5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Talaffuz. 1. Nutq tovushlarining aytilishi: to‘g‘ri talaffuz, adabiy talaffuz.
2. Tovush yoki so‘zning aytilishi. ayn. Orfoepiya. [ 46. 111-b] .
Imlo. 1. So‘zlarni to‘g‘ri yozish qoidalari o‘rganiladigan tilshunoslik fanining bo‘limi. ayn. Orfografiya.
2. So‘zlarning yozilishidagi barqarorlik, qat’iylik. So‘z va uning ma’noli qismlarini yozish (qo‘shib yozish, ajratib yozish, chiziqcha bilan yozish), bosh va kichik harflarni ishlatish, shuningdek, bo‘g‘in ko‘chirish qoidalari tizimi so‘z va uning ma’noli qismlarining yozilishi bir necha tamoil asosida qoidalashtiriladi.[ 46. 49-b].
Qo‘sh undoshlar. Nutqda bir xil undoshlarning qator – qoshaloq holda qo‘llanishi. Mas, malla, tizza, do‘ppi, sodda, oddiy kabi.[ 46. 90].
Maktab darsligida qo‘sh undoshlarga quyidagicha ta’rif berilgan va misollar yordamida tushuntirilgan:
“Tarkibida yonma-yon bir xil undoshlar kelgan so‘zlar qo‘sh undoshli so‘zlardir .
Ba’zi so‘zlarda qo‘sh undosh qismlari aniq talaffuz qilinadi va shunday yoziladi: quvvat, chaqqon.
Chet tilidan o‘zlashgan ayrim so‘zlarda qo‘sh undoshlar bir undoshdek talaffuz etiladi, lekin qo‘sh undosh bilan yoziladi: million, komissiya, altilleriya.
Gramm, metall, kongress kabi so‘zlar oxirida kelgan qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushirib qoldirilsa ham, yozuvda hamisha ifodalanadi. Bunday undosh bilan tugagan so‘zlarga shunday tovush bilan boshlanadigan qo‘shimcha qo‘shilganda, qo‘sh undoshning biri yozilmaydi: metall + lar = metallar.”[ 54. 97-b].
Qator undoshlar. Bir bo‘g‘inda yonma-yon ikki xil undosh kelgan so‘zlar. Masalan: do‘st, go‘sht, g‘isht.[ 46. 88-b].
Maktab darsligida qator undoshlar quyidagicha ta’riflangan;
“Bir bo‘g‘inda yonma-yon ikki xil undosh kelgan so‘zlar qator undoshli so‘zlardir.
Qator undosh bilan tugagan ba’zi so‘zlar talaffuzida oxirgi undosh deyarli aytilmasa-da, yoziladi: go‘sht, do‘st, xursand, monand...
So‘z boshida qator undoshning kelishi faqat o‘zlashma (boshqa tildan kirgan) so‘zlarga tegishli: stol, broker, bloger... ” [ 54. 97-b].
Asos. So‘zning asosiy ma’nosini ifodalovchi, mustaqil qo‘llaish imkoniyatiga ega bo‘lgan qismi. So‘zning shakl yasovchi qo‘shimchalarsiz qismi.[ 46. 18-b].
Qo‘shimcha. So‘zning asos qismisiz qo‘llanmaydigan, faqat asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma’no beradigan, shuningdek, so‘zlarni bog‘lash uchun xizmat qiladigan qism.
Qo‘shimchalar vazifasiga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: 1) so‘z yasovchi qo‘shimchalar; 2) shakl yasovchi qo‘shimchalar. [ 46. 90-b].