4-mavzu. Nerv tizimining umumiy fiziologiyasi yosh хususiyatlari. Reja

Jinsiy hujayralar. Ularning tuzilish va rivojlanish xususiyatlari.

• Odam organizmi urug’langan tuxumdan rivojlanadi, qaysiki ikkita jinsiy hujayrlarning: erkaklik-spermatazoidlar va ayollik –tuxum hujayrasining qo’shilishidan hosil bo’ladi. Jinsiy hujayralar jinsiy bezlarda hosil bo’ladi (2 -rasm).
• Bola qaysi jinsga mansub bo’lsa, o’sha jinsga xos bo’lgan ichki va tashqi jinsiy a’zolar bilan tug’iladi.
• Odamni otalangan tuxum hujayrasida xromosomalarning diploidli nabori saqlanadi (46). Otalangan tuxumni maydalanishida va hujayraning navbatdagi bo’linishida (bu jarayon mitoz deb ataladi) xromosomalar ikki martaga ortadi va har bir juft xromosomalar har qaysisi 46 tadan xromosomalar hosil bo’luvchi qiz hujayralarga bo’linadi..

Tuxum xujayra rivojlanishi

• Tuxum hujayralari spermatozoidlarga nisbatan juda kam miqdorda yetiladilar. Yetilish jarayonida birlamchi follikulalarning katta qismi to’lig’icha rivojlanmay atrofiyaga uchrab o’ladilar. Jinsiy jixatdan voyaga yetgan ayollarning tuxumdonida rivojlanishining turli bosqichlaridagi 400-500 jinsiy yetilgan follikulalarni sanash mumkin. Odatda har oyda bitta follikula to’liq yetiladi va otalanishi qobiliyatiga ega bo’lgan tuxum hujayrasi hosil bo’ladi.
• Yetilgan follikulalar tuxumdon yuzasida shishib kattalashadi, follikula devori yupqalanadi va puffakcha yoriladi. Yorilgan puffakchadan qorin bo’shlig’iga (bachadon nayining qorin teshikchasidan) tuxum hujayrasi va follikulyar suyuqlik chiqariladi. Bu jarayon ovulyasiya deyiladi.

Irsiyat va muhit

• Homilaning rivojlanishidagi eng kritik va dastlabki noqulay davr bo’lib tuxum hujayra otalanganidan keyingi birinchi va ikkinchi haftaning boshlanish vaqti hisoblanadi.
• Rivojlanishning 3-5 haftalari ham noqulay davrning ikkinchisi hisoblanadi va u odam embrionining ayrim a’zolarining hosil bo’lishi bilan bog’liq bo’ladi. Bu davrlarda o’lim bilan birgalikda mahalliy mayib-majruhlik va rivojlanish xastaliklari kuzatiladi. Odamlarda bola joyining (yo’ldosh) organ shaklida hosil bo’lishi homilani rivojlanishining 8-11 xaftalariga kuzatiladi, bu uchinchi kritik davr hisoblanadi. Bu davrda homilada umumiy anomaliyalar va qator tug’ma kasalliklar ham yuzaga chiqishi mumkin.