4-mavzu. Nerv tizimining umumiy fiziologiyasi yosh хususiyatlari. Reja

Markaziy asab tizimidagi tormozlanishlar

• Markaziy asab tizimida faqatgina qo’zg’alish jarayonlari kuzatilmay, balki uning barcha qismlarini faoliyatida muhim rol o’ynovchi tormozlanish jarayoni ham kuzatiladi.
• Markaziy asab tizimida tormozlanish hodisalari kuzatilishini dastlab I.M.Sechenov ochgan. Baqani bosh miyasi ko’rish do’ngchalari to’g’risidan kesilib katta yarim sharlari olib tashlandi. So’ngra uning keyingi oyoqlarini kislotaning kuchsiz eritmasiga solib oyoqni tortib olish refleksini hosil bo’lish vaqtini aniqladi. Agarda ko’rish do’ngchalari kesilgan joyga osh tuzining kristallaridan qo’yib, oyoqni tortib olish reaksiyasini hosil bo’lish vaqti o’rganilganida uning ikki martaga ortishi aniqlandi.
• Bunday hodisaning amalga oshishini I.M.Sechenov ko’rish do’ngchalari joylashgan joydagi nerv markazlari oyoqni tortib olish refleksiga tormozlovchi ta’sir ko’rsatadi deb tushuntirdi.

Markaziy asab tizimidagi irradiasiya va induksiya. U yoki bu reseptorni qo’zg’atish natijasida yuza keladigan qo’zg’alish impulslari markaziy asab tizimiga tushganidan keyin, uning qo’shni qismlariga tarqaladi. Markaziy asab tizimidagi qo’zg’alishni bunday tarqalishi irradiasiya deb ataladi. Berilgan qo’zg’atish qancha kuchli va davomli bo’lsa irradiasiya shuncha keng bo’ladi. Asab tizimining turli qismlarini bir-biri bilan bog’lovchi qo’shimcha neyronlar va markazga intiluvchi nerv hujayralarining ko’plab o’simtalari hisobiga irradiasiya yuz berishi mumkin. Irradiasiya bolalarda, ayniqsa ularning hayotini dastlabki davrlarida aniq namoyon bo’ladi. Maktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalar chiroyli o’yinchoqlarni ko’rganida og’zini ochadi, sakraydi, kayfiyati yaxshilagidan kuladilar.
Tabiiy sharoitlarda markaziy asab tizimi bo’ylab qo’zg’alish odat bo’yicha juda keng ko’lamda irradiasiyadanishi mumkin, lekin haqiqatda ma’lum chegaralarda tarqaladi, bu esa ma’lum koordinasiyalangan reflektor reaksiyalarning bajarilishi imkonini beradi.
Qo’g’atuvchilarni tabaqalanish jarayonida qo’zg’alishni irradiasiyalanishini tormozlanish chegaralaydi. Natijada ma’lum neyronlar guruhida qo’zg’alish yig’iladi. Shundan keyin qo’zg’algan neyronlar atrofida qo’zg’aluvchanlik pasayib ketadi va ular tormozlanish holatiga keladilar. Bu hodisa bir vaqtdagi manfiy induksiyadir.