2-мавзу. Фалсафий тафаккурнинг ривожланиш босқичлари: Шарқ ва Ғарб фалсафаси. Режа

ВАҲДАТ УЛ- ВУЖУД (араб. – жисмоний бирлик) – Марказий Осиё, Ҳиндистон ва Эрон халқлари фалсафий қарашларида кенг тарқалган пантеизм оқимининг шаклларидан бири. Асосчиси араб файласуфи Муҳиддин Ибн.ал-Арабий. Ваҳдат ул-вужуднинг маъно асосий тамойили - “дунё Худо демакдир”, яъни бутун борлиқ ягона илоҳий моҳият, ягона илоҳий субстанциядан иборат.
ВАҲДАТ УЛ – МАВЖУД – Марказий Осиё, Ҳиндистон ва Эрон халқлари фалсафий қарашларида кенг тарқалган, пантеистик таълимотнинг оқимларидан бири. Ваҳдат ул-мавжуд асосида олам бирлиги, “Худо - дунё демакдир” деган мазмун ётади. Ваҳдат ул-мавжуд гуруҳидаги пантеистлар худони инкор қилмаганлари ҳолда, дунёнинг абадийлиги, худо билан моддий оламнинг бирлигини эътироф этиб, худони оламнинг ўзида деб ҳисоблайдилар.
ВЕДАНТА (ҳинд. – “ведаларнинг охири”) – қадимги ҳинд фалсафий мактабларидан бири. Мазкур таълимотнинг асосчиси ўзидан сўнг “Веданта сутра” номли асар қолдирган. Бу асар муаллифи донишманд Бадараян ҳисобланади.
ВЕРИФИКАЦИЯ (лот. verus – чин , facio – бажараман, аниқлайман, амалга ошираман) – тасдиқ. 20-асрда Вена тўгараги аъзолари (позитивистлар) томонидан таомилга киритилган тушунча. Верификация принципига кўра, ҳар қандай ҳукм ёки тушунча фақат эмпирик (тажриба) синовдан ўтгандагина ҳақиқий ҳисобланади. Айрим мулоҳазаларнинг чинлиги эса мантиқий исбот асосида аниқланиши мумкин. Астрология, парапсихология ҳодисалари бир неча бор муҳокама, мулоҳаза қилиниши мумкин, бироқ бу мулоҳазалар фактларга асосланмаса, тажрибада исботланмаса, уни чин деб бўлмайди.
БАҚО ВА ФАНО (араб. бақо-абадийлик, барқарорлик, фано-ўткинчилик, вақтинчалик) — ўрта аср Шарқ фалсафасидаги тушунча. Чексизлик ва чеклилик маъносида талқин қилинган. Ислом динида бақо-Аллоҳ сифатларидан бири. Бақо — барча яхши сифатларни ўзида мужассам қилиш деб ҳам тушунилади. Фано — ўзидаги барча ёмон сифатларни йўқ қилиш йўли билан Аллоҳга яқинлик ҳосил қилишликдир
ГНОСТИЦИЗМ (юн. gnosis -билиш) – фикрлаш қобилиятига эга бўлган инсонгина борлиқдаги нарсалар, ҳодисалар ва жараёнларнинг, моҳиятини билиши мумкинлигини эътироф этувчи фалсафий таълимот. Гностицизм табиат, жамият ҳақидаги билимлар, тушунчалар, ғоялар борлиқнинг инъикоси эканлигини, ўз навбатида улар борлиққа фаол таъсир кўрсатиши мумкинлигини таъкидлайди. Ижтимоий борлиқ, инсон ва улар ўртасидаги муносабатларни ўзгартиришга қаратилган бу таъсир инсоннинг назарий ва амалий фаолияти жараёнида содир бўлишини эътироф этади.