O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sirtqi bo’lim

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

SIRTQI BO’LIM
“MOLIYA” FANIDAN


MUSTAQIL ISHI


Bajardi: SBI-52 guruh talabasi Mamirova Malika


Mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari
Toshkent – 2021

Moliya-davlatning funktsiyalari va vazifalarini bajarish va ko'paytirishni ta'minlash maqsadida markazlashgan va markazsizlashtirilgan pul mablag'larini (davlat, korxona, tashkilot va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlar) shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayoni bilan bog'liq iqtisodiy munosabatlar.[1]

Moliya-pul munosabatlarining ajralmas qismi, ammo har qanday pul munosabatlari moliyaviy emas.

Moliya-yalpi ichki mahsulot va milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlashning iqtisodiy vositasi, pul mablag'larini shakllantirish va ulardan foydalanishni nazorat qilish vositasi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliya o'rni sezilarli darajada oshdi, uning bozordagi mavqei, raqobatbardoshligi, omon qolish va istiqbollari korxonaning moliyaviy ahvoliga bog'liq.

Iqtisodiyotda moliyalashtirishning roli juda xilma-xildir, ammo shunga qaramay, u uchta asosiy yo'nalishga qisqartirilishi mumkin[2]:

1. Kengaytirilgan ishlab chiqarish ehtiyojlarini moliyaviy ta'minlash.

2. Iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish.

3. Har qanday iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishni moliyaviy rag'batlantirish.

Kengaytirilgan ko'payish ehtiyojlarini moliyaviy ta'minlash moliyaviy resurslar (o'z, qarz, jalb qilingan) orqali xarajatlarni qoplashni anglatadi.

Iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni moliyaviy tartibga solish moliyani iqtisodiyotni rivojlantirishga ta'sirining ikkinchi yo'nalishi hisoblanadi.

Iqtisodiyotni tartibga solish moliyaviy resurslarni qayta taqsimlash orqali amalga oshiriladi: moliyaviy resurslarni ajratish va sanoat yoki mintaqaning rivojlanish sur'ati tezlashadi yoki aksincha, moliyalashtirishni to'xtatish har qanday ishlab chiqarishni to'xtatishi mumkin.

Barcha iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishni moliyaviy rag'batlantirish turli usullar bilan amalga oshiriladi[3]:

* moliyaviy resurslarni samarali investitsiya qilish orqali;

* rag'batlantiruvchi fondlarni yaratish (iste'mol jamg'armalari, ijtimoiy soha jamg'armalari va boshqalar);

* - byudjet imtiyozlaridan foydalanish (soliqlarni to'lashda imtiyozlar berish har doim rag'batlantiruvchi xususiyatga ega bo'lib, ularning o'sishi va rivojlanishini ta'minlash maqsadida qishloq va fermer xo'jaliklarining ko'plab turdagi soliqlarini to'lashdan ozod qilish misol bo'la oladi);

Qayta ishlab chiqarish jarayoni doimiy takrorlanadigan tsikllarning to'plamidir[4].

Qayta ishlab chiqarishning har bir keyingi aylanishi faqat yangi tashkil etilgan qiymat taqsimlangandan so'ng amalga oshirilishi mumkin, buning natijasida turli xil ehtiyojlarni qondirish uchun asos bo'lgan maqsadli pul mablag'lari yaratiladi va bu shaxssiz shaklda amalga oshiriladi. Pul mablag'larining haqiqiy harakati reproduktiv jarayonning ikkinchi va uchinchi bosqichlarida sodir bo'ladi. Biroq, faqat ikkinchi bosqichda, qiymat harakati tovarlarning harakatidan ajralib turadi va uning begonalashuvi (qo'ldan-qo'l) yoki har bir qismning (bir egasining ichida) maqsadli ajratilishi bilan tavsiflanadi. Ushbu bosqichda, moliyaviy munosabatlarning paydo bo'lish bosqichi, maqsadli maqsadlar va xo'jalik yurituvchi sub'ektlar uchun ijtimoiy mahsulot qiymatining taqsimlanishi.

Umumlashtirilgan mavhum shaklda taqdim etilgan bir hil iqtisodiy munosabatlar iqtisodiy toifani tashkil etadi - moliya.

Shunday qilib, muayyan munosabatlarni moliyaviy jihatdan belgilash mezonlari quyidagilardir:

1. Haqiqiy pul oqimi, ya'ni bir egasidan ikkinchisiga o'tish.

2. Ushbu munosabatlarning taqsimlovchi tabiati.

3. Paydo bo'lgan joy reproduktiv jarayonning ikkinchi bosqichidir. Pul asosiy - moliya ikkinchi darajali.

Moliyaviy munosabatlar misollar [5]:

* korxonalar va xodimlar o'rtasidagi munosabatlar (ish haqini to'lash, dividendlar berish, moddiy sanksiyalar);

Moliyalashtirishning bir necha asosiy funktsiyalari mavjud: tarqatish, nazorat qilish va tartibga solish, rag'batlantirish va reproduktiv.

Moliya tarqatish funktsiyasi yotadi [6]:

1) moddiy ishlab chiqarish ishtirokchilari orasida milliy daromadni taqsimlash orqali asosiy yoki asosiy daromadlarni yaratish;

2) ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari, moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari, mamlakat hududlari, mulk shakllari va aholining ijtimoiy guruhlari o'rtasida milliy daromadni qayta taqsimlash orqali ikkinchi darajali yoki lotin daromadlarini yaratishda.

Nazorat funktsiyasi YaIMning tegishli mablag'lar bo'yicha taqsimlanishini nazorat qilish va ularni moliyaviy axborotni tartibga solish va ko'paytirish jarayonini rag'batlantirish orqali maqsadli maqsadlarda sarflashdan iborat.[7]

Moliyaviy nazoratning vazifalaridan biri moliyaviy masalalar bo'yicha qonun hujjatlariga, byudjet tizimi, soliq xizmati, banklar oldidagi moliyaviy majburiyatlarni o'z vaqtida va to'liq bajarilishini, shuningdek korxonalar va tashkilotlarning hisob-kitoblar va to'lovlar bo'yicha o'zaro majburiyatlarini aniq nazorat qilishdan iborat.

Moliyaviy nazorat byudjet tizimining daromad va sarf qismlarini qo'llashda moliyaviy rejalashtirish jarayonida amalga oshiriladi.

Tarqatish va nazorat funktsiyalaridan tashqari, moliya tartibga solish funktsiyasini bajaradi. Bu funktsiya davlatning davlat xarajatlari, soliqlar, davlat kreditlari orqali reproduktiv jarayonga aralashuvi bilan bog'liq. Iqtisodiyotni tartibga solish maqsadida moliyaviy va byudjet rejalashtirish, qimmatli qog'ozlar bozorini davlat tomonidan tartibga solish ham qo'llaniladi.[8]

Rag'batlantiruvchi funktsiya ishlab chiqarishni kengaytirish yoki jamg'armalar va ijtimoiy ehtiyojlar uchun taqsimlangan daromadlardan foydalanishdir. Moliyaviy Leverage tizimi yordamida davlat sanoatni, korxonalarni bir yo'nalishda yoki boshqa yo'nalishda rivojlantirishga ta'sir qiladi.[9]

Qo'llar:

* Byudjet

* Narxlar va tariflar

* Soliqlar

* Eksport va import bojlari va tariflari

Reproduktiv funktsiya oddiy va kengaytirilgan ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida mehnat, moddiy va pul mablag'larining muvozanatini ta'minlaydi. Investitsiyalarning o'sishi orqali ishlab chiqarishni rivojlantirishga yordam beradi.[10]

Moliya vazifalari amalga oshiriladi:

* iqtisodiy tizimni boshqarishning barcha darajalarida (Federal, hududiy, mahalliy);

* ijtimoiy hayotning barcha sohalarida (moddiy ishlab chiqarish, aylanma, iste'mol sohasi) ;

· iqtisodiy tizimning barcha darajalarida (ichki iqtisodiy - korxonalarning moliyasi, ichki tarmoq - komplekslarning moliyasi, tarmoqlararo va interteritorial - davlat byudjeti va byudjetdan tashqari jamg'armalar).