3- mavzu: Oqsil molekulalariga aminokislotalarning o’zaro bog’lanish usullari. Peptitlar va ularning roli. Oqsillarning sinflari Reja

2. Oddiy oqsillar va ularning vakillari. 
Oddiy oqsillar eruvchanligiga, 
aminokislota tarkibiga va boshqa ba’zi xususiyatlariga asosan quyidagi guruhlarga 
bo`linadi: gistonlar, protaminlar, albuminlar, globulinlar, prolaminlar, glutelinlar va 
proteinoidlar (skleroproteinlar). 
Gistonlar
(gr. gistos – to`qima) – ko’p hujayrali organizmlarning to`qima 
oqsili bo`lib, xromatin DNK si bilan bog`langan. Bu oqsillarning molekula og`irligi 
nisbatan kichik (11000-24000); elektrokimyoviy xususiyatlariga ko`ra asos 
xossalarini kuchli namoyon qiladi, chunki har xil gistonlarning izoelektrik nuqtasi 
9,5-12,0 atrofida bo`ladi. Gistonlar faqat uchlamchi strukturaga ega. Ular 5 turga 
bo`linadi: O’1, O’2a, O’2b, O’3, O’4. Bunday guruhlarga bo`lish gistonlarning 
tarkibidagi arginin va lizinning nisbatiga asoslaniladi. Shuningdek, qushlar, 
amfibiyalar va baliqlarning eritrotsitlarida gistonlarning qo`shimcha yana bir turi – 
O’5 ham ajratib olingan. 
Ko’p hujayrali organizmlarning to`qimalarida giston/DNK nisbati 1 atrofida. 
Tabiiy sharoitlarda gistonlar DNK bilan mustahkam bog`langan va nukleoproteid 
tarkibida ajraladi. Giston-DNK bog`i elektrostatik bog` hisoblanadi, chunki gistonlar 
tarkibida diaminokislotalar – arginin va lizin miqdori musbat zaryadi katta, DNK 
zanjiri esa manfiy zaryadga ega. Gistonsimon oqsillar hujayra sitoplazmasining 
ribosomasi tarkibida uchraydi. Bakteriyalarda ti’ik gistonlar uchramaydi, viruslarda 
esa gistonsimon oqsillar bo`ladi. 
Gistonlarning asosiy vazifasi – struktura va boshqaruv. Ularning struktura 
vazifasi DNKning fazoviy strukturasini va o`z navbatida xromatin va 
xromosomalarning strukturalarini turg`unlashtirishda ishtirok etadi. O’1 gistonidan 
boshqa barcha 4 turdagi gistonlar xromatinning struktura birligi bo`lgan 
nukleosomalarning asosini tashkil etadi; O’
1
gistoni esa nukleosomalar orasidagi 

---

DNK fragmentlarini to`ldirib turadi. Boshqaruv vazifasi genetik axborotni DNK dan 
RNK ga o`tkazilishini blokirovka qilishdan iborat. 
Gistonlarga globin (gemoglobin), bo`qoq bezi gistoni, skombron (skumbriya 
balig`idan olingan) oqsillari kiradi.