3- mavzu: Oqsil molekulalariga aminokislotalarning o’zaro bog’lanish usullari. Peptitlar va ularning roli. Oqsillarning sinflari Reja

1. Oqsillarning tasnifi va nomlanishi. 
Turli o`simliklar, hayvonlar va mikrob 
hujayralaridan, hujayra komponentlaridan, to`qimalar ekstraktlaridan xilma-xil oqsil 
preparatlari ajratib olingan. Organizmning turli a’zo va to`qimalarida o`ziga xos 
oqsillar uchraydi. Har xil turga mansub o`simlik va hayvonlarning oqsillari ham bir-
biridan farq qiladi, umuman oqsillarning turga xosligi tabiat qonunidir. Olimlar ularni 
ayrim guruhlarga bo`lish ustida ko’pdan ish olib borsalar ham haligacha qoniqarli 
tasnif to’ilgani yo`q. Buning sababi ularning bir xil elementlardan tuzilganliklari, 
shuningdek xilma-xil struktura variantlari va funktsional xususiyatlaridir. Shunga 
asosan oqsillar fizik-kimyoviy, funktsional va struktura belgilari bo`yicha 
tasniflashga harakat qilinadi. 
Fizik-kimyoviy tasniflash 
oqsillarni elektrokimyoviy va qutbli xossalariga 
asoslanadi. Bunday belgilarga ko`ra oqsillar qutbli yoki gidrofil (tarkibida qutbli 
guruhlari ko’p, yaxshi eriydigan), qutbsiz yoki gidrofob (tarkibida qutbsiz qoldiqlar 
bo`ladi, deyarli erimaydi) va amfi’atik yoki amfifil (ikki tomonlama belgilarni 
namoyon qiladi – molekulaning bir qismi qutbsiz, boshqa qismi esa qutbli; asosan 
membrana oqsillari) ga bo`linadi. 
Funktsional tasniflash 
oqsillarning biologik vazifalariga asoslanadi. 
Struktura belgilariga 
ko`ra oqsillar ikkita yirik guruhga bo`linadi: oddiy 
oqsillar (protein, a’oprotein) – gidrolizlanganda faqat aminokislotalarga ajraladi va 

---

murakkab oqsillar (proteid, goloproteid) – gidrolizlanganda aminokislotalardan 
tashqari oqsil bo`lmagan komponentlar ham bo`ladi, masalan uglevod, yog`, nuklein 
kislota va xokazolar. 
Oqsillar tasodifiy belgilariga asoslanib, ko’pincha ular ajratib olingan manba 
yoki molekulaning eruvchanligi, konfiguratsiyasiga qarab nomlanadi.