog‘lovchi, yuklama). 3. Alohida olingan so‘zlar (undov so‘zlar, taqlid so‘zlar, modal so‘zlar).
Harakat fe’llari. Shaxs va narsalarning jismoniy faoliyati natijasida ro‘y bergan harakatni ifodalovchi fe’llar harakat fe’llari deyiladi. Masalan: yugurmoq, yozmoq, gapirmoq, chertmoq, chizmoq kabilar.
Holat fe’llari. Shaxslarnining ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish jarayonini ifodalovchi fe’llarga holat fe’llari deyiladi. Masalan: o‘ylamoq, jilmaymoq, yig‘lamoq, sarg‘aymoq, o‘smoq, ikkilanmoq, porlamoq, fikrlamoq kabilar.
Fe’l nisbatlari. Bajaruvchining harakat va holat jarayonida qay darajada ishtirok etishini bildiruvchi fe’l shakllari nisbat shakllari deyiladi. Masalan; yozdi fe’lida yozish harakatining bajaruvchisi aniq, yozildi fe’lida noaniq, yozishdi fe’lida birdan ortiq, yozdirdi fe’lida esa harakat boshqa shaxs vositasida bajarilgani ifodalangan. Nisbat shakllari fe’lining asos qismidan keyin qo‘shiladi. Fe’l 5 ta nisbat shakliga ega: 1) aniq nisbat, 2) o‘zlik nisbat, 3) orttirma nisbat, 4) majhul nisbat, 5) birgalik nisbat.
Harakat nomi. Fe’lning otga xoslangan shakli harakat nomi deyiladi va fe’l asoslariga -(i)sh, -(u)v, -moq qo‘shimchalaridan birini qo‘shish yo‘li bilan yasaladi. Masalan; o‘qish, sanash, chizuv, ishlov, haydov, quymoq, sindirmoq kabilar.