2-амалий машғулот суткалик аберрация ва уни ёритгич экваториал координаталарига таъсири

2-амалий машғулот

СУТКАЛИК АБЕРРАЦИЯ ВА УНИ ЁРИТГИЧ ЭКВАТОРИАЛ КООРДИНАТАЛАРИГА ТАЪСИРИ

1. ИШНИНГ МАқСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ

Ишнинг мақсади: талаба геодезик астрономияда кузатилааётган юлдузнинг координаталарини аниқлашда юзага келадиган координата қийматини бузувчи салбий омиллар таъсирини йўқотишга оид масалалар ечиш амалий тажрибасига эга бўлишидир.
Ишнинг вазифаси: талабага ёритгич координаталарини аниқлашда юзага келадиган координата қийматини бузувчи салбий омиллар таъсирини йўқотишга оид масалаларни ечишни ўргатишдир.

2. КЕРАКЛИ АСБОБ-УСКУНАЛАР

Амалиёт дафтари , ҳисоблаш машинкаси.

3. ИШНИ БАЖАРИШ ТАРТИБИ

Талаба аудиторияда сфеpик тpигонометpия фоpмулалаpи асосида турли координата кўрсатгичлари орасидаги муносабатга тегишли масалаларни ечади ва мустақил ечиш учун керакли вазифани олади.

4. НАЗАРИЙ КИСМ

2. Суткалик аберрация ва уни ёритгич экваториал координаталарига таъсири

Ерни суткалик айланиши унинг сиртидаги кузатувчини қайси географик кенгликда турганига қараб турлича таъсир этади: , яъни экватордаги кузатувчини силжиш тезлиги максимал (секундига 0,464 км) бўлади. Қутблардаги кузатувчи харакати нолга тенг бўлади.
кенгликдаги кузатувчи харакати қуйидаги ифода билан аниқланади.
(6.9)
бу Ерда - Ер экваториал радиуси;
- юлдуз суткасидаги ўрта секундлар сони.
Ушбу катталикларни (6.9) га қўйсак
км/сек бўлади.
катталиги ёруғлик тарқалиши тезлиги (с) га нисбатан кичик бўлса ҳам уни ҳисоблашда инобатга олса бўлади.

ёки
. (6.10)
(6.10) формулада - ёритгичга бўлган йўналиш ва шарқ нуқтаси яъни кузатувчининг Ер айланиш харакати натижасидаги тезланиш харакат йўналиши орасидаги бурчак (1-чизма); - суткалик аберрация коэффициенти.
1
-чизма. Аберрация схемаси
Агар қиймат катталикларини ушбу ифодага қўйсак бўлади. (6.10) формулага қийматини қўйсак ва а ҳамда ларни уларга мос меридиан ёйлари билан алмаштирсак
(6.11)
Қуйидаги ҳулосага келамиз: суткалик аберрация таъсирида хар бир ёритгич шарқ нуқтасига нисбатан катта доиранинг катталигига тенг ёйи бўйича силжийди.
Суткалик аберрация таъсирида ёритгичлар суткани турли вақтида осмон сферасини турли нуқталарига проекцияланади. Ушбу нуқталар ўрни туташтирилса катта ўқи экватори параллел бўлган эллипсни ҳосил қилади.
Ҳосил бўладиган элиппс катта ўқини ўлчами кузатиш жойини кенглигига боғлиқ, кичик ўқини ўлчами эса кузатиш жойини кенглиги ва юлдузни оғишига боғлиқ.
Суткалик аберрацияларни юлдуз координаталарига қандай таъсир этишини кўрамиз. 2-чизмада осмон сфераси тасвирланган: WγQE –осмон экватори, Z-зенит нуқтаси, PZPʹ-кузатиш нуқтасининг осмон меридиани.

2-чизма. Суткалик аберрацияни юлдуз экватоиал координаталарига таъсири

σ-ёритгичнинг хақиқий ўрни бўлиб, у суткалик аберрация таъсирида шарқ Е нуқтасига йўналишида σЕ катта доиранинг σσʹёйига силжийди. σσʹёйининг қийматини (6.11) формула билан аниқланиши мумкин. Демак σʹ -ёритгични кўринувчи ўрни.
Ёритгични ҳақиқий ҳолатдаги координаталарни ва билан, кўринувчи координаталарини ва билан белгиласак

бунда tʹ-ёритгичнинг кўринувчи соат бурчаги.