2. Xususiy tadbirkorlikni kredit bilan ta’minlash shakllari Kredit stavkasini aniqlash

Kredit ob’ekti 
– bu har qanday pul emas, balki faqat vaqtincha bo‘sh turgan, berilishi
mumkin bo‘lgan pullar va tovarlardir.
Bo‘sh pul uch xil bo‘ladi:
✓
tadbirkorlar yoki katta puldorlar qo‘lidagi pul, ya’ni kapital;
✓
aholi qo‘lidagi pul – ertamikech ehtiyojni qondirish uchun to‘plangan pul, egasi
qo‘lida kapital emas, balki iste’molni qondirish vositasi;
✓
davlat ixtiyoridagi pul. Bu pul ham kapital (davlat korxonasi uchun), ham umumiy
iste’mol pulidir.
Qayd qilingan bo‘sh pullar ssuda fondini (qarz fondini) tashkil etadi. Bo‘sh pulllar
quyidagi manbalardan kelib chiqadi:
✓
amortizatsiya pulining muddati tugagunga qadar to‘planib borishi. Ammortizatsiya
puli har yili ajratiladi va u bir necha yildan keyin ishlatilishi sababli ma’lum davr
bo‘sh turadi;
✓
ishlab chiqarishni o‘stirish uchun foydadan investitsiya puli muqim ajratib boriladi,
lekin bu pulni ma’lum miqdorda yig‘ilgandan so‘ng investitsiya qilish mumkin;
✓
xom ashyo, yoqilg‘i va materiallar uchun oldin sarflangan pul tovar sotilishi bilan
egasiga qaytib beriladi, lekin ularni yangidan sotib olish shu vaqtning o‘zida yuz
bermaydi. Ammo bu mablag‘lar dastlab joriy schyotga kelib tushadi. Bu resurslar
depozit qilib rasmiylashtirilgindan keyingina kredit resurslari sifatida hisobga
olinadi;
✓
foydadan ajratilgan ijtimoiy fondlar pulining kelib tushish vaqti bilan ishlatish vaqti
ham to‘g‘ri kelmaydi, natijada pul bo‘sh qoladi;
​
✓
ish haqi pulining kelib tushishi va sarflanishi bir vaqtda yuz bermaydi. Ma’lumki,
tovar sotilgach, pul tushib turaveradi, ish haqi har kuni emas, har 15 kundan so‘ng
beriladi. Natijada, ish haqi fondining puli ham bo‘sh turishi mumkin;
✓
fuqarolarning iste’molchi sifatida karilikni ta’minlash, qimmatbaho tovar olish,
sayohat qilish yoki katta marosim o‘tkazish uchun jamlangan puli bo‘ladi, u etarli

---

mikdorga borguncha, yoki ishlatish fursati kelguncha bo‘sh turadi;
✓
davlat byudjetiga pul daromadlarining kelib tushishi va ularning sarflanishi ham bir
vaqtda yuz bermaydi;
✓
turlituman xayrehson va sug‘urta pullarining hosil bo‘lishi va ishlatilishi ham turli
vaqtda yuz berganidan, uning bir qismi sarflanmay, bo‘sh turib qoladi.
Xullas, jamiyatdagi pul resurslari harakatining notekis bo‘lishi, bir qism pulning bo‘sh
qolib, qarz fondiga aylanishi uchun imkon beradi.
Kredit to‘rt xil vazifani bajaradi:
Birinchidan, 
pulga tenglashtirilgan to‘lov vositalari (masalan, veksel, chek, sertifikat va
hokazolar)ni yuzaga chiqarib, ularni xo‘jalik oborotiga jalb qiladi.