5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Ko‘makchi fe’llar. Ravishdoshning – a//-y, -(i)b, shakllariga qo‘shilib, o‘z mustaqil ma’nolarini yo‘qotgan, asosdan anglashilgan harakatning bosqichlari (boshlanishi, davom etishi, tugallanishi) va tarzi (tezligi, imkoniyati)ni bildiruvchi boshlamoq, olmoq, yubormoq, turmoq, chiqmoq singari fe’llar ko‘makchi fe’llar hisoblanadi. Masalan; o‘qib chiqmoq, ayta boshlamoq, ko‘rib chiqmoq, bajara olmoq kabilar. Ko‘makchi fe’lni qabul qiluvchi ravishdosh yetakchi fe’l hisoblanadi. Ko‘makchi fe’l faqat yetakchi fe’l bilan birgalikda qo‘llanadi. Ana shu xususiyati bilan mustaqil qo‘llanuvchi olmoq (xatni olmoq), tugatmoq (o‘qishni tugatmoq), turmoq (o‘rnidan turmoq), tashlamoq (qog‘oz tashlamoq) fe’llaridan farq qiladi.
Atoqli otlar. Biror shaxs, narsa yoki joyga atab qo‘yilgan nomlar atoqli otlar sanaladi. Atoqli otlar nimani atab kelishiga ko‘ra shaxs nomlari, joy nomlari va narsa nomlariga bo‘linadi. Masalan; Toshpo‘lat, Toshloq tumani, Olapar, Mustaqillik kuni kabilar.
Turdosh otlar. Bir turdagi shaxs, narsa, o‘rin-joy, faoliyat-jarayonlarini bildiruvchi otlar turdosh otlar sanaladi. Masalan; uy, qishloq, choynak, daraxt kabilar.
Sifat darajalari. Belgining ortiq yoki kamlik jihatidan farqlanishi sifat darajalari, ana shunday ma’no ifodalovchi shakllar esa daraja shakllari deyiladi. sifatning quyidagi to‘rt xil daraja shakli mavjud; 1) oddiy daraja, 2) qiyosiy daraja, 3) orttirma daraja, 4) ozaytirma daraja.

3. 
   Uch tarkibli termin birikmalar. Bunday murakkab terminlar uch mustaqil ma’noli lug‘aviy birlikdan tashkil topgan bo‘ladi, ya’ni uch ta tarkibli so‘z birikmasi zanjiri termin sifatida ma’no ifodalab, bir tushunchani anglatishga xizmat qiladi.
   

Fe’llarning vazifa shakllari. Fe’llar gapda boshqa so‘larga bog‘lanib, kesim, ega, to‘ldiruvchi, hol, aniqlovchi vazifasida kelishi mumkin. Buning uchun fe’l maxsus shakllarga ega bo‘ladi. Turli gap bo‘laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe’l shakllari fe’lning vazifa shakllari sanaladi. Fe’lning to‘rtta vazifa shakli mavjud: 1) sof fe’l shakli(o‘qidi), 2) harakat nomi shakli (o‘qimoq, o‘qish), 3) sifatdosh shakli (o‘qigan, oqar), 4) ravishdosh shakli (o‘qib, kelgach) kabilar.