2-мавзу. Фалсафий тафаккурнинг ривожланиш босқичлари: Шарқ ва Ғарб фалсафаси. Режа

2.1-расм. Хитой фалсафаси ривожланиш даврлари.

Узоқ Шарқ анъаналари - буддавийлик таъсири остида Хитойнинг фикрлаш мактабиларини шакллантирган Конфуцийлик ва Даосизм ҳисобланади. Қадимги Шарқ фалсафаси дунёнинг зиддиятли табиати, ундаги абадий кураш ғояси муҳим ўрин эгаллаган: ёруғлик ва зулмат; иссиқлик ва совуқ; яхшилик ва ёмонлик. Мутафаккирлар дунёнинг бешта асосий элементи ғоясини илгари сурдилар: металл; ёғоч; ер; сув; олов. Асосий ғояси учта ҳақиқатнинг бирлиги эди - осмон, ер, инсон. Хитой фалсафасининг атоқли вакилларидан бири Конфуций (эр. ол. 551-479) бўлиб, уни адабиётларда кўпинча Кун-тсу - Кун ўқитувчиси деб аташади. Конфуций фикрича, оламни “осмон” бошқаради. “Осмон” тушунчаси у учун нафақат табиатнинг бир қисми, балки олам ва инсон тараққиётини белгиловчи юқори маънавий кучни англатадиган бошланғич тушунча ҳисобланади. Аммо унинг фалсафасининг марказий қисми осмон эмас, умуман табиий дунё эмас, балки инсоннинг ердаги ҳаёти ва унинг борлиги, яъни бу антропоцентрик. Яъни, инсоннинг ҳаётдаги ижтимоий ўрни ниҳоятда улуғ, у ўзига раво кўрмаган нарсани бошқаларга ҳам раво кўрмаслиги, ўзига раво кўрган нарсани бошқаларига ҳам раво кўриши лозим. Осмон иродаси — тақдирдир. Биз яшаб турган олам, ундаги тартиб осмон ҳукмдори томонидан юборилган. Жамият ҳаётидаги тартибга қаттиқ амал қилиш талаб этилади. Тартиб, Конфуций нуқтаи назарига кўра, илоҳий мазмунга эга ва унинг моҳиятини “Ли” тушунчаси белгилайди. у, яъни тартиб дунёнинг моҳиятини акс эттиради. Бинобарин, жамиятдаги барча ҳаракатлар унга биноан амалга ошиши лозим. Тартиб — инсоният жамоасининг энг олий ҳаётий қадриятларидан биридир. Конфуцийнинг таъкидлашича, шахс фақат ўзи учун эмас балки жамият учун ҳам яшаши керак. Конфуций ва унинг издошлари таълимоти билан бир қаторда қадимги Хитой фалсафасидаги яна бир йўналиш - даосизмни таъкидлаш мумкин. Лао Цзи (эра ол. VI-V) ушбу тенденциянинг асосчиси ҳ

Постклассик Хитой фалсафаси
исобланади.



Конфуцийчилик

Буддизм

Неоконфуцийчилик





Даосизм




Даосизм

Даосизм