2-мавзу. Фалсафий тафаккурнинг ривожланиш босқичлари: Шарқ ва Ғарб фалсафаси. Режа

Ли-сюэ мактаби - тамойиллар ҳақидаги таълимот
(Чэн И, Чжу Си)

Синь-сюэ мактаби – билиш қалби ҳақидаги таълимот (Чэн хао, Лу Цзю-юань, Ван Ян-мин)


2.1-расм. Хитой фалсафаси ривожланишининг асосий йўналишлари.
Даосизмнинг асосий ғояси Тао таълимоти (йўл) - бу табиат, жамият, шахснинг хулқ-атвори ва тафаккурининг кўринмас, ҳамма жойда мавжуд, табиий ва ўз-ўзидан пайдо бўлган қонунидир. Инсон ўз ҳаётида Дао тамойилига амал қилиши шарт, яъни. унинг хулқ-атвори инсон ва олам табиатига мос келиши керак. Агар сиз Дао тамойилига риоя қилсангиз барибир тўла эркинлик, бахт ва фаровонликка эришасиз.
Қадимги ҳинд фалсафаси асосан қадимги ҳинд адабиёти ёдгорлиги - Ведалар асосида ўрганилади, улар бир вақтнинг ўзида мифологик, диний ва фалсафий дунёқарашни акс эттиради. Ведалар тахминан эрамиздан олдинги 1500 ва 600 йиллар орасида таркиб топгандир. Улар гарчи жамиятнинг иқтисодий ривожланиши ва ижтимоий таркиби ҳақида, атрофни, ўраб турган дунёни билиш даражалари ва бошқа кўп нарсалар ҳақида маълумот берсалар ҳам, устун даражада диний мазмунга эга эдилар. Аслини олганда Ведалар - самхитлар – тўрт хилда мавжуддирлар. Ригвада (худоларга мадҳия), Самаведа (куйлар, ашулалар, ҳамду сано), Яджурведа (қурбонлик қилиш пайтида айтиладиган ифодалар ва ҳикматли сўзлар) ва Атхарведа (афсунлар). Ведалар орий қабилаларининг ибтидоий дунёқарашлари, диний-афсонавий мажмуа ва афсунгарликни акс эттирганлар. “Веда”ларнинг фалсафий қисмини “Упанишадалар” ( маъноси - сирли билим) ташкил этади. “Упанишадалар”даги фалсафий мавзулар, асосан, инсонни ўраб турган борлиқ, унинг ҳаётдаги ўрни ва вазифаси, ташқи олам ва инсон табиати, унинг ҳаёти ва руҳиятининг моҳияти, билиш имкониятининг чегаралари, ахлоқ меъёрлари ҳақидадир. Фалсафий муаммолар асосан диний-мифологик нуқтаи назардан баён этилган.
Қадимги ҳинд фалсафий мактаблар икки гуруҳга бўлинади. Ҳиндистонлик файласуфлар бу гуруҳларни астика ва настика деб атайди. Веданта, санкхя, йога, вайшешика, нъяя ва миманса — астика гуруҳига кирувчи фалсафий мактаблар. Ушбу мактабларнинг тарафдорлари “Веда”нинг муқаддаслигини тан олиб, бирдан-бир ҳақиқат ундагина ифодаланган, дейишади.

Қ

Мактаблар