2-мавзу. Фалсафий тафаккурнинг ривожланиш босқичлари: Шарқ ва Ғарб фалсафаси. Режа

МўЪТАЗИЛИЙЛАР (ар. – ажралганлар) – ислом илоҳиёти қобиғида суннийликка маълум даражада мухолиф сифатида ажралиб чиққан оқим.
НАТУРФАЛСАФА(лот.natura–табиат)-табиат қодисаларни, табиатни инсонга ва инсонни табиатга бўлган муносабатларини тушунтириш ва изоқлаш, мажмуа. Инсоннинг табиат қаҳидаги ўй-фикрлари қам шу доирага киради. Бу, ўз навбатида, субстанция, куч, фазо, моддият, ваҳт, қаёт, табиат ҳонуни, ривожланиш каби сўзларни тушуниб олишга ёрдам беради. Н. мифологик характерга эга бўлган космогониядан келиб чиҳиб, фал.нинг пайдо бўлишидан анча илгари мавжуд эди.
НЕОПОЗИТИВИЗМ (лот. positivus – ижобий, neos–янги) – Ғарбда кенг тарқалган фалсафий йўналиш. Неопозитивизм фалсафий тафаккурга тажрибанинг “позитив” – ижобий натижаларини қарши қўяди. Унинг диққат марказида турган муаммо – бу фалсафа ва фаннинг ўзаро муносабати масаласи.
ПСИХОАНАЛИЗ — руҳий хасталикни даволаш усули ва психологик таълимот. У 20-аср бошларида таниқли немис олими Зигмунд Фрейд (1856-1939) томонидан ишлаб чиқилган.
Рационализм (лот.rationalis, ratio – ақл) – ақлга одамларнинг билиш ва хулқининг асоси, деб қарайдиган фалсафий йўналиш. Р. атамаси 19-а. ўрталарида фал.га кириб келди. Рационализм анъаналари қадимги Юнон файласуфларига бориб тақалади.
Стоиклар — милоддан аввалги 4-асрнинг охирида пайдо бўлган қадимги юнон фалсафасидаги мактаблардан бири. Унга Кипр оролидаги Китион шаҳридан бўлган Зенон асос солган. Стоиклар номи Стоя Пецеле зали номидан олинган, чунки, Зенон бу ерда биринчи марта мустақил нотиқ сифатида чиқиш қилган. Стоиклар сафига Зеноннинг шогирди Клеанф, Клеанфнинг шогирди Хрисипплар ҳам кирган. Кейинчалик булар сафига Бобилнинг Селевкин шаҳридан Диаген ҳам қўшилган. Диаген римликларни қадимги юнон фал.си билан таништирган. Цицероннинг устози Панетия ва замондоши Посидоний ҳам стоикларга киради.
СХОЛАСТИКА — диний фалсафанинг асосий йўналишларидан бири. Мазкур таълимот илоҳиётга асосланиб, диний ақидаларга фалсафий ёндашган. Схоластика аслида ўрта асрларда Ғарбий Европада ривожланган. Бироқ, кейинчалик, мазкур термин Шарқ фалсафасига нисбатан ҳам ишлатила бошланди.
ТАСАВВУФ —Тасаввуф исломдаги диний-фалсафий оқим бўлиб, VIII асрда араб мамлакатларида пайдо бўлган. Бу таълимот ўша даврда савдогарлар ва косибларнинг манфаатини кўзлаган. Тасаввуфнинг асосий моҳияти инсон ва унинг Худога муносабатидир, яъни солиҳнинг Худо васлига етишишидир. Худо васлига етишишнинг 4 босқичи бўлиб, булар шариат, тариқат, маърифат ва ҳақиқатдир. Сўфий ана шу босқичларни босиб ўтиб ҳақиқатга –Худо васлига етишиши мумкин.
Уйғониш даври — 18-аср маърифатпарвар файласуфлари томонидан илмий муомилага киритилган тушунча. ўрта аср феодал-клерикал кишиларидан инсон тафаккурини, ижодий куч-қудратини, яратувчанлик имкониятларини кишилар бахт-саодати, эркин ва фаровон ҳаёт кечириши, жамиятнинг гуллаб-яшнаши томон интилиш йўлидаги маънавий-ижтимоий ҳаракат.