2-мавзу. Фалсафий тафаккурнинг ривожланиш босқичлари: Шарқ ва Ғарб фалсафаси. Режа

ГУМАНИЗМ (лот. humanus – инсонийлик) – 1) Европа маданияти тараққиётидаги муайян тарихий босқич (Уйғониш даври)га хос фалсафий-амалий тафаккур тарзи; 2) борлиққа муносабат ва уни идрок этиш тизими. 14-16-асрлардаги Европа Ренессанси черков ақидаларининг инсон руҳи устидан мутлақ ҳукмронлигига қарши вужудга келган ҳаракат бўлиб, тафаккурда гуманизм шаклида намоён бўлди.
ДАОСИЗМ - қадимги Хитойда вужудга келган диний – фалсафий таълимот. Унга Лао Цзи асос солган. Лао Цзи “Дао”, “Ци” таълимотини ишлаб чиққан. Кейинчалик бу таълимотни Даосизм деб аташган. “Дао” – бу табиий қонун. Жамиятнинг барча аъзолари табиий қонун (“дао”)га қатъий бўйсунишлари керак. Кимки “дао” қонунини бузса, табиат ундан албатта ўч олади.
ДИАЛЕКТИКА (юн. dialektike – суҳбат, мунозара қилиш) — тараққиёт тўғрисидаги таълимот, илмий билиш методларидан бири. Диалектика қадимда суҳбатлар, мунозаралар, баҳслаш ҳақиқатни очиш йўли ва усули тарзида талқин қилинган. Дилектика ҳақидаги фалсафий билимлар ривожланиб бориши билан унинг мазмуни ҳам бойиб борди. Диалектика борлиқдаги барча нарсалар, ҳодисалар, жараёнлар ўзаро алоқада, боғланишда, ўзгаришда ва ривожланишда, деб талқин қилувчи таълимот сифатида эътироф этилди. Диалектик таълимотга кўра, оламдаги бир-бирини тақозо этиб турадиган нарсалар, ҳодисалар, жараёнлар, улар ҳақидаги тушунчалар, билимлар доимо ўзгариш ва ривожланишда бўлади.
ЖАДИДЧИЛИК (араб. – янги)–19-аср охири – 20-асрнинг биринчи чорагида Марказий Осиё, Қрим, Кавказ, Волга бўйи ҳудудларида шаклланган, янги замонавий мактаб, матбаа ва демократик тараққиётнинг илғор усул ва йўлларини ёқлаб чиққан ижтимоий-маърифий ҳаракат.
ЖАЙНИЗМ (ҳинд. “жинна”–“ғолиб”) – эрамиздан аввалги 1- минг йиллик ўрталарида қадимги Ҳиндистонда юзага келган ва оламнинг асосида икки ибтидо: материя ва жон ётади, деб ҳисоблайдиган таълимот.
ЙОГА (санскрит. – боғланиш, бирикиш, қўшилиш) – инсон индивидуал руҳининг мутлақ руҳ б-н қўшилишини назарда тутган диний – фал-ий таълимотдир.
МУТАКАЛЛИМЛАР — ислом дини фалсафаси калом илми тарафдорлари. Мутакаллимлар ислом дини йўналишида вужудга келган турли мухолиф таълимотлар, хусусан, мўътазила таълимотига қарши кураш жараёнида вужудга келиб, ислом ақидаларини назарий-фалсафий жиҳатдан асослашга ҳаракат қилган.