2. Xususiy tadbirkorlikni kredit bilan ta’minlash shakllari Kredit stavkasini aniqlash

Bank krediti. 
Bank va boshqa kredit tashkilotlari pulni uning sohiblariga foiz to‘lash
sharti bilan o‘z qo‘lida jamlaydilar va o‘z nomidan qarzga berib, foiz oladilar. Bunda uch
sub’ekt:
1. pul egasi;
2. kredit tashkiloti;
3. qarz oluvchining kredit aloqasi paydo bo‘ladi.
Banklar orasida tijorat banklari markaziy bo‘g‘in hisoblanadi. O‘zbekiston
Respublikasining «Banklar va bank faoliyati» to‘g‘risidagi Qonuniga ko‘ra, tijorat banklari
aksiyali, pay asosida tashkil topgan va xususiy bo‘ladiki, ular «kredit hisob-kitob va o‘zga xil
bank xizmati»ni ko‘rsatadilar.
Banklar qarzni ishonchli, pulni samarali ishlatishga qodir xo‘jalik sub’ektlariga qarz
beradilar. Ular, o‘z navbatida, bu pulni investitsiya uchun sarflab, iqtisodiyotni o‘stirishga
erishadilar. Bank ishonchli mijozlarni tanlagan holda, qarzni ularning mol-mulki yoxud boshqa
boyligi garovga qo‘yilgan sharoitda beradi. Masalan, bank fermerga 15000 dollar qarz bersa,
uning garovga qo‘yilgan mulki qiymati shu summadan kam bo‘lmasligi kerak.
Iste’molchi krediti
. Tijorat banklari tadbirkorlik uchun firmalarga, iste’molchilarga tovar
sotib olish uchun qarz beradi. Buning natijasida iste’molchi krediti paydo bo‘ladi. Masalan,
AKSHda banklar iste’molchilarga kredit kartochkalari beradi, ularga narxi 2500 dollarga qadar
tovarlar harid etiladi, harid puli banklar va magazinlar bergan schyotga qarab to‘lanadi. Bunday
kredit g‘oyat imtiyozli bo‘ladi, uning foizi boshqacha qarz foizidan kam bo‘ladi, xatto foizsiz
ham bo‘lishi mumkin.
Iste’molchi krediti aholining iste’mol ehtiyojlarini qondirishga mo‘ljallangan. U tovar va
pul shaklida bo‘lishi mumkin. Xususan, yakka tartibda uyjoy qurish maqsadlariga beriladigan
uzoq muddatli kreditlar – pul shaklidagi iste’molchi kreditlaridir.
Davlat krediti
. Banklar davlatga ham qarz beradi. SHu bilan birga undan qarz ham oladi.
Bunda davlat krediti paydo bo‘ladi. Qarz va uning foizi byudjet hisobidan qaytariladi. Davlat
krediti sharoitida qarz beruvchilar kamdankam hollarda banklar bo‘ladi. Ko‘pincha bu vazifani
aholi, firma, korxona va tashkilotlar bajaradi.
Davlat qarzni turli shaklda, avvalo, davlat zayomlari shaklida oladi. Zayom davlatning
qarzdorlik guvohnomasi bo‘lib, u qarzni vaqti kelganda qaytarib olish va foiz to‘lashni
kafolatlaydi. Zayomlarni markaziy va mahalliy xokimiyatlar chiqaradi. Zayomlar qarz haqi
to‘lash jihatdan foiz to‘lanadigan, yutuq chiqadigan, ham yutuq, ham foiz beriladigan va ba’zan,
foizsiz ham bo‘ladi.
Kredit munosabatlarida davlat faqat qarzdor vazifasini o‘tamay, qarz beruvchi rolini ham
bajaradi. Davlat o‘z mablag‘lari hisobiga bankda qarz fondini tashkil etadi, xazinadan qarz ham
beradi. Xazina qarzi davlat byudjetidan korxona, firma va tashkilotlarga ularning moliyaviy
sanatsiyasi uchun sarflanadi. Mazkur qarz ham ma’lum muddatga, qaytarib berish va foiz to‘lash
sharti bilan beriladi. Ammo foiz g‘oyat imtiyozli bo‘ladi va daromad olishni ko‘zlamaydi. Davlat
o‘z qarzidan voz kechishi ham mumkin.
Halqaro kredit 
– bu ssuda kapitalining halqaro miqyosdagi harakati bo‘lib, bu harakat
tovar va valyuta ko‘rinishidagi mablag‘larni qaytarib berishlik, muddatlilik va haq to‘lashlik
asosida berish bilan bog‘liqdir.
Halqaro kredit munosabatlarida qatnashuvchi sub’ektlar bo‘lib, tijorat banklari, markaziy
banklar, davlat organlari, xukumat, yirik korporatsiyalar hamda halqaro va regional moliyakredit
tashkilotlari hisoblanadi.
Halqaro kreditning asosiy shakllari sifatida firmaviy kredit, akseptli kredit,
akseptlirambursli kreditlarni ko‘rsatish mumkin.