4-mavzu. Nerv tizimining umumiy fiziologiyasi yosh хususiyatlari. Reja

Hujayra haqida tushuncha. Hujayra – ko’p hujayrali organizmlarning tuzilish elementlari funksional va genetik birligi hisoblanadi.Odam tanasida 1014 ga yaqin hujayralarni sanash mumkin.Murakkab organizmning hujayralari ixtisoslashgan. Ular bajaradigan funksiyalariga qarab shakli va tuzilish xususiyatlari turlichadir. Muskullarning hujayralari uzunchoq shaklga ega; bez hujayralarida sekretlar ishlab chiqilib ko’p hollarda qadahsimon ko’rinishda bo’lsa, asab hujayralari uzun o’simtalar shaklida bo’lib tananing turli qismlarini bir-biri bilan bog’lab turadi.Har qanday tuzilishdagi bir hujayralilardan boshlab, murakkab ko’p hujayralilargacha hujayralar yagona tuzilish va funksional reja asosida tashkil topgan.
Hujayralarning tuzilishi. Hujayralarning ayrim tuzilmalarining funksional ahamiyati. Har bir hujayra po’stloq (hujayra membranasi), sitoplazma va yadroga ega.
Sitoplazma– hujayra sitoplazmasi odatda yarim suyuqlik holidagi muhit bo’lib elektron mikroskop ostida mayda donador hosilalari shaklida bo’ladi va unda hujayraning barcha organoidlari ko’rinib turadi.
Yadro. Yadro har qanday hujayraning bo’linishiga qodir bo’lgan zaruriy qismi hisoblanadi.
Yadroning shakli deyarlik har doim hujayra shaklida bo’ladi. Yadro sitoplazmadan ichki va tashqi yadro membranasidan iborat bo’lgan po’stloq bilan chegaralanib turadi. Yadroning po’stlog’i oqsil molekulalari, nukleotidlar, aminokislotalar juda yengil o’ta oladigan va shu yo’l bilan sitoplazma bilan yadro orasidagi faol moddalar almashinuvini ta’minlaydigan, faqat mikroskop ostidagina ko’rinadigan o’lchamdagi teshikchalarga ega.
Yadroning ichki qismi yadro shirasi bilan to’la bo’lib, unda xromosomalar va yadrochalar (bitta yoki ikkita) joylashgan.
Elektron mikroskop yordamida hujayra membranasi uch qatlamdan iborat ekanligi aniqlandi. Tashqi va ichki qatlam bir qator joylashgan oqsil molekulalaridan tashkil topgan bo’lsa, o’rtadagi qatlam ikki qatorda joylashgan lipidlar molekulalaridan tashkil topgan. Membrananing oqsil va lipidlari o’ziga xos oqsil –lipoidli komplekslar hosil qiladi.
Membrana orqali hujayra ichiga suv, aminokislotalar, glyukoza, mineralli va boshqa moddalar tushib, ular hujayraning moddalar almashinuvidagi ishtirokini ta’minlaydi.