5A111201 – O‘zbek tili va adabiyoti Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiy a ilmiy rahbar: Filologiya fakultetining o‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi dotsenti Boltayev M. Samarqand 2022

Leksika (yun. lexikos – so‘zga oid, lugʻaviy). [ izoh].
Arxaizm (yun. archaios – qadimgi). [ izoh].
Variant (lot. varians, variantzi – o‘zgaruvchi). [izoh] va boshqalar.
Lugʻat maqolalarining tuzilishi haqida shunday deyilgan: “Lugʻat maqolasidagi tarkibiy qismlardan yana biri terminga berilgan izohni tasdiqlovchi misollardir. Lekin izohni isbotlovchi misol barcha lugʻat maqolalarida bo‘lavermaydi, balki ma’lum terminlar uchun tuziladigan lugʻat maqolalarigina misol talab etadi”[60. 6-b]. Masalan:
Bogʻlama. [izoh]. Masalan, Tolib rassom bo‘ldi, Tolib rassom bo‘lyapti, Tolib rassom bo‘lmoqchi gaplarida bo‘l yordamchisi rassom so‘zi bilan qo‘llanib, mayl, zamon, shaxs-son ma’nolarining ifodalanishi uchun xizmat qiladi, kesimda ana shu ma’nolarning voqelanishiga imkon yaratadi.
Dialektizmlar. [izoh]. Masalan, jaman (yomon), choch (soch) – fonetik dialektizm; patinjon (pamidor), bolish (yostiq) – leksik dialektizmlar; ko‘chaga ko‘rdim (ko‘chada ko‘rdim) – grammatik dialektizmlar kabi.
Ot-kesim. [izoh]. Hammasiga sabachi – a k a m. Komandirning menga mehribonchiligi ayniqsa y a x sh i ( Gʻ.Gʻulom). Endi marra – b i z n i k i (M.Ismoilov). Maqsadim – m a l a k a o sh i r i sh. Ot kimniki – mi n g a n n i k i.
Lugʻatdan tub, asos, gap, so‘z, kinoya, lugʻat, majoz, matn, maqol, nutq, yasalma, yozuv, jarangsizlik, izohlanmish, kelishik, kesim, ko‘chim, ko‘rsatkich, lablanish, portlash, ravishdosh, sifatdosh, undosh, sifatlanmish, kammahsullik, fe’l-kesim, o‘z so‘z, qo‘sh inkor kabi terminlar ham joy olgan. Bu tilshunoslik terminlarining yasalishi xususida muayyan tasavvurlar hosil qila oladi.
Demak, tilshunos olim ushbu lugʻatni tuzishda har qanday terminni lugʻatga kiritavermasdan faqat shu fan doirasida, ya’ni o‘zbek tilshunosligida uchraydigan terminlarni va barcha tillar uchun umumiy bo‘lgan terminlarni lugʻatga kiritib, ularni batafsil izohlab, yoritishga harakat qilganligi lugʻat bilan tanishib chiqish jarayonida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ushbu lugʻat o‘zbek tilshunosligi sohasida muhim qo‘llanmalardan biri hisoblanadi. Lugʻatning tarkibiga kiritilagan barcha terminlar muallif tomonidan muxtasar qilib yoritilgan, bu esa foydalanuvchiga anchayin qulaylik yaratadi. Bu lugʻatdan hozir ham keng foydalanib kelinmoqda.