5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Fonetika. (yun.phonetika – tovushga oid < phone - tovush). 1. Tilshunoslikning nutq tovushlarini hosil bo‘lish usullarini va akustik xususiyatlarini; bo‘g‘in, nutqning pauza bilan ajraluvchi qismlari va sh. k. larni o‘rganuvchi bo‘limi. Tilning tovush tarkibini o‘rganishda o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga ko‘ra fonetikaning quyidagi turlari farqlanadi: 1) u m u m i y f o n e t i k a, 2) t a r i x i y f o n e t i k a, 3) q i y o s i y f o n e t i k a, 4) e k s p e r i m e n t a l f o n e t i k a.
2. Ma’lum tilga xos tovushlarning artikulyatsion (fiziologik) va akustik xususiyatlari, muayyan tilning fonetik tuzilishi: O‘zbek tili fonetikasi. Rus tili fonetikasi [ 60. 122-b].
Fonetika. Og‘zaki nutqning tovush tizimini o‘rganadigan tilshunoslik bo‘limi. Nutq tovushlari, tabiatdagi boshqa tovushlardan farqli ravishda, muloqot uchun xizmat qiladi [ 54. 15-b].
5- sinf ona tili darsligida o‘quvchilarga tilshunoslikning bo‘limlari va ularning vazifalari haqida qisqacha ma’lumot keltirib o‘tiligan bo‘lib, bu ma’lumot orqali o‘quvchilar tilshunoslikning bo‘limlari haqida dastlabki tushunchalarga ega bo‘ladilar.
”Til o‘z ichki tuzilishiga ega. Tilning ana shu ichki tuzilishidan qaysi birini o‘rganishiga ko‘ra tilshunoslik fani ham bir qancha bo‘limlarga bo‘linadi. Tilning tovush tuzilishi fonetika bo‘limida, harflar tizimi esa grafika bo‘limida o‘rganiladi.
So‘zlarni to‘g‘ri yozish qoidalari bilan orfografiya (imlo)da, to‘g‘ri talaffuz qoidalari bilan esa orfoepiya bo‘limida tanishiladi. So‘z va uning ma’nolarini leksikologiya bo‘limi, so‘z turkumlarini morfologiya bo‘limi o‘rganadi. Gap va gapda so‘zlarning bog‘lanishi bilan sintaksis bo‘limida tanishasiz. Sintaksis bo‘limi bilan uzviy bog‘liq bo‘lim punktuatsiyadir. Unda tinish belgilarining vazifalari o‘rganiladi.
Shunday qilib, tilshunoslik fonetika, grafika, orfografiya, orfoepiya, leksikologiya, morfologiya, sintaksis, va punktuatsiya bo‘limlarining uzviy bog‘liqligidan iboratdir. “ [ 54. 15-b]
5-sinf ona tili darsligida dastlab tilshunoslikning fonetika bo‘limi orqali o‘quvchilarga tilning maqsad va vazifalari haqida ma’lumotlar berilib, so‘ngra fonetika va uning bo‘limlari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Fonetika bo‘limiga oid bo‘lgan terminlar ham izohlab o‘tilgan va mavzuga mos mashqlar orqali mustahkamlangan.