4-mavzu. Nerv tizimining umumiy fiziologiyasi yosh хususiyatlari. Reja

Reflektor yoyi. Tananing barcha organlarida qo’zg’atuvchilarga sezuvchan nerv uchlari joylashgan – bular reseptorlardir. Reseptorlar joylashgan joyiga, tuzilishiga va funksiyasiga qarab turlichadir. Ayrim reseptorlar juda oddiy tuzilgan nerv uchlari shaklidagi ko’rinishlarga ega bo’lib, ularning ayrimlari murakkab tuzilishga ega bo’lgan sezgi organlarining ayrim elementlari hisoblanadi, masalan, ko’zning tur pardasi. Reseptorlar joylashgan joyiga qarab eksteroreseptorlarga, proprioreseptorlarga va interoreseptorlarga bo’linadilar. Eksteroreseptorlar tashqi muhitning qo’zg’alishlarini qabul qiladi, ularga kњzning tur pardasi, quloq, teri reseptorlari, ta’m va hid bilish organlarining qabul qiluvchi hujayralari kiradi.
Interoreseptorlar ichki organlarning to’qimalarida (yurak, jigar, buyrak, qon tomirlari va boshqa organlarning) joylashgan va organizmning ichki muhitidagi o’zgarishlarni qabul qiladi. Proprioreseptorlar - muskullar va paylarda joylashgan bo’lib, ularning qisqarishini, cho’zilishini qabul qiladi, hamda gavdaning holati va xarakati haqida signallar beradi.
Reseptorlarda ta’sir ma’lum kuchga va vaљtga ega bo’lgan ta’sirotchilar ta’siriga mos holda qo’zg’alish jarayoni yuzaga keladi. Yuzaga kelgan qo’zg’alish reseptorlardan markazga intiluvchi nerv tolalari orqali markaziy asab tizimiga o’tkaziladi.
Nerv markazlari haqida tushuncha. Markaziy asab tizimining reflektor faoliyati haqidagi ta’limot nerv markazlari haqidagi tushunchalar bilan tanishtirdi. Organizmdagi ma’lum reflektor aktni bajarilishida yoki u yoki bu funksiyalarni boshqarilishida ishtirok etuvchi markaziy asab tizimining neyronlarini yig’indisiga nerv markazi deyiladi.
Nerv markazlari markaziy asab tizimining turli qismlarida joylashgan funksiyalarni boshqarilishida va reflektor reaksiyalarda kelishilgan holda ishtirok etuvchi murakkab funksional birlashmalar ya’ni «neyronlar ansambli» shaklida ko’z oldimizga keladi.
Nerv markazlari markaziy asab tizimidagi sinapslar va ularni tashkil qiluvchi neyronlar zanjiriningg tuzilishlari orqali ma’lum xususiyatlarga ega bo’lgan qo’zg’alishlarni o’tkazilishi bilan aniqlanadigan qator xossalari bilan xarakterlanadi.