4-mavzu. Nerv tizimining umumiy fiziologiyasi yosh хususiyatlari. Reja

Ta’sirlanuvchanlik. Ta’sirlanuvchanlik deb ta’sirotchilar ta’sirida tirik tizimlarning fiziologik tinchlik holatidan faoliyat holatiga o’tishiga aytiladi. Bu paytda u yoki bu ish bajariladi, harakat yuz beradi, turli kimyoviy moddalar birikmalar hosil bo’ladi.
Hujayralarning tabiiy qo’zg’atuvchilari bo’lib, ularning faoliyatini chaqiruvchi nerv impulslari hisoblanadi.
Qo’zg’aluvchanlik. Nerv hujayralari va muskul to’qimalari qo’zg’atuvchilar ta’siriga tezlikda reaksiya qilish bilan moslashadi. Bu to’qimalarning hujayralari qo’zg’aluvchan deb atalsa, ularning ta’sirotga qo’zg’alish bilan javob berishi qo’zg’aluvchanlik deyiladi. Qo’zg’aluvchanlikni o’lchami bo’lib ta’sir pog’onasi hisoblanadi – ya’ni qo’zg’alish chaqira oladigan ta’sirotchining eng kam (minimal) kuchi tushuniladi.
Bioelektrik hodisalar. Qo’zg’alishni yuzaga kelishi va uning tarqalishi bioelektr hodisalar deb ataluvchi tirik to’qimalardagi elektr zaryadlarini o’zgarishiga bog’liq bo’ladi.
Hujayraning tashqi yuzasi bilan uning sitoplazmasi orasida, ya’ni hujayra membranasining har ikki tomonida tinchlik holatida potensiallar farqi hosil bo’ladi (60-90 mV yaqin), hujayra yuzasi sitoplazmaga nisbatan musbat zaryadlangan bo’ladi. Potensiallarning bu farqni tinchlik potensiali yoki membranalar potensiali deyiladi.

Refleks, asab faoliyatining asosiy shakli ekanligi.

• Refleks - organizmga tashqi yoki ichki muhitdan ko’rsatilayotgan qo’zg’alishlarga markaziy asab tizimi ishtirokida beriladigan javob reaksiyasidir.
• Odam oyog’ining tovon qismi terisini qo’zg’atish, reflektor ravishda oyoq kaft va barmoqlarining qisqarishini chaqiradi. Bu tovon refleksdir. Sonning to’rt boshli muskullari paylarini tizza usti qismidan pastki tomonidan o’rilsa oyoq tizzadan bukiladi. Bu tizza refleksdir. Emadigan bolani lablariga tegish bilan unda – emish refleksini kuzatish mumkin. Kuchli yorug’lik bilan ko’z qorachig’ini qisqarishini chaqirish mumkin – qorachiљ refleksi va hokazo.
• Reflektor faoliyat tufayli organizm tashqi yoki ichki muhitlardagi turli o’zgarishlarga juda tez reaksiya qilish xususiyatiga egadir.
• Reflektor reaksiyalar juda turli-tumandir, ular shartli va shartsiz bo’lishlari mumkin. Ular orasidagi farqlanishlarni biz keyinroq ko’rib chiqamiz.